maktab yoki kichik ofis binolarini o'z ichiga oladi, keng tarmoqli tarmoqlar (WAN'lar)
shaharlarga, shtatlarga, hatto butun dunyoga tarqaladi. Internet - bu dunyodagi eng yirik WAN.
Komyuter tarmoqlari, kompyuterlarning bir-biriga bog'liq bo'lishi va ma'lumot almashishini
ta'minlaydigan aloqa vositalaridir. Bu tarmoqlar orqali ma'lumotlar, fayllar, ovoz va video
signalari,
internet, printerlar, serverlar va boshqa qurilmalar o'rtasida o'tkaziladi.
Komyuter tarmoqlari turli xil bo'lishi mumkin. Masalan, lokal tarmoq (Local Area Network,
LAN) bir xonadon, ofisda yoki korxona maydonida joylashgan kompyuterlarni bog'laydi. Bu
tarmoqlar odatda Ethernet kabel yoki Wi-Fi orqali birlashtiriladi.
Internet tarmoqlari esa global tarmoqlar hisoblanadi va internetga ulanishni ta'minlaydi. Ular
orqali dunyoning har qanday nuqtasiga aloqada bo'lishingiz mumkin.
Boshqa tarmoq turlari orasida Wide Area Network (WAN) (masalan, korporativ tarmoqlar),
Metropolitan Area Network (MAN) (masalan, shahar bo'ylab) va Personal Area Network (PAN)
(masalan, Bluetooth orqali qo'llaniladigan qurilmalar orasidagi bog'lanishlar) kabi turlar mavjud.
Tarmoqlar, ma'lumot almashishini, resurslarga ulanishni va boshqa komyuterlar bilan
kommunikatsiya o'rnatishni ta'minlaydi. Bu tarmoqlar orqali ma'lumotlar tez va samarali tarzda
almashinuvchi tizimlar yaratishga imkon beradi.
Tarmoq
topologiyasi, kompyuter tarmoqlarining fizikaviy bog'lanish shakllarini ifodalaydi. Bu
bog'lanish shakllari tarmoqdagi kompyuterlar va qurilmalar o'rtasidagi aloqani aniqlaydi.
Quyidagi eng ko'p mashhur tarmoq topologiyalari mavjud:
Bus topologiyasi: Bu topologiyada, kompyuterlar bitta kommunikatsiya liniyasi (bus) orqali
bog'langanlar. Har bir kompyuter liniyaga ulangan va o'zgartirishlar uchun liniyani boshqarish
imkoniyatiga ega. Lekin bir kompyuterda xatolik yuz berishi, boshqa kompyuterlarning ham
xatolik yuz berishiga olib kelishi mumkin.
Star topologiyasi: Ushbu topologiyada, har bir kompyuter markaziy bo'lim (switch yoki hub)
orqali aloqalanadi. Buning natijasida har bir kompyuter o'ziga xos aloqa liniyasiga ega bo'ladi.
Agar bir kompyuterda xatolik yuz berishi, faqatgina o'sha kompyuter yoki unga bog'liq
qurilmalar tarmoqdan ayriladi, qolgan kompyuterlar esa ishlaytirishni davom ettiradi.
Ring topologiyasi: Bu topologiyada, kompyuterlar yoki qurilmalar yuqori
tezlikda chizilgan
unchalik, har bir kompyuter o'zidan keyingi kompyuter bilan bog'lanadi va so'ngra boshqa
kompyuterlarga yana bog'lanadi. Uchinchilarni nisbatan kam soni bilan kompyuterlarni bog'lash
mumkin bo'ladi. Agar bir kompyuterda xatolik yuz berishi, to'plamni to'xtatishi yoki tarmoqda
xatolik yuz berishiga olib kelishi mumkin.
Mesh topologiyasi: Bu topologiyada, har bir kompyuter barcha boshqalarga to'g'ri aloqalanadi.
Bunday topologiyaga ega tarmoqlar o'zaro kuchli va ishonchli aloqani ta'minlaydi. Shuning
uchun, xatoliklar yuz berishida tarmoqning qismiyati kamroq bo'ladi.
Tree (Yadroq) topologiyasi: Ushbu topologiyada, kompyuterlar hierarxiya shaklida bog'langan.
Markaziy switch yoki hubning orqasida bir nechta sub-switch yoki hublar bo'lishi mumkin. Bu
topologiya tarmoqdagi qurilmalar sonini kengaytirish imkonini beradi va tarmoqni boshqarishni
osonlashtiradi.
Har bir tarmoq topologiyasi o'z xususiyatlari va afzalliklari bilan kelib chiqadi.
Tanlangan
topologiya tarmoqdagi kompyuterlar soni, ularga berilgan vazifalar, tarmoqdagi ma'lumotlar
miqdori va xavfsizlik talablari asosida tanlanishi mumkin.
Tizimli shina, kompyuter tarmoqlarida ma'lumotlarni almashish uchun ishlatiladigan
protokollardan biridir. Bu protokol, kompyuterlar orasidagi aloqani tizimga solishga yordam
beradi va ma'lumotlarni bir kompyuterdan boshqasiga o'tkazishni yo'ldoshlik
bilan amalga
oshiradi.
Tizimli shinalar, tarmoqning fizikaviy asosida ma'lumotlarni almashishni ta'minlayuvchi biror
interfeys (misol uchun Ethernet, USB, FireWire) orqali ishlayadi. Ushbu interfeyslar elektrik,
optik yoki radio signal orqali ma'lumotlarni o'tkazishga imkon beradi.
Tizimli shina protokollari, ma'lumotlarni paketlarga bo'lish va ularga sarosiman
xatolikni
tekshirishni o'z ichiga oladi. Bunda har bir paketning manzili (IP manzili) va ma'lumotlarni qaysi
port orqali o'tkazish kerakligi aniqlanadi.
Tizimli shinaning eng mashhur protokollari Ethernet, USB, FireWire, Bluetooth, Wi-Fi, CAN
(Controller Area Network), Serial port (RS-232), Parallel port (Centronics) kabi. Har bir
protokol o'zining tashqi
interfeysi, ma'lumotlarni o'tkazish tizimi va aloqa ustunliklari bilan
ajratiladi.
Tizimli shinalar, kompyuterlar, printerlar, modempoyezdagi qurilmalar, ko'p
foydalanuvchili
tarmoqlar va boshqa qurilmalar o'rtasidagi aloqani ta'minlashda keng qo'llaniladi. Ushbu
shinalar, foydalanuvchilarga ma'lumot almashish, qurilmalar orasida ishlab chiqishni o'rnatish va
boshqa amallarni osonlashtirish imkonini beradi.
