Amaliy mashg’ulot № 4
Mavzu: Kolloid sistemalarning mitsellasining tuzilishi va takibiy
qismlarini o’rganish (4 soat)
Har qanday kolloid eritma mtsella va intermitsellyar suyuqliklardan iborat.
Intermitsellyar suyuqlik deb, elektrolit va noelektrolit modda erigan dispers
muhitga aytiladi. Mitsella elektr xususiyati jihatdan neytral xossaga ega bo’lib,
Broun harakatida bo’jadi. Mitsella markazida yadro bo’lib, u kolloid eritma (zol)
hosil qiluvchi modda molekulasi yoki atomlaridan tashkil topadi. Yadroning atrof
yuzasiga dispers muhitdan bir xil yoki qarama – qarshi zaryadli ionlar
adsorbilanadi.Yadro va adsorbilangan ionlar
birgalikda granula deyiladi.
Peskov – Fayans qoidasiga ko’ra, yadro atrofiga shu yadro tarkibidagi atomlar
guruhidan iborat ionlar adsorbialanadi.Masalan, AgNO
3
erutmasiga mo’l miqdorda
KBr eritmasi qo’shilsa, AgBr zoli hosil bo’ladi. AgBr (yadro) atrofiga Br
-
ionlari
adsorbsiyalanadi va yadro (-) manfiy zaryadlanadi. Agar AgNO
3
miqdori ko’p
bo’lsa, u holda atrofiga Ag
+
ionlari adsorbsiyalanib, yadro (+) musbat zaryadlanadi.
Yadro atrofiga adsorbilanib zolning ion zaryadini va
uning qiymatini belgilovchi
ionlar –
potensial belgilovchi ionlar deb ataladi.
Yadro atrofiga adsorbilangan qarama – qarshi zaryadli ionlar qisman
harakatsiz, qatlamni hosil qiladi.Bu qatlam
diffuziya qavati deyiladi.
Yadro, adsorbsion va diffuzion qavatlar birgalikda mitsella deb ataladi. AgBr
zolining tuzilishi quyidagicha:
a) KBr miqdori eritmada ko’p bo’lganida:
AgBr
m
∙ 𝑛 𝐵𝑟
−
𝑛 − 𝑥 𝐾
+
xK
+
Yadro adsorbion qavat diffusion
granula
qavat
b) AgNO
3
miqdori ko’p bo’lganda:
AgBr
m
∙n Ag
+
n – x NO
3
xNO
3
-
Yadro adsorbsion qavat diffusion
granula
qavat
Zol zarrachalarining barqarorligi elektrokinetik potensial (
𝜁-dzetta) bilan
harakterlanadi. Elektrokinetik potensial kolloid eritmada
zarrachalarning Broun
harakati natijasida adsorbsion va diffuzion qavatlar orasida vujudga keladi.
Elektrokinetik potensial qiymati har xil zollar uchun 50 – 70 mV atrofida bo’ladi.
Hozirgi zamon ma’lumotlariga ko’ra zol zarrachalarining barqarorligi
diffusion qavatdagi ionlar (ion bulutlari) ni gidratlanishi (solvatlanish) ga bog’liq.
Diffizion qavatdagi ion bulutlari, zarrachalarning bir – biriga yopishishiga yo’l
qo’ymaydi. Diffuzion qavat qancha qalin bo’lsa, ion
bulutlari zarrachani kuchli
solvatlaydi va elektrokinetik potensialni qiymati yuqori bo’lib zol barqaror bo’ladi.
Kolloid eritmalar asosan 2 usul bilan olinadi:
1.
Dispersion usul: bunda dag’al zarrachalar maxsus tegirmonlarda
maydalanadi, uni mexanik usul ham deyiladi.
2.
Kondensatsion usul: bunda moddalarning juda kichik
zarrachalari uchinchi component yordamida bir –
biriga yopishib, so’ng
kolloid erima hosil bo’ladi, buni
fizik usul deyiladi.
Har ikkala usul bilan tayyorlangan kolloid zolni zarrachalari dispersion muhitda
erimasligi kerak.
1 misol:KJ ni 20 ml, 0,01n eritmasiga AgNO
3
ning 0,2% li eritmasidan 15 ml ni
asta – sekin qo’shib, chayqatib AgJ zoli hosil qilinadi. Shu zolning mitsella
tuzilishini yozib, uning zarrachalarining elektr maydonida qaysi qutubga
yo’nalishini aniqlang. Kumush nitrat eritmasining zichligi 1 g/sm
2
deb
qabul
qilinsin.
