Kompyuter grafikasi
- bu SHK yordamida obyektlar modellari
va ularning tasvirlarini yaratish, saqlash va qayta ishlash demakdir.
Ushbu texnologiya iqtisodiy tahlil, turli xil konstruktsiyalami
modellashtirish sohasiga kirib boradi. Ishlab chiqarishda uning
o ‘mini hech nima bosa olmaydi. U reklama faoliyatiga ham kirib
borgan. Raqamli protsessor yordamida shakllantiriladigan va qayta
26
tslihmailigan tasvirlar namoyish qilinadigan va animatsion b o ‘lishi
iniiiiikiii.
Birinchi
guruhga odatda,
tijorat (tadbirkorlik va
illyustralsiya grafikasi, ikkinchi guruhga - muhandislik va ilmiy
Hinlika, shuningdek, yakka tasvirlar emas, film k o ‘rinishida ketma-
kri beriluvchi tasvirlardan iborat reklama, san’at va o ‘yinlar
lUiilikasi ham kiradi. Interaktiv mashina grafikasi zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ichida nisbatan ilg ‘or
yo'nalishlardan biri sanaladi. M azkur y o ‘nalish yangi grafik
si a n i si у alar ham da ixtisoslashgan dasturiy vositalar sohasida jadal
i i vojlanmoqda. Ixtisoslashgan dasturiy vositalar sifat jihatidan
video film kadrlari bilan tenglashadigan harakatlanuvchi tasvirlar
yaratish imkonini beradi.
Kompyuter grafikasi turli xil masalalarda qo‘llanilishi bo'yicha
i|iiyidagicha tasnifianadi: tijorat, illyustrativ, namoyish etish,
animatsion, muhandislik va ilmiy.
Matnli, grafik, audio va video axborotlami kompyuter bilan
namoyish etishni dasturiy-texnik tashkil qilinishi
multimedia-
Icxnologiya
nomini olgan. Bunday texnologiyani multimedianing
qurilgan k u w atig a ega bo'lgan va undan kasbiy faoliyatda, ta ’lim,
ilmiy-ommaviy va o ‘yin sohalarida foydalanishga imkon beruvchi
maxsus dasturiy vositalar amalga oshiradi. Bu texnologiyalami
iqtisodiy sohada qo'llash tasvirlarga tovushlar berish, hamda u
tomonidan odam nutqini tushunish, kompyuter orqali mutaxassis bi
lan mutaxassisning ona tilida dialog olib borishi uchun kom-
pyuterdan foydalanish istiqbollarini ochadi. Kompyuter tomonidan
lovush orqali murakkab bo‘lmagan buyruqlar, dasturlaming bosh-
qarilishi, fayllaming ochilishi, axborotlaming bosib chiqarish uchun
kiritilishi va boshqa operatsiyalami qabul qilish qobiliyati yaqin
kelajakda foydalanuvchiga kasbiy faoliyat jarayonlarida o ‘zaro
hamkorlik qilish uchun eng qulay sharoitlami yaratadi.
Foydalanuvchi interfeysning turi bo'yicha AATex foydala-
nuvchining axborot va hisoblash resurslariga kirish imkoniyatlari
nuqtai nazaridan k o ‘rib chiqiladi. M asalan, paketli AATex foy-
dalanuvchining axborotlar ishlab chiqilishini, u avtomatik ravishda
bajarilish paytidagi imkoniyatini y o ‘qqa chiqaradi. Bu ishlab
chiqishni tashkil qilish aw aldan tizimga jamlangan va m a’lumotlar
paketiga birlashtirilgan operatsiyalami dasturiy berilgan izchillik
27
bilan bajarilishiga asoslangan. Paketlidan farqliroq dialogli AATex
foydalanuvshiga tizimda saqlanayotgan axborot resurslari bilan
o ‘zaro hamkorlik qilish, vazifaviy masalalami hal qilish va qarorlar
qabul qilish uchun kerakli barcha axborotlami olishning chek-
lanmagan imkoniyatlarini beradi.
Tarmoqli AATning interfeysi foydalanuvchiga xududiy taqsim-
langan axborot va hisoblash resurslariga aloqa vositalarining
rivojlanishi
tufayli
telekirish vositasini beradi,
bu mazkur
AATexlarni keng foydalaniladigan va k o ‘p vazifali qiladi.
Hozirgi vaqtda har xil turdagi axborot-kommunikatsiya tex-
nologiyalarining yagona kompyuterli - texnologik majmuiga
birlashishi tendensiyasi kuzatilmoqda, u integratsiyalashgan nomini
olgan. Bunda nafaqat boshqaruv faoliyatini avtomatlashtirishning
g ‘oyatda keng texnologik imkoniyatlarini ta’minlovchi, balki
AATexning turli tum an tarmoqli variantlari: mahalliy, k o ‘p darajali,
taqsimlangan, global hisoblash tarmoqlari, elektron pochta, integral
xizmat ko ‘rsatish raqamli tarmoqlarini yaratishning asosi boMgan
kommunikatsiya vositalar alohida o ‘rin tutadi. Ularning barchasi
maTumotlami uzatish,
ishlab chiqish, jam lash va saqlash,
himoyalash qurilmalari tomonidan tashkil qilinuvchi obyektlar
majmuining o ‘zaro texnologik hamkorligiga m o‘ljallangan, katta
murakkablikdagi
maTumotlami
ishlab
chiqishning
integrat-
siyalashtirilgan kompyuter tizimlarini iqtisodiyotda boshqaruv
jarayonlarini amalga oshirish uchun amalda cheklanmagan foy
dalanish imkoniyatlarini beradi.
M a’lumotlami
ishlab
chiqishning
integratsiyalashtirilgan
kompyuter tizimlari murakkab axborotli texnologiya va dasturiy
majmua sifatida loyihalashtiriladi. U maTumotlami berish va
foydalanuvchilami tizimlaming tarkibiy qismlari bilan o ‘zaro
bamkorligining yagona usulini qoTlab-quw atlaydi. Bunday tizim-
larda axborotlami uzatish va ishlab chiqishni himoyalashga alohida
ahamiyat beriladi. Iqtisodiy axborotlami himoyalashda eng katta
tarqalishni texnik-dasturiy usullari o ‘z ichiga olgan. Xususan,
himoyalash xususiyatlari va xizmat k o ‘rsatishning sifati b o ‘yicha
tanlab olingan axborotlami uzatish va ulami manziliga yetkazib
berish jarayonlarida saqlanishni kafolatlovchi aloqa tizimlaridan
foydalanish; umumiy foydalanish tarmoqlari (telefon, telegraf)
28
ultniKMilliiri tomonidan foydalanuvchilaming umumiy texnik vosi-
lulai, shifrlashning algoritmlari haqidagi kelishuvlarida m a’lu-
mnUiimi axborotlar almashuvi va boshqarishning jadalligiga, demak,
inboioilar ishlab chiqishning shoshilinchligiga talablaming oshishi
nbyrkilaming tashkiliy boshqaruvini nafaqat mahalliy, balki k o ‘p
tldiaj.ili va taqsimlangan tizimlarining yaratilishiga olib keldi, bunga
bank, soliq, ta ’minot, statistik va boshqa xizmatlar misol b o ‘ladi.
Ularni axborotli ta ’minlanishini m a’lum otlaming avtomatlash-
imlgan banklari tarm og‘i amalga oshiradi, ular tegishli k o ‘p darajali
i(|lisodiy
obyektning
tashkiliy-vazifaviy tuzilishini,
axborotli
massivlarni mashinali olib borilishini hisobga olish bilan qu-
lollanadi. Bu muammo zamonaviy axborot-kommunikatsiya texno-
lo|>iyalarida m a’lumotlami ishlab chiqishning taqsimlangan tizimlari
iiuli xil darajadagi m a’lumotlar bazalari o ‘rtasida axborotlami
almashtirish uchun aloqa kanallaridan foydalanish orqali hal qiladi.
Dasturiy vositalami m a’lumotlar bazalari bilan murakkablashtirish
liisobiga tezligi oshiriladi, iqtisodiy hisob-kitoblami bajarish va
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishda axborotlaming himoyasi va
ishonchliligi ta ’minlanadi. Tashkiliy boshqaruvning k o ‘p darajali va
laqsimlangan kompyuterli axborot tizimlarida ham axborotlar bilan
Iczkor ishlash muammosi, ham boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish
va qabul qilishda iqtisodiy vaziyatlami tahlil qilish muammosi
birday muvaffaqiyatli hal qilinishi mumkin Xususan, mutaxas-
sislaming tashkil qilinayotgan avtomatlashtirilgan ish joylari
f'oydalanuvchilarga dialogli rejimda ishlash, joriy vazifalam i tezkor
hal qilish, terminaldan m a’lum otlami qulay kiritish, ulami ko ‘z
orqali nazorat qilish, ishlab chiqish uchun kerakli m a’lumotlami
chiqarish, natijaviy axborotlaming ishonchliligini aniqlash va ulami
ekranga bosib chiqaruvchi qurilmaga chiqarish yoki aloqa kanallari
bo‘yicha uzatish imkonini beradi.
Iqtisodiy munosabatlami isloh qilish, mulkchilikning turli xil
shakllari asosida faoliyat yurituvchi yangi tashkiliy tizimlami hosil
qilish sharoitida bozorga o ‘tishda tahliliy ishga ehtiyoj beqiyos
o ‘sadi. Boshqaruv faoliyatining har bir aniq sohasida dalillar, tajriba,
bilimlami jam lashga zaruriyat vujudga keladi, aniq iqtisodiy, tijorat,
ishlab chiqarish vaziyatlarini tezkor tartibda iqtisodiy asoslangan va
eng qulay qarorlami qabul qilish uchun sinchiklab tadqiqot qilishda
29
raanfaatdorlik ustunlik qiladi. Bu vazifa zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari bilimlar bazasini ishga ulashni
boshlayotgan paytda axborotlami integratsiyalangan chiqishni
yanada takomillashtirish orqali hal qilinadi. Bilimlar bazasi deganda
muarnmo sohaning dalillari (daliliy bilimlar), qoidalar (qaror qabul
qilish uchun shartlami bilish) va metabilimlar (bilimlar haqida
bilishlar), y a’ni bilimlar va ularning xususiyatlaridan foyda-
lanishning usullariga tegishli bilimlami o ‘z ishlab chiqarishiga
oluvchi barcha hususiyatlami bayon qiluvchi axborotli majmua-
lam ing murakkab, batafsil modellashtirilgan tuzilishi tushuniladi.
Bilimlar bazasi kasbiy faoliyatning aniq sohasida bilimlami
jam lovchi va iqtisodiy vaziyatlami tahlil qilish hamda boshqaruv
ta’sirini ishlab chiqishda mutaxassisga maslahatchi rolini o ‘ynovchi,
ekspertli tizimning borgan sari k o ‘proq qismini tashkil qilayotgan
mutaxassis ishchi joyning muhim elementi bo ‘ladi.
Xorijiy mutaxassislar axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
rivojlanishishshg quyidagi tendensiyalarini keltiradi. Ulam i qisqacha
ta ’riflaymiz.
|
