AXBOROT TEXNALOGIYALAR VA MENEJMENTI UNIVERSITETI
AXBOROT TEXNALOGIYALAR VA PEDAGOGIKA FAKULTETI
DF-138-23 GURUH TALABASINING MAXSUS PEDAGOGIKANING KLINIK ASOSLARI FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
Bajardi: Bariyev E
Tekshirdi:Sattorova M
MAVZU: ALOHIDA YORDAMGA MUHTOJ
BOLALARNI OILADA TARBIYALASH
Reja
1)Alohida ta'limga muhtoj
bolalar" tushunchasi
2)Alohida ehtiyojli bolalar
bilan tuzatish va rivojlantirish
ishlari
3) Alohida ehtiyojli bolalar
uchun sinflar
O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunning 23-mod dasiga ko‘ra
rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchiliklarga ega bo‘lgan bolalar ta’lim olish huquqiga ega.
Mamlakatimizda alohida yordamga muhtoj bolalarga yordamni tashkil etish – inson haqida
g‘amxo‘rlik ko‘rsatilishining yorqin na munalaridan biridir.
O‘zbekistonda alohida yordamga muhtoj va nogiron bolalarga yordam Xalq ta’limi vazirligi,
Sog‘liqni saqlash vazirligi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirliklari qoshidagi muassasalarda
tashkil etilgan. Xalq ta’limi vazirligi qoshida ular uchun ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim
muassasalari, maktab, maktab-inter natlari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida va maktabda alohida yordamga muhtoj bolalar integratsiyalashgan, Inkluziv
ta’limga jalb etilmoqdalar. Segregatsion (differensial) ta’ limni tashkil etish ishlari maxsus
maktabgacha ta’lim muassasalarida, jumladan, nutqiy, intellektual nuqsonli, yordamchi, ruhiy
rivojlanishi sust, harakat tayanch a’zolari jarohatlangan, zaif eshituvchi, zaif ko‘ruvchi bolalar
bog‘chalarida amalga oshirilmoqda. Maktab yoshidagi alohida yordamga muhtoj bolalar
uchun barcha turdagi ixtisoslashtirilgan maktab-internatlar, jumladan, aqli zaif bolalar uchun
maktab-internatlar, zaif eshituvchi bola lar uchun maktab-internat, harakat-tayanch
a’zolarida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun, kar bolalar uchun, ko‘zi ojiz bolalar, og‘ir nutq
nuqsonli bolalar uchun, ruhiy rivojlanishi sust bolalar uchun maktab-internatlari; aqlan zaif
bolalar uchun kuni uzaytirilgan maktablar faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. O‘rta umumiy ta’lim
maktablarida bunday bolalar uchun sinflar ham tashkil etilgan.
Boshlang‘ich maktabda ruhiy rivojlanishi sust bolalar uchun tenglashtiruvchi sinflar, og‘ir
nutqiy nuqsonli bolalar uchun nutqiy, aqli zaif bolalar uchun yordamchi sinflar tashkil etilgan.
Sog‘liqni saqlash vazirligi qoshida ilk yoshdagi alohida
yordamga muhtoj bolalarga poliklinikalarda tibbiy yordam
ko‘rsatadigan erta tashxis va erta aralashuv xizmatlari, maxsus
psixonevrologiya sanatoriylari, statsionarlar bor, poliklinikalarda
surdologik, logopedik kabinet larda mutaxassis-defektologlar tibbiy
xodimlar bilan hamkorlikda tegishli ishlarni olib bormoqdalar.
Aqliy jihatdan og‘ir nuqsonlari bor (imbetsil, idiot) bolalar
tug‘ilganidan to to‘rt yoshgacha Sog‘liqni saqlash vazirligi
qoshidagi muassasalarda davolanadi va tarbiyalanadi. So‘ngra ular
internat tipidagi bolalar «Muruvvat» uyiga o‘tkaziladi. Bu uylarga
maktabgacha yoshdagi bolalar (4 yoshdan to 7 yosh gacha), maktab
yoshidagi bolalar (7 yoshdan 18 yoshgacha) bilan korreksion-
tarbiyaviy, davolov ishlari izchillik bilan maxsus tuzilgan
individual hamda umumiy dasturlar asosida amalga oshiriladi.
18 yoshga to‘lgan bolalarni ota-onalari uyga olib ketishadi. Agar
olib ketishning iloji bo‘lmasa, ushbu toifadagi bolalar ayollar yoki
erkaklar muruvvat uylariga o‘tkaziladi. Bu yerda ular 18 yoshdan
umrining oxirigacha yashaydilar.
Uzluksiz ta’lim tizimida hamma yosh guruhlardagi alohida
muhtoj bolalar o‘qishga jalb qilinadi. 4 yoshdan 7 yosh gacha
bo‘lgan bolalar maxsus maktabgacha tarbiya muassasalarida
tarbiyalanadilar.
Maktab yoshidagi alohida yordamga muhtoj bolalar, masalan, zaif ko‘ruvchi bolalar
ko‘zi ojiz bolalar maktabida 9 yillik umumiy o‘rta ta’lim maktab dasturini 11 yilda
o‘zlashtiradilar.
Har bir sinfda 12 tadan bola ta’lim oladi. Ko‘rish qobiliyati zaiflashgan aqliy qoloq
bolalar uchun maxsus maktab-internat qoshida yordamchi sinflar tashkil etilgan.
Ushbu turdagi muassasada tibbiy oftalmologik hamda korreksion pedagogik
kompensatsiya ishlari olib boriladi. Ko‘rlar maktabida umumiy o‘rta ta’lim maktab
larining Brayl sistemasi bo‘yicha nashr etilgan
darsliklar ishlatiladi. Zaif ko‘ruvchi bolalar maktablarida umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining yirik harflar bilan nashr etilgan darsliklari asosida ish olib boriladi,
maxsus chiziqli daftarlar
ishlatiladi. Ushbu maktablarda xalq xo‘jaligi uchun malakali ishchilar tayyorlash,
kasbga yo‘naltirish ishlari ham olib boriladi. Ixtisoslashtirilgan maktabda mehnat
darslarida 5–7 o‘quvchi, umumiy ta’lim darslarida esa taxminan 12 bola qatnashishi
kerak.
Yengil darajadagi aqli zaif darajasidagi kar bolalar maxsus tashkil etilgan yordamchi
sinflarda ta’lim oladilar. Bu sinflarda bolalar soni 7–8 kishidan ortmasligi kerak. Zaif
eshituvchi bolalar uchun tashkil etilgan maktab-internat ikki bo‘limdan iborat bo‘lib,
amaliy nutqqa ega bo‘lgan bolalar, ya’ni gapira oladigan bolalar
birinchi bo‘limda, juda qiyinchiliklar bilan noaniq gapiradigan bolalar ikkinchi
bo‘limda ta’lim-tarbiya oladilar. Birinchi bo‘limda o‘qish muddati 10 yil, ikkinchi bo‘limda
esa 11, 12 yil.
Har bir sinfda 12 tadan bola o‘qishi lozim. Aqlan zaif eshituvchi bolalar 7–8 kishidan iborat
bo‘lgan maxsus sinfda ta’lim oladilar.
Maktab yoshidagi alohida yordamga muhtoj bolalar, masalan, zaif ko‘ruvchi bolalar
ko‘zi ojiz bolalar maktabida 9 yillik umumiy o‘rta ta’lim maktab dasturini 11 yilda
o‘zlashtiradilar.
Har bir sinfda 12 tadan bola ta’lim oladi. Ko‘rish qobiliyati zaiflashgan aqliy qoloq
bolalar uchun maxsus maktab-internat qoshida yordamchi sinflar tashkil etilgan.
Ushbu turdagi muassasada tibbiy oftalmologik hamda korreksion pedagogik
kompensatsiya ishlari olib boriladi. Ko‘rlar maktabida umumiy o‘rta ta’lim maktab
larining Brayl sistemasi bo‘yicha nashr etilgan
darsliklar ishlatiladi. Zaif ko‘ruvchi bolalar maktablarida umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining yirik harflar bilan nashr etilgan darsliklari asosida ish olib boriladi,
maxsus chiziqli daftarlar
ishlatiladi. Ushbu maktablarda xalq xo‘jaligi uchun malakali ishchilar tayyorlash,
kasbga yo‘naltirish ishlari ham olib boriladi. Ixtisoslashtirilgan maktabda mehnat
darslarida 5–7 o‘quvchi, umumiy ta’lim darslarida esa taxminan 12 bola qatnashishi
kerak.
Yengil darajadagi aqli zaif darajasidagi kar bolalar maxsus tashkil etilgan yordamchi
sinflarda ta’lim oladilar. Bu sinflarda bolalar soni 7–8 kishidan ortmasligi kerak. Zaif
eshituvchi bolalar uchun tashkil etilgan maktab-internat ikki bo‘limdan iborat bo‘lib,
amaliy nutqqa ega bo‘lgan bolalar, ya’ni gapira oladigan bolalar
birinchi bo‘limda, juda qiyinchiliklar bilan noaniq gapiradigan bolalar ikkinchi
bo‘limda ta’lim-tarbiya oladilar. Birinchi bo‘limda o‘qish muddati 10 yil, ikkinchi bo‘limda
esa 11, 12 yil.
Har bir sinfda 12 tadan bola o‘qishi lozim. Aqlan zaif eshituvchi bolalar 7–8 kishidan iborat
bo‘lgan maxsus sinfda ta’lim oladilar.
Og‘ir nutq nuqsonlari bor bolalar uchun xalq ta’limi qoshida maktabgacha yoshdagi bolalarga
mo‘ljallab, nutqiy bog‘chalaryoki bolalar bog‘chalari qoshida nutqiy guruhlar tashkil etilgan.
Bu turdagi maktabgacha tarbiya muassasalarining asosiy vazifasi nutq kamchiliklarini iloji boricha
barvaqt aniqlab, bularni bartaraf etish va shu yo‘l bilan og‘ir nutq nuqsonlarining oldini olish,
ikkilamchi asoratni bartaraf etish va bolani me’yor da rivojlangan tengqurlari orasida maktabda
o‘qishga tayyorlash.
Maktab yoshidagi nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar uchun ommaviy umumiy ta’lim maktablarida
logopedik punktlar tashkil etilgan. Logopedik punktlar rayondagi bir necha maktabdan taxminan 25
ta sinf biriktiriladi. Defektolog biriktirilgan sinf
o‘quvchilarini tekshirib, logopedik yordamga muhtoj bolalarni saralab oladi, shuningdek, ularni
poliklinika yo‘llanmasi bilan yoki maktab o‘qituvchilari, ota-onalar iltimosi asosida tekshirib qabul
qiladi. Nutq nuqsonlarining turiga qarab guruhli
va individual mashg‘ulotlar olib boriladi. Mashg‘ulotlarga bolalar kunora, haftasiga 3 martadan, to
nuqson to‘liq bartaraf etilmaguncha qatnayveradilar. Og‘ir turdagi nutqiy kamchiliklar tufayli
maktab dasturini o‘zlashtira olmaydigan o‘quvchilar
maxsus nutqiy sinf yoki maktablarda ta’lim oladilar. Bunday bolalar uchun tashkil etilgan maxsus
maktab-internatlar ikki bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchi bo‘limda nutqning rivojlanishi keskin orqada
qolgan alalik, afazik, dizartrik, rinolalik,aleksik, agrafik, tutilib gapiruvchi logopad bolalar, ikkinchi
bo‘limda esa 9 yil o‘qish muddatida nisbatan nutqiy rivojlanishi me’yorda, biroq tutilib gapiruvchi
bolalar ta’lim oladilar. Ushbu maktab- internatga bolalar shifokor-mutaxassis diagnozi hamda tibbiy
pedagogik maslahat komissiyaning yo‘llanmasi bilan qabul qilinadi. Maxsus maktabda bolalarga
umumta’lim 9 yillik maktab dasturi hajmidagi bilimlar beriladi. Har bir sinfda 12 kishi o‘qiydi.
Pedagogik kengash qarori bilan nutqiy kamchiliklari
bartaraf etilgan o‘quvchilar oddiy ommaviy maktabning tegishli sinflariga ‘tkaziladi.
Zamonaviy ta'lim strategiyasiga va barcha o'quvchilarni, shu
jumladan nogironlarni o'quv jarayoniga jalb qilish uchun o'qitish va
rivojlanishga alohida yondashuvlardan foydalanish talablarini ilgari
suradigan professional o'qituvchi standartini joriy etishga muvofiq,
O'qituvchi maktabgacha yoshdagi har bir bolaning to'liq rivojlanishi
uchun teng imkoniyatlarni ta'minlashi kerak. Maktabgacha ta'lim
muassasalari o'qituvchilari, jumladan, musiqa direktorlari bu
muammoni har tomonlama hal qilishlari kerak.
Alohida sog'lig'iga muhtoj bolalar bilan tuzatish va rivojlantirish ishlari
ta'limning integratsiyasi, shaxsga yo'naltirilgan yondashuv, bolaning
manfaatlariga rioya qilish, izchillik, uzluksizlik va yordamning
maslahat xarakteriga asoslanishi kerak.
Maxsus ta'limga muhtoj maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan
musiqa san'atining korrektsion va rivojlanish imkoniyatlari, birinchi
navbatda, u bola uchun yangi ijobiy tajribalar manbai bo'lib, ijodiy
ehtiyojlar va ularni qondirish usullarini keltirib chiqaradi, potentsial
imkoniyatlarni faollashtiradi. amaliy musiqiy va badiiy faoliyat va
bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydi. , ya'ni. eng
muhim vazifalarni bajaradi: ta'lim, tarbiya, ijtimoiy.
Musiqaning shifobaxsh va tuzatuvchi-rivojlantiruvchi ta'siri haqida so'z
yuritish qadimgi davrlarga borib taqaladi. Eng ko'zga ko'ringan olimlar
Pifagor, Aristotel, Platon musiqaning terapevtik va profilaktika ta'siriga ishora
qildilar. Ular musiqa koinotda mutanosib tartib va uyg'unlikni o'rnatadi, deb
ishonishgan, shu jumladan inson tanasida buzilgan. Musiqa, ayniqsa, uning
asosiy tarkibiy qismlari – ohang va ritm insonning kayfiyatini o‘zgartirishi,
uning ichki holatini qaytadan barpo etishi qayd etildi.
Qadimgi manbalarda musiqa ta'sirida sodir bo'lgan mo''jizalar haqida
ko'plab dalillar mavjud. Antik davrning eng ko'zga ko'ringan shifokori
Avitsenna ming yillar oldin ruhiy kasalliklarni musiqa bilan davolagan. Va
shifokor Asklepid musiqa sadolari bilan kelishmovchilikni tinchitdi va karnay
sadolari bilan eshitishni tikladi. Qadimgi yunonlar va rimliklar fikriga ko'ra,
musiqani idrok etish ovqat hazm qilish jarayoniga hissa qo'shgan. Ba'zi
musiqa asboblari ovozining shifobaxsh ta'siri Demokrit tomonidan qayd
etilgan va o'limga olib keladigan infektsiyalarni davolash uchun nay
tinglashni tavsiya qilgan. Qadimgi yunon faylasufi Pifagor asarlarida
musiqaning insonning hissiy holatiga qanday ta'sir qilishi, ruhiy uyg'unlikni
tiklashi tasvirlangan.
Musiqa terapiyasi qadimgi Xitoy va Hindistonda ham keng qo'llanilgan.
Qadimgi Xitoyda musiqani tashxislash va davolashga yondashuvlar
musiqaning inson tanasi meridianlarining faol biologik nuqtalariga ta'siriga
asoslangan edi. Ruhiy va jismoniy buzilishlarni davolash tananing kasal
joylariga ma'lum ohanglar, tovushlar va ba'zi musiqa asboblarini ta'sir qilish
orqali amalga oshirildi.
Alohida ta'limga muhtoj bolalar" tushunchasi ta'lim muammolari umume'tirof etilgan
me'yor chegarasidan tashqariga chiqadigan barcha o'quvchilarni qamrab oladi.
Umumiy qabul qilingan "alohida ta'limga muhtoj bolalar" atamasi muayyan rivojlanish
xususiyatlariga ega bo'lgan bolalarni ta'lim olishda qo'shimcha yordam ko'rsatish
zarurligini ta'kidlaydi.
Fransuz olimi G.Lefranko bergan ta’rifni mantiqiy va asosli deb qabul qilish mumkin:
“Maxsus ehtiyojlar – ijtimoiy, jismoniy yoki hissiy xususiyatlariga ko‘ra alohida e’tibor va
xizmatlarni talab qiluvchi shaxslarga nisbatan qo‘llaniladigan, kengaytirish imkoniyati
yaratilgan atamadir. ularning salohiyati."
Alohida ta'limga muhtoj bolalar toifasiga alohida psixofizik rivojlanishga muhtoj
bolalar, giperaktivlik va diqqat etishmasligi bo'lgan bolalar, shuningdek, iqtidorli
bolalar kiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1)O‘zbekiston Respublikasining «Тa’lim тo‘g‘risida» qonuni. – Т., 1997.
2)O‘zbekistonda «Kadrlarni тayyorlash» milliy dasturi. – Т., 1997.
3)Тuve Djonson. Inkluziv тa’lim – Межрегиональная программа по
обучению инвалидов (Opereyshin Mersi) Всемирный форум по
образованию. Заключительный доклад. – Нью-Йорк, 1990.
4)«Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida»gi. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni.
– T.: «O‘zbekiston», 2008.
5)O‘zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish
to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, – Т.:
| 