Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
SAMARQAND FILI 
MUSTAQIL ISH 
Mavzu:O’zgarmas tok zanjirlari va ularni tavsiflovchi kattaliklar 
Bajardi:Muhammadaziz Abdurahimov 
Tekshirdi:Egamov Sh . V 
SAMARQAND - 2024 

Mavzu:O’zgarmas tok elektr zanjirlari va uni tavsiflovchi kattaliklar 
I.KIRISH
1.O’zgarmas to’k nima?
2.Elektr zanjirlari 
 II.ASOSIY QISM
1.Elektr zanjirlari va ularni tafsiflovchi kattaliklar
2.Elektr zanjirlarining tasnifi
3.Elektr zanjirlarini hisoblash
III.XULOSA 
 IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 

I.KIRISH 
O’zgarmas elektr tok qonunlari. O’tkazgichda elektr maydoni hosil bo’lganda 
zaryad tashuvchilarning tartibli harakati, ya’ni, musbat zaryadlarning maydon 
yo’nalishi bo’yicha, manfiy zardlarning qarama-qarshi yo’nalgan harakati vujudga 
keladi. Zaryadlarning tartibli harakati elektr toki deyiladi. Agarda o’tkazgichning 
S ko’ndalang kesimidan t → dt vaqtda q → dq zaryad o’tsa, tok kuchi (skalyar 
kattalik) 
Elektr toki (+) va (-) zaryad tashuvchilarning harakatidan yuzaga kelishi mumkin. 
Qarama-qarshi yo’nalishdagi (+) va (-) zaryadlar ko’chishida ekvivalentdir. U 
vaqtda dq+ va dqta’sirida o’tkazgichdan o’tayotgan tok: 
bo’ladi. (+) zaryad tashuvchilarning yo’nalishi tokning yo’nalishi deb qabul 
qilingan. a) elektr maydon bo’lmaganda, molekulalar issiqlik harakatida zaryad 
tashuvchilar haotik v tezlik bilan harakatlanadi. b) Maydon ulanganda u tartibli 
tezlik qo’shiladi. Ammo  = 0 bo’lganligi sababli zaryad tashuvchilarning o’rta 
yig’indisi u ga teng bo’ladi:  + u = + u = u (3) Elektr toki zichligi quyidagicha 
topiladi: 

U+ning yo’nalishi j vektorning yo’nalishi, deb qabul qilinadi. O’tkazgichning har 
bir nuqtasidagi tok zichligi vektorini bilgan holda istalgan S sirtdan o’tuvchi tok 
kuchi quyidagicha aniklanadi 
Agarda birlik hajmda n + va p - zaryad tashuvchilar va unga moc zaryad miqdori e 
+ va e - ga teng. Maydon ta’sirida zaryad tashuvchilar U+ va Utezlikka ega 
bo’ladi. Тok zichligi quyidagicha bo’ladi: j = e +n +u ++e -n -u - (6) Vaq o’tishi 
bilan o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok, deyiladi. O’zgaruvchan tok belgisini i 
holda saqlab,o’zgarmas tok kuchini I harfi bilan belgilaymiz. I = q/t (7) H,B - da 
I=1K/sek =1 amper bo’ladi. 1K = 9 310 sgs E tok kuchi 2- qism Elektr zanjirlari | 
Eng oddiy elektr zanjirini ko'rib chiqing. U nimadan iborat? U generatorga ega - 
oqim manbai, qabul qiluvchi (masalan, lampochka yoki elektr motor), shuningdek 
uzatish tizimi (simlar). O'chirish simlar va batareyalar to'plami emas, balki 
kontaktlarning zanglashiga olib kelishi uchun uning elementlari o'tkazgichlar bilan 
o'zaro bog'langan bo'lishi kerak. Oqim faqat yopiq zanjirda oqishi mumkin. Keling, 
yana bir ta'rif beraylik: - Bular o'zaro bog'langan oqim manbai, uzatish liniyalari va 
qabul qilgich. Albatta, manba, lavabo va simlar - elementar elektr davri uchun eng 
oddiy variant. Haqiqatda turli sxemalar ko'plab elementlar va yordamchi 
uskunalarni o'z ichiga oladi: rezistorlar, kondansatörler, pichoq kalitlari, 
ampermetrlar, voltmetrlar, kalitlar, kontaktli ulanishlar, transformatorlar va 
boshqalar 

Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va 
ularni bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri 
tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar), 
saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va 
nazorat asboblari va boshqalar ham kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr 
energiyasi (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr yurituvchi kuch 
EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi 
hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi. Elekt energiyasi manbalarida biror 
turda gi energiya (suv, issiklik va boshqalar ener giyasi) elektr energiyasiga, qabul 
qil gichlar (isteʼmolchilar)da elektr ener giyasi issiqlik, mexanik va boshqalar tu| 
energiyaga aylantiriladi. Elektr zanjiri rejim" (ish maromi) barcha qismalardagi tok 
va kuchlanish qiymatiga bogʻliq boʻladi. Elektr zanjiridagi tok, EYUK va 
kuchlanish oʻrtasidagi munosabat Kirxgof qonunlari bilan tushuntiriladi (qarang 
Kirxgof koidalari). Elektr zanjiri oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok zanjirlariga 
boʻlinadi. Elektr zanjirining asosiy elementlari: rezistor, induktivlik gʻaltagi, elektr 
kondensator va boshqalar.