Avtomobil-haydovchi-yo‘l- piyoda-muhit» tizimi
REJA
1. O‘zbekiston Respublikasida avtomobillashtirish va yo‘l tarmoqlarining o‘sish ko‘rsatkichlari
2. Yo‘l harakatining asosiy tavsiflari.
3. Transport va piyodalar oqimining harakat miqdori va tarkibi
Kirish. Fanning maqsad va vazifalari.
"Haydovchi - avtomobil - yo'l" tizimidagi ozgarish va qo’shimchalarni o’rganinsh
"Haydovchi - avtomobil - yo'l" tizimi
Yo'l ishini tahlil qilib, "haydovchi - avtomobil - yo'l" kompleks tizimini ko'rib chiqish kerak. Ushbu tushunchalarning mexanik seriyasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud: haydovchi boshqaradi, mashina yo'l bo'ylab harakatlanadi. Muhandislik va psixologik munosabatlarda teskari aloqa ham ishlaydi: yo'l ma'lumotni uzatadi, haydovchi bu ma'lumotni idrok etadi va undan mashinani boshqarish uchun foydalanadi. Ushbu tizimning etakchi roli haydovchiga tegishli.
Teskari aloqa (yo'l - avtomobil) haydovchi orqali, uning his-tuyg'ulari, psixikasi va mushaklari orqali o'tadi. Haydovchining yordami bilan yo'l mashinani olib boradi. Harakat tezligining oshishi bilan odamga, avtomobilga va yo'lga qo'yiladigan talablar ortadi.
Dizayn tezligi - bu tajribali haydovchining qo'lida bitta transport vositasining xavfsizligini ta'minlaydigan maksimal tezlik. Bu yo'llarning geometrik parametrlari, tekislash uslubi, yo'lning joylashishi va yo'llarning sharoitlari bilan belgilanadi. Shoshqaloq soatlarda mashina oqimga kiradi. Avtomobil tezligi qanchalik sezilarli darajada pasayadi, u erkin sharoitda qanchalik katta bo'lsa, shuningdek, oqimda harakatlanadigan mashinalarning xilma-xilligiga ruxsat beriladi.
Hozirgi vaqtda haydovchini "haydovchi - avtomobil - yo'l" tizimida ko'rib chiqish odatiy holdir.
Tizimning dastlabki bo'g'ini axborot manbalari hisoblanadi: yo'l, uning joylashuvi va atrofi; uning "aholi" (transport vositalari va piyodalar); asboblar panelidagi belgilar va signallar, shuningdek asboblar ko'rsatkichlari; tashqi va tanadagi shovqinlar; dvigatel va boshqa mexanizmlarning ishlashi natijasida haydovchiga yetib boradigan tebranishlar. Axborot manbalariga yo'lovchilar, ularning ovozlari va harakatlari kiradi.
Tizimga quyidagi tashkiliy qismlar kiradi: A (avtomobil), H (haydovchi), Y (yo‘l), P (piyoda). Bu tashkiliy qismlar muhitda faoliyat ko‘rsatibgina qolmasdan, atrof-muhit bilan ularning har biri chambarchas bog‘liq bo‘ladi. «Muhit» deb atrof-muhitning yo‘l harakati xavfsizligiga mujassamlashgan ta’siri tushuniladi va u quyidagi faktorlardan tashkil topadi: 1) ob-havo (meteorologik ko‘rinish, yog‘ingarchilik, shamol, temperatura); tabiiy-landshaft (tekislik, qir-adirlik, tog‘lik, yer osti, yer usti suvlari va h.k.z.); mexanik (shovqin, chang, tebranish, gaz chiqindilari bilan ifloslanganlik va h.k.). «A-H-Y-P-M» tizimda mexanik «Avtomobil-Yo‘l (AY) » va biomexanik «Haydovchi-Avtomobil», «Haydovchi-Yo‘l», «Piyoda-Avtomobil» va «Piyoda-Yo‘l», hamda biologik «Haydovchi-Piyoda», tizimlarini ajratib ko‘rsatish mumkin.
«A-H-Y-P-M» tizim optimal faoliyat ko‘rsatishida har bir tashkil etuvchining alohida, hamda ularning birgalikdagi (AH, HY, YP, AP va boshqa) tasniflari katta ahamiyatga ega.
Avtomobil transportining konstruktiv o‘lchamlari (parametrlari) yo‘l harakatining tasnifiga ta’sir ko‘rsatadi. Bunda avtomobilning geometrik o‘lchamlari, tortish va tormozlanish sifati, boshqarilish darajasi, haydovchi ish joyining qulayligi muhim o‘rin egallaydi.
Yo‘l harakati xavfsizligi eng asosan haydovchining ishonchliligiga, uning tayyorgarligiga va ishlash qobiliyatiga bog‘liq.
Piyodalar yo‘l harakatida alohida o‘rin egallaydilar. Ular yo‘l harakat qoidalarini mukammal bilishlari va amal qilishlari real yo‘l sharoitlarida harakat xavfsizligini ta’minlashga imkon yaratadi.
Umumiy tomonlardan optimal ravishda kelib chiqqan holda, yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlashga birinchi navbatda «A-H-Y-P-M» tizimidagi har bir tashkil etuvchining va birgalikda faoliyat qiluvchilarning tasniflarini optimallashtirish orqali erishish mumkin.
|
