168
AVTOMOBIL AGREGATLARINING AVTOMATIK ELEKTRON
BOSHQARISH TIZIMLARI
7.1. UMUMIY MA’LUMOTLAR
XX asrning oxirida elektronika va mikroprotsessor texnikasining katta sur’atlar bilan
rivojlanishi, ularning avtomobillarda
keng joriy qilinishiga, xususan dvigatel,
transmissiya va qo‘shimcha jihozlarning ishini elektron boshqarish tizimlarinini (EBT)
yaratilishiga olib keldi. Elektron boshqarish tizimlarning qo‘llanilishi yonilg‘i sarfini va
chiqindi gazlarning zaharliligini kamaytirish, dvigatel quvvatini
va avtomobil xavfsizlik
darajasini oshirish, haydovchining ishlash sharoitlarini yaxshilash imkoniyatini beradi.
Oxirgi yillarda dunyoda sodir bo‘layotgan energetik va ekologik tanglik ko‘pgina
rivojlangan mamlakatlarda avtomobil chiqindi gazlarining toksinligini va yonilg‘i sarfini
cheklovchi me’yoriy hujjatlarning qabul qilinishi elektron boshqarish tizimlarining
kengroq qo‘llanilishiga kuchli turtki bo‘ldi. Chunki, bu me’yoriy xujjatlarga ko‘ra,
dvigatelning deyarli barcha ish rejimlarida yonilg‘i aralashmasi
stexiometrik tarkibda
ushlab turilishi, majburiy salt ishlash rejimida dvigatelga yonilg‘i uzatilishining
to‘xtatilishi, o‘t oldirish yoki yonilg‘i purkash daqiqasini aniq va optimal rostlanishi talab
qilinadi. O‘tkazilgan ko‘p ilmiy tadqiqotlar yuqoridagi
talablarni faqat elektron
boshqarish tizimlari yordamida amalga oshirish mumkinligini ko‘rsatdi.
Dvigatellarning elektron boshqarish tizimlaridan eng keng tatbiq topganlari - yonilg‘i
purkash va o‘t oldirish (benzinli dvigatellarda) jarayonlarini boshqarishdir. Bu
boshqarish tizimlari mustaqil va birgalikda ishlashi mumkin. Zamonaviy benzinli
dvigatellarga o‘rnatilayotgan elektron boshqarish bloklari yonilg‘i
purkash jarayonini
boshqarish bilan birgalikda o‘t oldirishni ilgarilatish burchagini belgilash, majburiy salt
ishlash ekonomayzeri va konditsioner ishini boshqarish kabi bir qator qo‘shimcha
vazifalarni ham bajaradi.
Elektron boshqariluvchi antiblokirovkali tormoz tizimi sirpanchiq yo‘lda
avtomobilning tormozlanish masofasini deyarli ikki marta qisqartiradi va uning yoni bilan
surilib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bu og‘ir ob-havo sharoitlarida(yomg‘ir, qor, yaxmalak)
ko‘p yo‘l-transport hodisalarining oldini oladi.
Elektron boshqarish tizimi qo‘shimcha jihozlardan oynatozalagich,
burilish relesi,
avtomobil darakchilarining ishini va bosh yoritish faralarning holatini ham boshqaradi.
