Axborot texnologiyasi
- axborotni to’plash, saqlash, izlash, unga ishlov
berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan uslublar, qurilmalar, usullar va
jarayonlar majmui.
Axborot texnologiyalari industriyasining yuzaga kelishi ularning axborot
jamiyatini yaratishni qanday ta’minlashiga bog’liq. Axborot texnologiyalari
industriyasi axborot mahsulotlari va vositalarini ishlab chiqaradi hamda
iste’molchilarga etkazadi.
Axborot mahsulotlari
deganda avvalo, an’naviy yo’l bilan yoki elektron
texnika yordamida olingan turli bilimlar sohasi, shuningdek ma’lumot va axborotning
boshqa shakllari tushuniladi.
SHaxsiy kompyuterlarning ommaviy ravishda ishlab chiqarilishi ayniqsa
axborot texnologiyalari sanoati uchun keng imkoniyatlar ochib berdi. SHaxsiy
kompyuterlar inson faoliyatining deyarli barcha sohalariga kirib bordi va
mutahassislarning bilimlar manbaiga kirib borishi hamda uni bevosita qayta ishlash
jarayonida qatnashish imkoniyatini kengaytirdi.
Axborot
texnologiyalari
rivojlanishi
bevosita
iqtisodiy ob’ektlarning axborot tizimlaridan foydalanishi bilan bog’liq.
Zamonaviy axborot texnologiyalari rahbarlarga, mutahassislarga, texnik xodimlarga
axborotni
qayta
ishlash
va
qarorlar
qabul
qilishda
hamda
to’liq
va
ishonchli
bo’lgan
zamonaviy
axborot tizimini yaratishda ko’mak beradi [18].
Axborot texnologiyalari ma’lumotlarni qayta ishlashning mustaqil tizimi
sifatida ham, funktsiyaviy tarkibiy qism sifatida ham ishlaydi va yanada yirik tizim
doirasida boshqaruv jarayonini ta’minlaydi. Bunday tizimlar qatoriga sanoat
korxonalari, firmalar, korporatsiyalar, moliya-kredit va tijorat-savdo tashkilotlari,
14
ishlab chiqarish va xo’jalik jarayonlarining avtomatlashtirilgan boshqarish, ilmiy
tajribalar, iqtisodiy-matematik modeli, ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi, kutubxona
xizmati va boshqa bir qator sohalar kiradi.
Hozirgi kunda nafaqat ta’lim sohasiga, balki milliy iqtisodning barcha
tarmoqlariga: tijorat, biznes va boshqalarga zamonaviy axborot texnologiyalari keng
ko’lamda kirib kelmoqda.
Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarining hayotimiz barcha jabhalariga
kirib kelishi biznes va ta’limni yo’lga qo’yish mexanizmlarini tubdan o’zgartirib
bormoqda. SHuni ta’kidlash kerakki, jahon
iqtisodiyotining
globallashib
borayotganida Internet orqali ta’lim xizmatlarini taklif etish borasida mehnat
bozorining hajmi cheksizdir.
O’zbekistonda yuzaga kelgan vaziyat iqtisodiyotning rivojlanishini intensiv
yo’lga o’tkazishni, resurslarning barcha turlaridan oqilona foydalanishni, ishlab
chiqarishga tobora takomillashgan mehnat qurollarini joriy etishni juda ham muhim
vazifa qilib qo’ymoqda.
Bugungi kunda kompyuter va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiyalar
tarmoqlarini, ma’lumotlar uzatishni, Internet xizmatlariga kirib borishni va
zamonaviylashtirish respublikamizda ustuvor o’rinlarga chiqmoqda. Iqtidorli yoshlar
ishtirokida respublikada Internet – festivallar, Internet – forumlar o’tkazish odat
bo’lib qoldi, shaharlar va qishloqlarda Internet tarmog’idan jamoa bo’lib foydalanish
punktlarining soni tabora ko’paymoqda, axborot xizmatlari turlari sezilarli darajada
kengaymoqda, ularning xizmatlari yanada intellektualroq bo’lib bormoqda.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A. Karimov 2001 yil may oyida Oliy Majlisning V
sessiyasida so’zlagan nutqida kompyuterlashtirish va axborot texnologiyalarini
ishlab chiqarishga, maktablar va oliy o’quv yurtlarining dasturlariga, odamlarning
kundalik turmushiga joriy etish bo’yicha O’zbekistonning yuksak darajalarga
erishishi yuzasidan aniq vazifalarni qo’ydi.
Jamiyatni kompyuterlashtirish, axborot texnologiyalarini rivojlan-tirish
bo’yicha vazifalarni hal etish uchun 2002 yil 30 mayda O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot –
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to’g’risida» gi Farmonda belgilangan
chora-tadbirlarning amalga oshirilishi axborotlashtirishning milliy tizmlari barpo
etilishini, iqtisodiyotga va jamiyatning har bir a’zosi hayotiga kompyuter texnikasi
va axborot texnologiyalari ommaviy joriy etilishi uchun shart-sharoitlarni
ta’minlaydi, jahon bozorida mamlakatimiz iqtisodiyotining raqobatbardoshliligini
oshiradi.
Farmonda va hukumat qarorida belgilangan dasturiy chora-tadbirlarning
amalda ro’yobga chiqarilishi boshqaruvning barcha tarmoq va mintaqaviy
organlariga, iqtisodiy va madaniyatning barcha sohalariga, umuman, jamiyatga
daxldordir. Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun maxsus «Kompyuterlashtirishni
va
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini
rivojlantirish
bo’yicha
muvofiqlashtiruvchi Kengash» tashkil etildi. Joriy yilda Kengashga 2010 yilgacha
bo’lgan davrda telekommunikatsiyalar va ma’lumotlar uzatishning milliy tarmog’ini
15
rivojlantirish; davlat boshqaruviga elektron texnologiyalarni joriy etish; eletron
tijoratni rivojlantirish bo’yicha dasturlarni tayyorlash topshirildi.
Prezident Farmonini bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qabul qildi
va 2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va axborot – kommunikatsiya
texnologiyalarini rivojlantirish dasturini tasdiqladi, unda telekommunikatsiyalar va
ma’lumotlar uzatishni rivojlantirish, axborot resurslaridan foydalanish, Internet
tarmog’ida o’z saytlarini yaratishning maqsadli yo’nalishlari belgilandi.
Iqtisodiyot tarmoqlari va jamiyatning axborotni tezkor ayirboshlashga, jahon
axborot resurslariga kirib borishga bo’lgan yuqori ehtiyoji, ta’lim jarayonlarini va
kishilarning kundalik turmushini kompyuterlashtirish zaruriyati, shuningdek, axborot
va ma’lumotlar bazasi tashkil etilishini ta’minlash ehtiyoji ushbu muhim qarorlarning
qabul qilinishi uchun asos bo’ldi.
Korxonalarni texnik jihatdan qayta qurollantirish, kam chiqitli va chiqitsiz
texnologiyalardan, ilg’or konstruktsiyali materiallardan foydalanish dasturlarini
amalga oshirish asosidagina mehnat unumdorligini o’stirish, mahsulot sifatini
yaxshilash, aholining harid talabini qondirish, ilm - fan ishlab chiqarish tarmoqlarini,
ayniqsa, elektronika, asbobsozlik, yangi hisoblash texnikasi, zamonaviy aloqa
vositalari ishlab chiqarishini rivojlantirish va ularni amaliyotda qo’llash vazifasi
kelib chiqadi.
Bularning hammasi axborotlashtirishning ulkan imkoniyatlaridan eng samarali
foydalanishni, uning bozor munosabatlariga o’tish davridagi jarayonlariga ta’sirini
kuchaytirishning eng dolzarb vazifasiga aylantirmoqda.
Axborot jarayonlarini tashkil etish uslublarini takomillashtirish hozirgi
vaqtning asosiy masalalaridan biri hisoblanadi, uni muvaffaqiyatli echimini topish
iqtisodiy tizimlarni boshqarishning keyingi rivojlanish darajasini belgilaydi. Uni
bozor uslublari bilan taraqqiy toptirilishi iqtisodiyotda katta ijobiy o’zgarishlarga olib
borishi zarur.
Axborotni yig’ish, qayta ishlash va uzatish jarayonlarining zamonaviy uslublar
va vositalar asosida takomillashtirilishi nafaqat axborotga erishish tezkorligini
ko’taradi, balki sifatli axborotga erishish hisobiga boshqarish samaradorligini
oshirishga xizmat qiladi. SHuning uchun axborot jarayonlarining ratsional tashkil
etilishi boshqarishni mukamallashtirishda markaziy bo’g’in hisoblanadi va iqtisodiy
subьektlar strategik kursini nomoyon etadi.
Avtomatlashgan axborot tizimida ma’lumotlarni qayta ishlashning tezkorligini
oshirishda boshlang’ich axborot hajmining ortiqchaligi, ya’ni boshqarish ob’ekti
haqidagi tushayotgan ma’lumotlarni tartiblashmaganligi salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Ma’lumotlarni taqdim etish protseduralarini oddiylashtirish, ob’ekt alohida
bo’g’inlarini faoliyatini kelishtirish avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
SHunday qilib, insonlarni ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy muammolarni hal
etishga safarbar qilmoq uchun tegishli axborotni o’z vaqtida to’plab, qayta ishlab,
muayyan bir tartibga solish va zudlik bilan kishilarga etkazish kerak bo’ladi. Buning
uchun jamiyatni axborotlashtirish dasturini amalga oshirish va ilg’or axborot
texnologiyasini joriy etish zarur.
|
