Buferli kiritish-chiqarish saqlash qurilmalarining
manzil maydoni asosiy
xotira manzil maydonining bir qismi bo‘lishi mumkin. Masalan, IBM PC va Apple
Macintosh kompyuterlarining video displey tekshiruvi.
Ikkilamchi xotiraga bo‘lgan ehtiyoj ikki sababga bog’liq:
1.
Asosiy xotira hajmi barcha dasturlar va ma’lumotlarni saqlash uchun yetarli
emas;
2. Asosiy xotira quyidagicha tuzilgan bo‘lib, quvvat manbai o‘chirilgandan so‘ng
uning tarkibi yo‘qoladi.
Magnit disk odatda ikkilamchi xotira drayveri sifatida ishlatiladi. Magnit disk
drayveri odatda magnit material qatlami bilan qoplangan va umumiy aylanish o‘qida
joylashgan bir nechta disklardan iborat. Ish jarayonida disklar doimiy tezlikda
aylanadi. Ma’lumot magnit material yuzasiga yo‘llar (tracks) deb nomlangan
konsentrik doiralar shaklida qo‘llaniladi. Har qanday
trekda bir xil miqdordagi
ma’lumotlar mavjud. Treklar sektorlarga bo‘lingan (sectors). Sektor magnit disk
uchun eng kichik manzilli ma’lumotdir.
Ma’lumotlarni yozish/o‘qish diskni universal o‘qish / yozish golovkalari bilan
to‘xtatmasdan amalga oshiriladi. Golovkalar kirish mexanizmi yordamida tegishli
yo‘lga o‘rnatiladi.
Magnit diskdagi drayvlar sirtlar soni, disklarning
diametri va drayverni
kompyuterdan osongina olib tashlash qobiliyati bilan ajralib turadi.
Kiritish-chiqarish tizimining tuzilishi.
Umumiy kompyuterlar markaziy protsessor
va umumiy shina bilan bog’langan ko‘plab kontrollerlarni o‘z ichiga oladi. Periferik
apparat kontrollerlari apparat turiga ixtisoslashgan va odatda bitta kontroller bir xil
turdagi qurilmani boshqaradi. Biroq, ba’zida bir nechta turli xil qurilmalar bilan
ishlash uchun mo‘ljallangan universal kontrollerlar ishlab chiqiladi. Masalan, SCSI
(Small Computer System Interface) tekshiruvi yetti xil qurilmani ulashga imkon
beradi. Har bir tekshirgich bufer
saqlash moslamasi, buyruq registri, holat registrini
o‘z ichiga olgan xotira bilan jihozlangan. Nazoratchi o‘zi boshqaradigan atrof-muhit
va mahalliy bufer xotirasi o‘rtasida ma’lumotlarni ko‘chirish qobiliyatiga ega
bo‘lishi kerak. Odatda, operatsion tizimda har bir tekshirgich uchun tegishli drayver
(driver) mavjud. Drayver to‘g’ridan-to‘g’ri qurilma bilan ishlashi mumkin va
operatsion tizimning qolgan qismi uchun yagona interfeysni ta’minlaydi.
Saqlash vositasiga chiqarilgan yoki saqlash vositasidan kiritilgan ma’lumotlar
buferda oldindan to‘planadi. Bufer hajmi turli xil qurilmalar uchun farq qiladi va
qurilmaning o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi.
Nazoratchi buyruqlar
registriga kiradigan Markaziy protsessor buyruqlarini (buyruqlarini) bajaradi.
Masalan, ommaviy axborot vositalaridan ma’lumotlarni o‘qish buyrug’ini olgandan
so‘ng, boshqaruvchi boshqaruv signallari ketma-ketligini ishlab chiqaradi, buning
natijasida media yuzasi harakatlanadi, ma’lumotlar o‘qiladi, o‘zgartiriladi va
buferga yoziladi.
Markaziy protsessor va boshqaruvchining o‘zaro ta’sirining ikkita usuli
mavjud: sinxron va asinxron (1.10-rasmga qarang).
Sinxron usulda,
kiritish-
chiqarish operatsiyasini talab qiladigan jarayon, uzilishdan so‘ng, tekshirgich
tomonidan operatsiya tugashini kutadi. Asinxron usulda-boshqaruvchiga kiritish-
chiqarish buyruqlarini topshirgandan so‘ng, Markaziy protsessor va boshqaruvchi
alohida ishlaydi.
1.10-rasm-Markaziy protsessor va boshqaruvchining o‘zaro ta’sirining ikkita usuli:
(a) - sinxron, (b) – asinxron
Sinxron usul bilan protsessorning kiritish-chiqarish operatsiyasini tugatishini
kutish uning "bo‘sh"ishlashini anglatadi. Protsessorni "bo‘sh" ishlashning eng oson
usuli bu "abadiy" sikl («вечного» цикла)ni tashkil qilishdir. Ushbu sikl uzilish
olinmaguncha davom etadi. Ba’zi kompyuterlar o‘zlarining buyruqlar tizimiga
protsessorni "bo‘sh" rejimga o‘tkazadigan
maxsus
wait
buyrug’ini kiritadilar.
Sinxron usulning asosiy afzalligi-bu uzilishni talab qiladigan boshqaruvchini
aniqlashning qulayligi hisoblanadi.
Asinxron usul protsessor va bir yoki bir nechta kontrollerlarning bir vaqtning
o‘zida ishlashini o‘z ichiga oladi, bu uskunadan foydalanish samaradorligini
oshiradi, ammo uzilish mexanizmini murakkablashtiradi. Masalan, asinxron usulda,
bir nechta turli xil jarayonlar bir xil qurilma bilan kiritish-chiqarish operatsiyalarini
talab qiladigan vaziyat yuzaga kelishi mumkin.
