Г»НмЬЦ1П
k otiip yiili'i с.шПкам.
1
,
1
.
Лvf«iitiutIunIiI
1
г
11
цни uxhnrnt texnologiyalari tasnifi va
rivojlunish istiqbollari
••’I t*«| |
1
»|«>ц
1
yii» nickclia so1/ bo'lib (techne) mohirlik, ustalik,
liliui inlmi utlilalay olislmi anglatadi. Bu m a’lum bir jarayonga
ilUbnliiii qo llaiiilgan. Jarayon deganda esa maqsadga erishishga
vn'tiiillmlf'.an xatti-harakatlar majmui tushunilgan. Ushbu jarayon
к mill Inmonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli
4
lldu}ii vosittiliii■, iisullar yordamida amalga oshiriladi.
limimiiv liollarda texnologiya deganda, mahsulotni ishlab
i lilqnti’•
11
laiayonida amalga oshiriladigan xomashyo, material yoki
у й ти invyoi mahsulot shakli, xususiyati, holatining o ‘zgarishi, uni
qdyla ishlash, tayyorlash usullarining majmui tushuniladi. Bu biror
Ini islmi yuqori darajada uddalash deganidir.
Axborot texnologiyalari to ‘g ‘risida gap ketganda, material sifa-
lidii liani, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob-
yi- kt. j arayon yoki xodisa to ‘g ‘risidagi sifat jihatidan yangi m a’-
lumot bo'ladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va
iiNlubi hamda texnik vositalar orqali namoyon b o ‘ladi. Sanoat ishlab
ihiqanshida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning
bosliulan oxirigacha bo‘lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi
Imkihiy clementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy
drm cnllarining (texnologik operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil
bllim aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik jarayon asosiga
iiisbiiiim sifatli usullar va prinsiplar orqali, ikkinchidan, mahsulotni
и
tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish
uchun jalb etish mumkin bo ‘lgan asbob-uskuna vositalari orqali.
Uslublar ayrim mahsulotlami olishning prinsipial imkoniyatini
tavsiflab beradi. Ularning asosini inson tomonidan o'rganilgan
(balki to ‘liq emas) tabiiy (fizik, kimiyoviy, biologik) jarayonlar yoki
mazkur soha mutaxassislarining ilmiy izlanishlari natijasida
to ‘plangan tajribani aks ettiruvchi ayrim qonuniyatlar tashkil etishi
mumkin. Odatda muayyan bir texnologiya, usullar va prinsiplami
belgilovchi butun majmuaga tayanadi. Bu majmua elementlarining
ahamiyati ham turlicha. Ulardan biri ishlab chiqarishning texnik
jihatlarini. ikkinchisi ishning iqtisodiy tomonini, boshqa biri
tashkiliy tuzilmani belgilaydi.
Uslublar va prinsiplaming turlicha roli ularning texnologiya
tuzilmasiga nisbatan ta ’siri har xil b o ‘lishini keltirib chiqaradi.
B a’zan ayrim uslub yoki prinsiplaming ishlab chiqarishga nisbatan
ta ’siri hisobga olinmasligi mumkin.
Uslub va prinsiplar ishlab chiqarishning oxirigi jarayonidagi
mahsulotni olishni belgilab beradi. Ushbu mahsulotni olishga
erishish uchun, ishni kim va qanday bajarish davomiyligi aniq
belgilangan bo ‘ladi. Mahsulotni yaratish jarayonida turli xil ishni
amalga oshirish uchun foydalanilishi mumkin b o ‘lgan asbob-uskuna
vositalari texnologiya tarkibi uchun alohida ahamiyat kasb etadi.
Asbob-uskuna vositalarining mavjudligi (yoki b o ‘lmasligi) tayyor
mahsulot k o ‘rinishida natijalar olish uchun zarur b o ‘lgan texnologik
operatsiyalar ro ‘yhatini belgilaydi. Agar uni yaratish bo‘yicha
belgilangan barcha funksiyalar amalga oshirilsa (asbob-uskuna
vositalari yordamida yoki ulam i qoMlamasdan), amalda o ‘sha
buyumni olish texnologiyasini ishlab chiqish mumkin. Aksincha,
ayrim funksiyalar bajarilmasa yoki mavjud asbob-uskunalar bilan
uni bajarish o ‘ta murakkab b o ‘lsa, u holda tegishli operatsiyani
bajara oladigan asbob-uskunalami yaratish vazifasi qo‘yiladi yoki
bunday texnologiyani yaratish imkoniyati yo‘qligi haqida qaror
qabul qilinadi. M oddiy ishlab chiqarish texnologiyasi deganda,
tayyorlash, qayta ishlash vositalari va usullari orqali belgilanadigan
xom ashyo, material holati, xususiyati va shaklining o ‘zgarish
jarayoni tushuniladi. Texnologiya moddiy mahsulot olish maqsadida
12
iiiiih'i mining sifati yoki boshlang'ich holatini o ‘zgartiradi (
2
.
1
-
I tIHI11 ).
Axborot shuningdek, resurs ham hisoblanadi. Uni qayta ishlash
)
hi
иvoniiii xuddi moddiy resurslami qayta ishlash jarayoni kabi
u-Miologiya sifatida qabul qilish mumkin.
|
