Amaliy mashg‘ulot №1 Mavzu: Kompyuter tizimining tuzilishini tashkil etish Ishning maqsadi

Amaliy mashg‘ulot №1 
Mavzu: Kompyuter tizimining tuzilishini tashkil etish
Ishning maqsadi
: Kompyuterning tashqi va ichki qurilmalari haqida amaliy 
ko‘nikmalarga ega bo‘lish. 
Nazariy qism 
Kompyuterning 
asosiy 
qismlari.
 
Shaxsiy 
kompyuterning 
oddiy 
foydalanuvchisi uchun apparat qismini chuqur bilish umuman zarur emas. 
Professionallar boshqa masala, garchi ular hozircha faqat texnik talabalar bo‘lsa 
ham. Kelajakdagi texnik xodimlar odatdagi kompyuter tizimining tarkibiy 
qismlarini bilishlari va aniqlashlari zarur bo‘ladi. 
Dizayn jihatidan kompyuter modulli tizimdir. U tizim deb ataladi, chunki u 
funktsional kompyuter uchun zarur bo‘lgan barcha tarkibiy qismlarni o‘z ichiga 
oladi. 
Tizim bloki-
bu tizimning asosiy tarkibiy qismlarini o‘z ichiga olgan 
kompyuterning asosiy tarkibiy qismi (ba’zan uni korpus deb ham atashadi). Bunga 
asosiy mantiq platatasi (tizim yoki ona plata), protsessor, xotira, har xil turdagi bir 
yoki bir nechta drayvlar, kommutatsiya quvvat manbai va ulanish simlari va 
kabellari kiradi. Tizim blokida audio, video, tarmoq va boshqa funktsiyalarni 
ta’minlash uchun kengaytirish kartalari ham mavjud. Kengaytirish kartalari to‘plami 
odatda turli xil tizimlar uchun farq qiladi. 
Klaviatura
. Eng tanish kompyuter kiritish qurilmasi, klaviatura tizimga 
belgilar va buyruqlarni kiritish uchun ishlatiladi. 
Sichqoncha
 
- bu video monitordagi rasmlarni ko‘rsatish, tanlash yoki 
faollashtirish uchun grafik foydalanuvchi interfeysi bilan ishlatiladigan kirish 
moslamasi. Sichqoncha tipidagi manipulyatorni silliq yuzaga siljitish orqali 
foydalanuvchi kompyuter displeyida kursorni sinxron harakatlanishiga olib keladi. 
Monitor
-bu kompyuter uchun ma’lumotni namoyish qilishning standart 
qurilmasi bo‘lib, belgilar va grafikalarni ko‘p rangli namoyish qilish uchun 
ishlatiladi. 

Printer
- ma’lumotlarni qog’oz yoki plyonkali material tashuvchisiga 
o‘tkazadigan raqamli tasvir nusxasini chiqaradigan qurilma. Odatda, matritsa, 
injektli va lazer printerlari ma’lumotni qog’ozga chiqarish uchun ishlatiladi. 
Ovoz karnaylari
-nutq, musiqa va boshqa audio ma’lumotlarni tinglash uchun 
ovoz chiqaradigan qurilmalar. 
Tizim blokining ichki qismlari 
Tizim platasi.
 
Kompyuterning barcha tarkibiy qismlari bir-biri bilan eng katta 
elektron plata bilan bog’langan (uni darhol fotosuratda o‘lchamlari bo‘yicha tanib 
olish mumkin), u tizim platasi yoki ona plata deb nomlanadi (inglizcha versiyada 
motherboard yoki mainboard). 
Ba’zi komponentlar darhol tizim platasidagi ulagichlarga o‘rnatiladi, boshqa 
komponentlar unga tegishli ulagichlardagi maxsus simlar yordamida ulanadi va 
korpusning maxsus bo‘linmalariga o‘rnatiladi. 
Odatda tizim platasi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
1. Quvvatni ulash uchun ulagichlar. 
2. Protsessorni ulash uchun ulagich (socket). 
3. Operativ xotira qurilmasini o‘rnatish uchun slotlar. 
4. Qattiq disklar va optik disklarni (IDE, SATA) ulash uchun ulagichlar. 
5. USB ulagichlari. 
6. 
PCI 
ulagichlari 
(Peripheral 
component 
interconnect–periferik 
qurilmalarning o‘zaro aloqasi). 
7. Video kartani ulash uchun ulagich (PCI – EXPRESS). 
8. Shimoliy ko‘prik ( Northbridge) - "Markaziy protsessor – Operativ xotira-
grafik adapter"to‘plamida ma’lumotlarni uzluksiz uzatishni ta’minlaydi. 
9. Janubiy ko‘prik (Intel platalarida ICH - I/O Controller Hub deb nomlanadi) 
USB portlari, optik disklar va qattiq disklar o‘rtasida ma’lumotlarni uzatishni 
ta’minlaydi, shuningdek kirish moslamalari uchun javobgar hisoblanadi: klaviatura, 
sichqoncha. 

1.1-rasm. Tizim platasi 
Q
u
v
v
at
b
lo
k
in
i 
u
la
sh
u
ch
u
n
r
az
y
o
m
O
p
er
at
iv
x
o
ti
ra
q
u
ri
lm
al
ar
in
i 
u
la
sh
u
ch
u
n
r
az
y
o
m
O
p
ti
k
q
u
ri
lma
la
r 
v
a 
q
at
ti
q
d
is
k
n
i 
u
la
sh
u
ch
u
n
i
n
te
rf
ey
s 
S
o
v
u
ti
sh
r
ad
ia
to
r 
ch
ip
se
ti
S
A
TA
I
I 
v
a 
S
A
TA
I
II
i
n
te
rf
ey
sl
ar
i 
o
p
ti
c 
q
u
ri
lm
al
ar
v
a 
q
at
ti
q
d
isk
u
ch
u
n
Ic
h
k
i 
U
S
B
P
ro
tsess
o
rn
i 
o
rn
at
is
h
u
ch
u
n
u
ch
u
n
r
az
y
o
m
P
ro
tsess
o
rn
in
g
q
o
sh
im
ch
a 
q
u
v
v
at
in
i 
u
la
sh
u
ch
u
n
u
ch
u
n
r
az
y
o
m
P
er
if
er
ik
q
u
ri
lm
al
ar
n
i 
u
la
sh
u
ch
u
m
r
az
y
o
ml
i 
p
an
el
4.
K
la
v
ia
tu
ra
v
a 
si
ch
q
o
n
ch
5.
R
aq
am
li
o
v
o
zl
i 
o
p
ti
k
c
h
iq
ar
is
h
6.
H
D
M
I,
V
G
A
v
a 
D
V
I 
7.
U
S
B
2
.0
V
A
u
sb
3
.0
r
az
y
o
m
8.
Ta
rmo
q
i
n
te
rf
ey
si
9.
A
u
d
io
c
h
iq
ar
ish
Q
o
sh
imc
h
a 
k
en
g
ay
ti
ri
lg
an
p
la
ta
la
rn
i 
u
la
sh
u
ch
u
n
r
az
y
o
m
1.
P
C
I-
E
X1 
kontr
oll
er
2.
OV
OZ
L
I,
T
AR
M
OQ
KA
R
T
ASI
P
C
I-
E
X1 
(videoka
rta)
3.
P
C
I(
) 

Quvvat manbai (Блок питания) 
Barcha komponentlar o‘z vazifalarini bajarishi uchun ularni elektr energiyasi 
bilan ta’minlash kerak. Ushbu energiyani yetkazib berish uchun kompyuter quvvat 
manbai (ingliz tilida power supply unit yoki PSU) ishlatiladi, undan simlar tizim 
bloki bo‘ylab tortiladi. 
Aksariyat qurilmalarda quvvatni ulash uchun maxsus ulagich mavjud, ammo 
ba’zilari elektr energiyasini tizim platasi orqali oladi (bu holda quvvat manbai va 
qurilma o‘rtasida vositachi bo‘ladi). 
Raqamli kompyuter bir-biriga bog’langan protsessorlar, xotira modullari va 
kiritish-chiqarish qurilmalaridan iborat. 
1.2-rasm. Kompyuter quvvat manbai