Axborot tizimlari arxitekturasi
biznes xizmatlari sifatida, komponentli yondashuvda esa biznes ob'ektlari (biznes komponentlari) sifatida.
Biznes jarayonlari darajasidagi integratsiya integratsiya darajasiga qarab farqlanadi. Ichki integratsiya bilan ko'p sonli xizmatlar o'zaro ta'sir qiladi va tashqi integratsiya bilan, asosan, ikkita. Biznes-jarayonlarning o'zi maxsus tarjima qilingan til bilan boshqariladigan maxsus xizmatlarda ishlaydi.
Portallarni grafik biznes-jarayon interfeyslari deb hisoblash mumkin, chunki ular ma'lumotlarga shaxsiy kirish va bir nechta ma'lumotlarni birlashtirish uchun mo'ljallangan.
manbalar.
Integratsiya jarayonining asosiy maqsadi yangi funksionallikni ta'minlash uchun ilovalar yoki modullarning funktsiyalarini birlashtirishdir.
Ilovalarni integratsiyalashganda farqlash mumkin
vazifalarning ikkita asosiy turi:
•
|
vazifalar
|
integratsiya
|
korporativ
|
|
|
|
ilovalar;
•
turli axborot tizimlaridan ilovalarni integratsiyalash vazifalari.
Birinchi turdagi muammolarni hal qilish uchun EAI tizimlari qo'llaniladi, ular ba'zan A2A (Application-to-Application Integration) deb ataladi va ikkinchi turdagi muammolarni hal qilish uchun B2B (Biznes-to-biznes integratsiyasi) tizimlari qo'llaniladi.
Ba'zi hollarda A2A va B2B integratsiyasi o'rtasidagi farqni aytish juda qiyin, chunki ba'zi echimlarning murakkabligi
Axborot tizimlari klassifikatsiyasi Qamrab olish muhiti bo‘yicha axborot tizimlarini yakka, guruhli va korporativ axborot tizimlariga bo„lish mumkin. Yakka axborot tizimlari avtonom shaxsiy kompyuterlarda amalga oshiriladi (tarmoqdan foydalanilmaydi). Bunday tizim umumiy axborot fondi bilan bog„langan bir nechta sodda ilovalarni olishi mumkin va bir foydalanuvchi yoki vaqt bo„yicha ajratilgan ishchi o„rni (foydalanuvchilar guruhi) uchun mo„ljallangan. Bunday ilovalar stolli yoki lokal berilganlar bazasini boshqarish tizimlari (BBBT) yordamida yaratiladi. Lokal BBBTlar ichida Clarion, Clipper, FoxPro, Paradox, dBase
va Microsoft Access ko„proq taniqlilari hisoblanadi. Guruhli axborot tizimlari ishchi guruhlar a‟zolari tomonidan axborotlardan jamoaviy foydalanishga yo„naltirilgan va asosan lokal hisoblash tarmoqlari negizida quriladi. Bunday ilovalarni ishlab chiqishda ishchi guruhlar uchun berilganlar bazasi serverlaridan foydalaniladi (SQL-server deb nomlanadi). Ko„plab SQL-serverlar mavjud: tijorat va erkin tarqatiluvchi. Ularning ichida quyidagi berilganlar bazasi serverlari: Oracle, DB2, Microsoft SQL Server, InterBase, Sybase, Inforqix keng tarqalgan hisoblanadi. Korporativ axborot tizimlari ishchi guruhlar uchun tizimlarning rivojlantirilgani bo„lib, katta kompaniyalarga yo„naltirilgan. Ular masofaviy taqsimlangan bo„g„inlar va tarmoqlarni ta‟minlashi mumkin. Ular asosan bir necha darajali iyerarxik tarkibga ega. Bunday tizimlar uchun mijoz-server yoli ko„p darajali arxitektura xarakterli. Bunday tizimlarni ishlab chiqishda guruhli axborot tizimlarini ishlab chiqishda foydalanilgan berilganlar bazasi serverlaridan foydalanish mumkin. Katta axborot tizimlarida Oracle, DB2 va Microsoft SQL Server keng tarqalgan. Guruhli va korporativ tizimlar uchun ma‟lumotlarning bajarilishi va himoyalanganligiga talablar ortadi. Bu xossalar berilganlar bazasi serverlarida ma‟lumotlar, muloqotlar va jo„natmalarning yaxlitligini qo„llash orqali ta‟minlanadi. Axborot tizimlarini tadbiq qiish sohasi bo„yicha ham guruhlash mumkin. Shuni ta‟kidlab o„tish lozim-ki, bunday guruhlash yetarlicha shartlidir. Ko„pincha katta axborot tizimlari yuqorida keltirib o„tilgan barcha tizimlarni o„z ichiga oladi. Bundan tashqari, korporativ axborot tizimlari odatda bir necha turli sohalarda tadbiq qilishga mo„ljallangan tizimostilaridan tashkil topadi.
Tadbiq qilish sohasi bo‘yicha axborot tizimlarini shartli ravishda to„rtta guruhga bo„lish mumkin: tranzaksiyalarga ishlov berish tizimlari; qaror qabul qilish tizimlari; axborot-ma‟lumot tizimlari; ofis axborot tizimlari. Tranzaksiyalarga ishlov berish tizimlari berilganlarga ishlov berish tezligi bo„yicha paketli va tezkor axborot tizimlariga bo„linadi. Tashkiliy boshqaruv axborot tizimlarida ihtiyoriy vaqtda predmet sohasining dolzarb (aktual) holatini tasvirlash uchun tranzaksiyalarga tezkor ishlov berish rejimi – OLTP (OnLine Transaction Processing) ustunlik qiladi,
paketli ishlov berish chegaralangan qismni egallaydi. OLTP tizimlari uchun buyurtmalar, to„lovlar, so„rovlar va boshqalarda muhim ahamiyatga ega bo„lgan sodda tranzaksiyalar doimiy oqimi xarakterlidir. Ular uchun muhim talablar quyidagilardan iborat bo„lishi mumkin: tranzaksiyalarga ishlov berishdagi yuqori samaradorlik; telekommunikatsiya orqali berilganlar bazasiga masofaviy kirishda axborotni ishonchli yetkazib berish. Qaror qabul qilish tizimlari – DSS (Decision Support System) axborot tizimlarining boshqa turini ifodalaydi. Uning yordamida yetarlicha murakkab so„rovlar turli kesimlarda: vaqt, geografik va boshqa ko„rsatkichlar bo„yicha tanlab olinadi va tahlil qilinadi.
Axborot-ma’lumot tizimlari keng sinfi gipermatnli hujjatlar va mul‟timediaga asoslangan. Bunday axborot tizimlari Internet tarmog„ida keng rivojlangan. Ofis axborot tizimlari sinfi qog„ozli hujjatlarni elektron ko„rinishga o„tkazishga, ish yuritishni avtomatlashtirish va hujjat almashinuvini boshqarishga asoslangan. Katta axborot tizimlari, ko„pincha, barcha guruhni o„z ichiga oladi. Bundan tashqari, korxona doirasidagi korporativ axborot tizimlari odatda turli sohalarda tadbiq qilinadigan bir qator sistema ostlaridan tashkil topadi. Tizimni tashkillashtirish bo‘yicha guruhli va korporativ axborot tizimlari quyidagi sinflarga bo„linadi: fayl-server asosidagi tizimlar; mijoz-server arxitekturasi asosidagi tizimlar; ko„p darajali arxitektura asosidagi tizimlar; Internet/intranet-texnologiya asosidagi tizimlar. Har qanday axborot tizimida, turli arxitekturali axborot tizimlarida mavjud bo„gan cheklanishlarini anglash imkonini beruvchi, uning funksional komponentlarini ajratish mumkin. Axborot tizimining funksional komponentalari
Fayl-server arxitekturasi PS va PL muloqotlari komponentlarining tarmoqli bo„linishiga ega emas va grafik interfeysni qurishni yengillatuvchi tasvirlash funksiyalari uchun kompyuterdan foydalanadi. Fayl-server fayllardan berilganlarni oladi. Natijada qo„shimcha foydalanuvchilar va ilovalar markaziy protsessorga kam yuklanish beradi. Har bir yangi mijoz tarmoqqa hisoblash kuchini qo„shadi. Fayl-serverli ilovalarda PL muloqoti mantiqini aniqlovchi ilova komponentalari, BL ishlov berish mantiqi va DL berilganlarni boshqarish ishlab chiqish obyekti hisoblanadi. Ishlab chiqilgan ilovalar yakunlangan yuklanuvchi modul yoki interpretatsiya uchun maxsus kod ko„rinishida tadbiq qilinadi. Bunday arxitektura ba‟zi kamchiliklarga ega: berilganlar bazasiga ba‟zi bir so„rovlarda, past tezlikdagi kanallar orqali aloqa o„rnatilganda tarmoqni yuklagan holda, mijozga katta hajmdagi ma‟lumot uzatilishi mumkin. Bu kamchilikni yo„qotishning yo„llaridan biri tarmoqda fayl-server ilovasini masofaviy boshqarish hisoblanadi. Bunda lokal tarmoqda oddiy fayl-server ilovalar uning muhitida bajariladigan telekommunikatsion server bilan bog„langan (odatda kirish serveri deyiladi) ilovalar serveri joylashadi. Masofaviy mijozlardan kirish- chiqish muloqotlari telekommunikatsiya orqali keladi. Ilovalar juda murakkab bo„lmasligi lozim, aks holda serverning kuchlanish ehtimolligi juda katta bo„ladi, yoki ilovalar serveri uchun juda kuchli platforma lozim bo„adi.
Mijoz-server arxitekturasi komponentalarni bo„lish va ko„proq samarali faoliyat ko„rsatadigan joylarga joylash yo„li bilan fayl-serverli ilovalarda yuzaga keladigan muammolarni yechishga yo„naltirilgan. Mijoz-server arxitekturasining o„zgachaligi SQL (Structured Query Language) tarkiblangan so„rovlar tilidagi so„rovlarni tushinuvchi va axborotlarni qidirish, saralash va agregirlashni bajaruvchi berilganlar bazasining ajratilgan serverlaridan foydalanish hisoblanadi. Berilganlar bazasi serverlarining farqlanuvchi tomoni – berilganlar bazasi tarkibi, berilganlar yaxlitligiga cheklanishlar, formatlar va hattoki so„rov yoki dasturdagi hodisalar bo„yicha berilganlarga ishlov berish serverli jarayonlari yozilgan berilganlar ma‟lumotnomasining mavjudligidir. Bunday ilovalarda, sifatida ishlov berish muloqoti va mantiqidan tashqari, berilganlarning relyatsion modeli va u bilan bog„langan berilganlar bazasiga so„rovlar uchun SQL-operatorlar to„plami ishlab chiqish obyekti hisoblanadi. Mijoz-server konfiguratsiyalarining ko„pchiligi ikki darajali modelni qo„llaydi, bunda mijoz server xizmatlariga murojaat qiladi. PS va PL muloqot komponentalari uchun mijozda joylashadi. Ular grafik interfeysni ta‟minlash imkonini beradi. Berilganlarni boshqarish komponentalari (DS, FS) serverda joylashadi, muloqot (PS, PL) va mantiq (BL, DL) – mijozda. Mijoz-server arxitekturasining ikki darajali aniqlanishi aynan shu talqindan foydalanadi, BBBT-serverda. Bunday sxema serverga kam talablar qo„yadi. U eng yaxshi mashtablashtirish imkoniyatiga ega. Ammo, berilganlar bazasi bilan katta o„zaro bog„lanishni chaqiruvchi murakkab ilovalar ham mijozni, ham tarmoqni katta yuklantirishi mumkin. SQL-so„rov natijalari ishlov berish uchun mijozga qaytishi lozim, chunki u yerda qaror qabul qilish mantiqi joylashgan. Bunday sxema turli mijoz bo„g„inlariga sochilgan ilovalarni administratorlash uchun qo„shimcha qiyinchiliklarga olib keladi. Tarmoqdagi yuklanishni qisqartirish va administratorlashni soddalashtirish uchun BL komponentni serverda joylashtirish mumkin. Bunda qaror qabul qilishning butun mantiqi saqlanuvchi jarayonida ko„rinishida jixozlanadi va berilganlar bazasi serverida bajariladi. Saqlanuvchi protsedura – berilganlar bazasiga kirish uchun talab qilingan parametrlari bilan nomi bo„yicha chaqiriluvchi va berilganlar bazasi serverida bajariluvchi SQL operatorlari bilan protseduralardir. Saqlanuvchi protseduralar kompilyatsiya qilinishi mumkin. Bu ularning bajarilishini tezlashtiradi va serverdagi yuklanishni kamaytiradi. Berilganlar bazasi va ilovalar yaxlitligini yaxshilaydi, jamoaviy
|
