2. IP-manzil formati va tarmoq sinflari
Biz IP-manzilning tuzilishi bilan shug‘ullanilganda, allaqachon tarmoqning
sinfiga mansubligi IP-manzilning birinchi bitlari bilan aniqlanishini aytib o‘tilgan edi,
91
lekin aslida bu hammasi emas, sababi shundaki, sinf a'zoligini belgilaydigan
bitlarning birinchi ketma-ketligidan keyin IP-manzillar yoki tarmoq raqamiga tegishli
bo‘lgan tarmoqni aniqlaydigan ikkinchi ketma-ketlik, so‘ngra xost raqamini yozish
uchun uchinchi ketma-ketlik hisoblanadi. Quyidagi bir nechta jadvallar buni aks
ettiradi.
Birinchidan, A sinfidagi tarmoqdan IP-adres tuzilishini ko‘rib chiqamiz:
4.1-rasm. A sinf IP-manzilning tuzilishi
Bu yerda biz IP-adresning sinfga mansubligi IP-manzilning birinchi biti bilan
belgilanadi, agar u 0 qiymatiga ega bo‘lsa, demak bu A sinf tarmog‘i, hozirda ikkilik
sanoq tizimini eslab, allaqachon quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin: sinf
tarmoqlarida butun maydonning yarmi IP-manzillar A sinfiga tegishli edi, chunki IP-
manzillarning to‘liq yarmi chap tomonda 0 bit, qolgan yarmida birinchi bit 1 bor.
Keyin 7-bit keladi, ular A sinfining tarmoq raqamini aniqlaydi, endi aytaylik, agar 7
bitni ajratadigan bo‘lsak, demak jami A yoki 128 ta tarmoq ichida 27 ta tarmoq
yaratish mumkin va har bir bunday tarmoqda biz 224 ta tugunni joylashtira olamiz,
chunki tugun raqami ostida bu yerda 24 bit berilgan, bu esa 16777216 ta tugunga
teng. Bitta qism tarmoq, jami A sinfidagi tarmoqlar IPv4 protokolidagi butun manzil
maydonining yarmi yoki 2,147,483,392 IP-manzillar ekanligi ma’lum bo‘ldi. Dastlab,
A sinfidagi tarmoqdan IP-manzillarni faqat juda yirik kompaniyalarga berish
rejalashtirilgan edi.
Agar biz faqat yuqorida tavsiflagan omillarni hisobga olsak, unda A sinfidagi
tarmoqlar IP-manzillar maydonini 0.0.0.0 dan 127.255.255.255 gacha egallaydi va
bundan kelib chiqadiki, A sinfidagi tarmoqlarda birinchi oktet tarmoq raqamini
aniqlaydi, va qolgan uchtasi tugun raqamiga berilgan. Keling, B sinfidagi tarmoqdan
IP-manzilning tuzilishini ko‘rib chiqamiz.
4.2-rasm. B sinfidagi IP-manzilning tuzilishi
Bu yerda biz B sinfining tarmog‘i dastlabki ikkita bit bilan aniqlanishini
ko‘ramiz, agar ularning qiymati 102 ga teng bo‘lsa, unda biz B sinfidagi tarmoqdan
IP-manzilga ega bo‘lamiz, keyingi 14 bit xost raqami uchun berilgan, qolgan 16 bit
xost raqamini aniqlaydi. B sinfida 16384 ta tarmoq yoki 214 ta tarmoq raqamlari
mavjud ekan. Va hozircha bitta B sinfidagi tarmoq 65536 tugunga ega bo‘lishi
mumkin deb aytaylik. Va umuman B sinfidagi tarmoqda butun tarmoqdan IP-
manzillarning to‘rtdan biri olinadi, ya'ni 1 073 741 824 ta IP-manzillar, B sinfidan
faqat yirik kompaniyalarga tarmoqlarni chiqarish rejalashtirilgan edi.
Yuqorida aytganimizdan, B sinfidagi birinchi IP-manzil 128.0.0.0, oxirgisi
92
191.255.255.255, agar B sinfidagi tarmoq IP-manzilining tuzilishi hisobga olinsa, bu
yerda birinchi ikkita bayt tarmoq raqami uchun berilgan, va qolgan ikki bayt xost
raqamini belgilaydi. C sinfidagi tarmoqlarni ko‘rib chiqamiz.
4.3-rasm. C sinf IP-manzilining tuzilishi.
Agar birinchi uchta bit 1102 qiymatga ega bo‘lsa, u holda C sinfidagi
tarmoqdan IP-manzilga ega hisoblaniladi va keyin 21 bit ketma-ketlik paydo bo‘ladi,
bu tarmoq raqami uchun berilgan, 21+3=24, shuning uchun xost raqami uchun 8 bit,
chunki IP-manzilning o‘zi 32 bit. Ma’lum bo‘lishicha, C sinfida 2 097 152 ta tarmoq
yoki 221 ta tarmoq raqamlari kesilishi mumkin. Hamda bitta C sinfidagi tarmoq
ichida 28 tugun yoki 256 tugun bo‘lishi mumkin. C sinfida faqat 536 870 912 IP-
manzil borligini hisoblash oson, birinchi IP-manzil 192.0.0.0, keyingisi
223.255.255.255.
C sinfidagi tarmoqlarda dastlabki uchta oktetalar tarmoq raqamini belgilaydi,
oxirgi bayt esa tugunlarni raqamlash uchun ishlatiladi. Quyida D tarmog‘i ajratilgan
klassifikatsion tarmoqlarda ko‘p tarmoqli IP-manzilning tuzilishi keltirilgan.
4.4-rasm. D sinfidagi IP-manzilning tuzilishi.
Savolga javob berishga harakat qilaylik: o‘nlik tizimda 0 dan 255 gacha
bo‘lgan sonlar aniq, ular ichida eng muhim to‘rtta raqam 11102 ketma-ketligi bilan
ifodalanadi. Birinchidan, savolga javob beramiz: nega 0 dan 255 gacha. Ha, chunki
bitta oktetda raqamni faqat shu diapazondan yozish mumkin, endi u sig‘maydi,
ikkilik tizimdagi 255 raqami 111111112, 256 raqami esa 1000000002 deb yozilgan,
ya’ni 9 bit. 8-bitli chegarani hisobga olinsa, 11102 ketma-ketligiga tushgan birinchi
raqam 224 (11100000) bo‘lib chiqadi va ikkilik tizimda ushbu sharoitda tushgan
oxirgi raqam quyidagicha bo‘ladi: 111011112, o‘nlik tizimda 239. Bu sinf
tarmog‘ining boshlang‘ich IP-manzili. D 224.0.0.0 va oxirgi 239.255.255.255.
E sinf IP-manzillar hozirgi kunda amaliyotda foydalanilmaydi. E sinfga
kiradigan IP-manzillar tarmoq orqali amalga oshiriladigan har xil eksperimentlar va
ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida olib boriladigan tajribalar uchun ajratilgan
hisoblanadi. E sinfga kiruvchi IP-manzilning tuzilishi quyidagi ko‘rinishga ega.
4.5-rasm. E sinf IP-manzilining tuzilishi.
Bu yerda eng muhim narsa shundaki, IP-manzilning birinchi oktetining
dastlabki to‘rtta biti 11112 qiymatiga ega. Bu yerda biz D sinfidagi tarmoqni ko‘rib
chiqishda qanday mantiqqa amal qilish kerak bo‘lsada, sodda qilib aytganda: qolgan
barcha IP-manzillar zaxiralangan va tarmoqqa tegishli edi. E sinf E tarmog‘ining
93
boshlang‘ich manzili 240.0.0.0, tugash manzili esa 255.255.255.255.
Keling, A va B sinf tarmoqlari uchun diapazonlarni birgalikda tekshirib
ko‘ramiz.
A sinfidan boshlaymiz, A sinfidagi tarmoqning IP-manzilidagi birinchi bit 0
bo‘lishi kerak, shuning uchun qolgan bitlarning hammasi har qanday bo‘lishi
mumkin, shunda eng kichik son olinadi, biz ikkilik shaklda yozishimiz mumkin
bo‘lgan 32 ta nolni ifodalaydi: 000000002 000000002 000000002 000000002 va
shartga tushadigan eng katta raqam shunday bo‘ladi: 011111112 111111112
111111112 111111112. Agar ushbu manzillarni o‘nlik tizimda yozilsa, quyidagilarni
olamiz: 0.0.0.0 va 127.255.255.255. B sinfidagi tarmoqlar bilan ham shunday
qilaylik, shunchaki bu yerda dastlabki ikkita bit 102 ning sobit qiymatiga ega
ekanligini hisobga olsak, u holda bu jarayonni hisobga olgan holda ikkilik sanoq
tizimida yozilishi mumkin bo‘lgan eng kichik jumla quyidagicha ko‘rinishga ega
bo‘ladi: 100000002 000000002 000000002 000000002 va shunga o‘xshash katta
raqam: 101111112 111111112 111111112 111111112. O‘nlik sanoq tizimida ushbu
IP manzillar quyidagicha yozilgan: 128.0.0.0 dan 192.255.255.255 gacha.
|
