“Azərbaycan Elmi-Tədqiqat və Layihə-Axtarış Energetika İnstitutu” mmc

AZ蹴BAYCAN RESPUBLﾝKASI

鄭Z蹴BAYCAN ELMﾝ-T愁QﾝQAT V

LAYﾝHAXTARIｪ

ENERGETﾝKA ﾝNSTﾝTUTUMMC

B.Balametov, E.D. XYlilov

Enerjﾝ sﾝstemﾝn elektrﾝk ｺYbYkYlYrﾝndY elektrﾝk enerjﾝsﾝ ﾝtkﾝlYrﾝnﾝn hesablanmas©, tYhlﾝlﾝ vY normalaｺd©r©lmas©

Praktiki hesabatlar çn metodik gtYriｺ

Bak© 2014

Metodik gtYriｺdY enerjisistemin paylay©c© elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisi itkilYrinin (texnoloji sYrf) hesablanmas© vY tYhlili, itkilYrin azald©lmas© tYdbirlYrinin se輅lmYsi, hYm輅nin yar©mstansiyalarda elektrik enerjisinin burax©la bilYn qeyri-balanslar©n©n hesablanmas© metodlar© ｺYrh olunmuｺdur. ﾝtkilYrin normalaｺd©r©lmas© metodlar© tYhlil edilmiｺ, onlar©n hesablanma alqoritmlYrinin realizY olundu proqram tYminatlar© haqq©nda mfYssYl mYlumatlar verilmiｺdir. SadY elektrik ｺYbYkY sxemlYri zrY enerji itkilYrinin praktik hesabat nmunYlYri daxil edilmiｺdir. Bununla yanaｺ© 輟xfunksiyal© masir elektron sayclar©n gtYricilYri Ysas©nda elektrik enerjisi itkilYrinin qiymYtlYndirilmYsi mYsYlYsinY dY bax©lm©ｺ vY realizY yollar© gtYrilmiｺdir. Metodik gtYriｺ enerjisistemin paylay©c© enerji tYchizat© mYssisYlYrinin mhYndis-texniki heyYti çn nYzYrdY tutulmuｺdur.

Korrektor T.M.ﾝsaeva

Kompter tYrtibats© ﾝ.A.ﾇuqunova

1. Elektrik enerjisinin itkilYri vY ya nYqli çn tYlYb olunan sYrfi
峻as anlay©ｺlar, terminlYr vY tYriflYr
Elektrik enerjisinin faktiki (hesabat) itkilYri elektrik enerjisinin qeydiyyat© sisteminin gtYricilYri Ysas©nda tYyin olunaraq ｺYbYkYyY daxil olan vY tYlYbatlara burax©lan elektrik enerjisinin fYrqidir.

Elektrik enerjisinin texnoloji itkilYri - elektrik enerjisinin nYqli zaman© texnoloji itkilYrlY elektrik enerjisinin realizY olunmas© itkilYrinin cYmidir.

Elektrik enerjisinin nYqli zaman© texnoloji itkilYri ｨC itkilYrin aｺadak© iki tYrkib hissYsinin cYmidir:

elektrik enerjisinin elektrik ｺYbYkYlYrindYn rlmYsi zaman© mYftillYrdY vY elektrik avadanl©qlar©nda baｺ verYn fiziki proseslYrlY ba© itkilYr (elektrik enerjisinin texniki itkilYri);

yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© çn sYrf olunan elektrik enerjisi.

Elektrik enerjisinin realizY olunmas©n©n itkilYri ｨC elektrik enerjisinin qeydiyyat© sisteminin xYtalar© vY elektrik enerjisinin orlu ilY ｺYrtlYnYn itkilYrin cYmidir.

Elektrik enerjisinin texniki itkilYri ｨC xYtlYrdY vY elektrik ｺYbYkYlYrinin avadanl©nda itkilYrin ç tYrkib hissYsinin cYmidir:

elektrik ｺYbYkYsinin ykndYn as©l© yk itkilYri;

qoｺulmuｺ avadanl©n tYrkibindYn as©l© itkilYr (ｺYrti-sabit itkilYr);

hava ｺYraitindYn as©l© itkilYr.

Yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© çn sYrf olunan elektrik enerjisi ｨC yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyac transformatorlar©nda qoyulmuｺ sayclar©n gtYriｺlYrinY YsasYn tYyin olunan vY yar©mstansiyalar©n texnoloji avadanl©n©n iｺinin vY xidmYti heyYtin hYyat fYaliyyYtinin tYmin edilmYsi çn zYruri olan elektrik enerjisidir.

Elektrik enerjisinin 錮lmYsinin instrumental xYtalar© ilY ｺYrtlYnYn itkilYr ｨCｺYbYkYyY daxil olan vY ｺYbYkYdYn burax©lan elektrik enerjisinin qeydiyyat©n© yerinY yetirYn btn 錮 komplekslYrinin iｺ rejimlYri vY texniki xarakteristikalar© ilY ｺYrtlYnYn mumi qeyri-balansd©r.

Elektrik enerjisi itkilYrinin strukturunun hesabat©- itkilYrin tYrkib hissYlYrinin YdYdi qiymYtlYri vY onlar©n drstlk xarakteristikalar©n©n hesabat©.

Elektrik enerjisi itkilYrinin normalaｺd©r©lmas© ｨC elektrik enerjisi itkilYrinin iqtisadi meyarlara YsasYn elektrik enerjisinin tarifinY daxil edilYn mYqbul sYviyyYsinin tYyin edilmYsi.

Elektrik enerjisi itkilYrinin normativ xarakteristikalar© - elektrik enerjisi itkilYrinin mYqbul sYviyyYsinin rYsmi hesabatlarda Yks olunan faktorlardan as©l©l©.
Elektrik enerjisi yeganY mYhsul ndr ki, onu istehsal oldu yerdYn istehlak olundu yerY rYrkYn digYr resurslardan istifadY olunmur. Bunun çn rlYn elektrik enerjisinin nn bir hissYsi sYrf olunur, ona gY dY itkilYr labddr, mYsYlY onlar©n iqtisadi cYhYtdYn Ysasland©r©lm©ｺ sYviyyYsinin tYyin edilmYsindYn ibarYtdir.

Elektrik enerjisinin (EE) elektrik stansiyalar©n©n ｺinlYrindYn istehlaklara rlmYsi vY gYrginliklYrin transformatorlarda 軻vrilmYsi zaman© onun bir hissYsi naqillYrin q©zmas©na, Ytraf mhitdY vY armaturda elektromaqnit sahYlYrinin yaranmas©na, havan©n ionlaｺmas©na vY s. sYrf olunur, yYni gcn (aktiv vY reaktiv) vY enerjinin itkisi baｺ verir. Bu itkilYr elektrik stansiyalar©ndak©, hava vY kabel elektrik xYtlYri vY transformatorlardak© itkilYrdYn ibarYtdir [1-6].

BeynYlxalq ekspertlYrin rYyinY gY elektrik enerjisi itkilYrinin 4-5% sYviyyYsini mYqbul hesab etmYk olar. ﾝtkilYrin 10% sYviyyYsi elektrik enerjisinin ｺYbYkYlYrlY rlmYsinin fizikas© nteyi-nYzYrindYn maksimal burax©la bilYndir.

Hal-haz©rda mtYxYssislYrin YksYriyyYti elektrik enerjisi itkilYri termini YvYzinY 兎lektrik enerjisinin nYqlinY tYlYb olunan texnoloji sYrfterminindYn istifadY etmYyi daha dzgn hesab edirlYr. Lakin bununla yanaｺ© faktiki itkilYrin btn tYrkib hissYlYrinY, mYsYlYn, kommersiya itkilYrinY texnoloji sYrf termininin tYtbiq edilmYsi hedY adekvat deyildir.

ﾖlkYdY bazar mnasibYtlYrinin tYｺYkkl tapmas© elektrik enerjisi itkilYri probleminin YhYmiyyYtini, bu gtYricinin normadan art©q olmas© isY itkilYrin azald©lmas© tYdbirlYrinin aktuall©n© daha da art©r©r. BelY ki, itkilYrin qiymYti elektrik enerjisi tarifinin tYrkib hissYlYrindYn biridir.

EnerjiyY qYnaYtin mhm istiqamYtlYrindYn biri elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisi itkilYrinin iqtisadi cYhYtdYn Ysasland©r©lm©ｺ sYviyyYyY qYdYr azald©lmas©d©r.

Elektrik enerjisi itkilYrinin hesabat© aｺada verilYn mYlumatlar zrY yerinY yetirilir:

-retrospektiv mYlumatlara YsasYn (retrospektiv hesabatlar);

-tele輓YlYrin kYkliyi ilY operativ ｺYkildY al©nan mYlumatlar Ysas©nda (operativ hesabatlar);

-perspektivY (bir il vY daha uzun mddYtY) proqnozlaｺd©r©lan mYlumatlar Ysas©nda (perspektiv hesabatlar).

Retrospektiv hesabatlar aｺadak©lar çn yerinY yetirilmYlidir:

-elektrik ｺYbYkYsinin element qruplar© zrY elektrik enerjisi itkilYrinin strukturunun mYyyYn edilmYsi çn;

-elektrik enerjisinin kommersiya ｫitkilYrininｻ mYyyYn edilmYsi çn;

-elektrik enerji itkisi yksYk olan elementlYrin (element qruplar©n©n) aｺkar edilmYsi vY onlarda itkilYrin azald©lmas© zrY tYdbirlYrin haz©rlanmas© çn;

-elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY tYtbiq edilYn tYdbirlYrin faktiki effektivliyinin mYyyYn edilmYsi çn;

-btlkdY enerjisistem, onun struktur bmYlYri vY yar©mstansiyalar zrY elektrik enerjisi balanslar©n©n tYrtib edilmYsi vY qeyri-balanslar©n burax©labilYn qiymYtlYrY qYdYr azald©lmas© zrY tYdbirlYrin haz©rlanmas© çn;

-enerjisistemin texniki-iqtisadi gtYricilYrinin mYyyYn edilmYsi çn.

Operativ hesabatlar aｺadak©lar çn yerinY yetirilmYlidir:

-elektrik enerjisi itkilYrinin cari qiymYtlYrinY vY onlar©n dYyiｺmYsinY nYzarYt etmYk çn;

-itkilYrin minimallaｺd©r©lmas© mYqsYdilY rejimlYrin vY elektrik ｺYbYkYlYrinin sxemlYrinin operativ dYqiqlYｺdirilmYsi çn;

-gc limitlYrinY riayYt olunmas©na nYzarYt etmYk mYqsYdilY enerji sistemi vY onun struktur bmYlYri zrY gc balanslar©n©n tYrtib edilmYsi çn;

-ay©n, rbn, ilin ax©r©na gtYrilYn elektrik enerjisi itkilYrini mYyyYn etmYk çn;

- elektrik enerjisi itkilYrini proqnozlaｺd©rarkYn istifadY edilYn gtYricilYr bazas©n© formalaｺd©rmaq çn.

Perspektiv hesabatlar aｺadak©lar çn yerinY yetirilmYlidir:

-nbYti vY gYlYcYk illYrdY glYnilYn elektrik enerjisi itkilYrini mYyyYn etmYk çn;

-itkilYrin azald©lmas© zrY planlaｺd©r©lan tYdbirlYrin glYnilYn effektivliyinin hesabat© çn;

-elektrik enerjisi itkilYrinin sYviyyYsi zrY elektrik ｺYbYkYlYrinin yenidYn qurulma variantlar©n© mqayisY etmYk çn.

Elektrik enerjisi itkilYrinin strukturunun tYrkibinY aｺadak©lar daxil edilmYlidir:

- xYtlYrdYki, gc transformatorlar©ndak© vY avtotransformatorlardak© yk itkilYri;

- transformatorlar©n vY avtotransformatorlar©n yksz iｺlYmY itkilYri;

- hava xYtlYrindYki tac itkilYri;

-yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© çn elektrik enerjisi sYrfi;

-kompensYedici quruluｺlarda elektrik enerjisi sYrfi - kondensator batareyalar©nda (KB), sinxron kompensatorlarda (SK), SK rejimindY iｺlYyYn generatorlarda, statik tiristorlu kompensatorlarda (STK) vY s.;

-yar©mstans©yalar©n reaktorlar©ndak© itkilYr;

-綺n vY gYrginlik 錮 transformatorlar©ndak© vY onlar©n ikinci drYlYrindYki, cmlYdYn, elektrik enerjisi sayclar©ndak© itkilYr;

-kommersiya itkilYri.

Elektrik enerjisi itkilYrinin analizi vY onlarda itkilYrin azald©lmas© zrY tYdbirlYrin qiymYtlYndirilmYsi çn itkilYrin hesabat nYticYlYrini, aｺa Wmin vY yuxar© Wmax sYrhYd intervallar© ｺYklindY tYqdim etmYk tsiyY olunur. ﾝtkilYrin hesabi interval© elektrik ｺYbYkYlYrinin sxemlYri vY yklYri haqq©nda ilkin mYlumatlar©n dolnlu vY dYqiqliyi vY istifadY edilYn hesabat metodunun xYtalar© ilY tYyin edilir.

EnerjisistemlYrin elektrik ｺYbYkYlYrindYki itkilYrin hesabat© çn, elektron hesablay©c© maｺ©nlar© (EHM) çn tYlimatlar©n tYlYblYrinY uyn metodlardan vY proqramlardan istifadY edilmYlidir.

Retrospektiv hesabatlar elektrik ｺYbYkYsinin element qruplar© zrY elektrik enerjisi itkilYrinin strukturunun mYyyYn edilmYsi çn, kommersiya ｫitkilYrininｻ mYyyYn edilmYsi çn, enerji itkisi yksYk olan elementlYrin (element qruplar©n©n) aｺkar edilmYsi vY onlarda itkilYrin azald©lmas© zrY tYdbirlYrin haz©rlanmas© çn, itkilYrin azald©lmas© zrY tYtbiq edilYn tYdbirlYrin faktiki effektivliyinin mYyyYn edilmYsi çn, enerjisistem, onun struktur bmYlYri vY yar©mstans©yalar zrY elektrik enerjisi balanslar©n©n tYrtib edilmYsi vY qeyri-balanslar©n burax©la bilYn qiymYtlYrY qYdYr azald©©lmas© zrY tYdbirlYrin haz©rlanmas© çn, enerjisistemin texniki-iqtisadi gtYricilYrinin mYyyYn edilmYsi çn nYzYrdY tutulmuｺdur.

Operativ hesabatlar©n yerinY yetirilmYsi elektrik enerjisi itkilYrinin cari qiymYtlYrinY vY itkilYrin mYyyYn zaman YrzindY dYyiｺmYsinY nYzarYt etmYyY, itkilYrin minimallaｺd©r©lmas© mYqsYdilY rejimlYrin vY elektrik ｺYbYkYlYrinin sxemlYrinin operativ idarY olunmas©na, gc mYhdudiyyYtlYrinY riayYt olunmas©na nYzarYt etmYk mYqsYdilY enerji sistemi vY onun struktur bmYlYri zrY gc balanslar©n©n tYrtib edilmYsinY, ay©n, rbn, ilin sonuna gtYrilYn elektrik enerjisi itkilYrini mYyyYn etmYyY, elektrik enerjisi itkilYrini proqnozlaｺd©rarkYn istifadY edilYn gtYricilYr bazas©n© formalaｺd©rma imkan verir.

Perspektiv hesabatlar©n mYqsYdi nbYti vY gYlYcYk illYrdY glYnilYn elektrik enerjisi itkilYrini mYyyYn etmYk, itkilYrin azald©lmas© zrY planlaｺd©r©lan tYdbirlYrin glYnilYn effektivliyinin hesabat©n© aparmaq, elektrik enerjisi itkilYrinin sYviyyYsi zrY elektrik ｺYbYkYlYrinin yenidYn qurulma variantlar©n© mqayisY etmYkdir.

Elektrik enerjisi itkilYrinin tYhlili enerjisistemin vY onun mYssisYlYrinin elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY ehtiyatlar©n©n aｺkar edilmYsi vY qiymYtlYndirilmYsi, elektrik enerjisi itkilYrinin sYviyyYsini mYyyYn edYn Ysas amillYrin aｺkar edilmYsi vY vacibliyinY gY s©ralanmas©, elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY tYdbirlYrin iｺlYnmYsi, onlar©n effektivliyinin vY tYtbiqi ard©c©ll©n©n mYyyYn edilmYsi, elektrik enerjisinin kommersiya itkilYrinin mYnbYyinin mYyyYn edilmYsi, btlkdY enerjisisteminin vY onun bmYlYrinin elektrik enerjisi itkilYri gtYricisi zrY iｺinin nYticYlYrinin qiymYtlYndirilmYsi, elektrik ｺYbYkYlYrinin inkiｺafi, itkilYrin azald©lmas© zrY Ysasl© vYsait qoyuluｺu tYlYb edYn tYdbirlYrin tYtbiq edilmYsi zrY qYrarlar©n haz©rlanmas© vY Ysasland©r©lmas© çn apar©l©r.

Elektrik enerjisi itkilYrinin tYhlilinin Ysas formalar© hYr yar©mstansiya, elektrik stansiyas©, elektrik ｺYbYkY mYssisYlYri vY btlkdY enerji sistemi zrY elektrik enerjisi balanslar©n©n tYrtib edilmYsi; elektrik enerjisinin hesablanm©ｺ, planlaｺd©r©lm©ｺ vY hesabat© verilmiｺ itkilYrinin mqayisYsi vY enerji sistemi vY onun ayr©-ayr© mYssisYlYri zrY itkilYrin dYyiｺmYsinin tYhlili; elektrik enerjisi itkilYrinin ayr©-ayr© tYrkib hissYlYrinin, elektrik ｺYbYkY sxemlYrinin, rejimlYrinin vY elektrik enerjisi burax©lmas© strukturunun dYyiｺikliklYri nYzYrY al©nmaqla, dYyiｺilmYsinin tYhlili; elektrik enerjisi balans©n©n tYrkibinin hesabat© vY plan gtYricilYrinin mqayisYsi (xsusi ehtiyaclar, tYsYrrfat vY istehsalat ehtiyaclar©); elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY ayr©-ayr© tYdbirlYrin, hYm輅nin tYdbirlYr plan©n©n btlkdY faktiki effektivliyinin qiymYtlYndirilmYsi; elektrik enerjisi itkilYrinin ｺYbYkYnin sxemini vY onun iｺ rejimlYrini xarakterizY edYn Ysas amillYrdYn as©l©l©qlar©n©n aｺkar edilmYsi.

Elektrik enerjisi itkilYrinin tYhlili çn elektrik ｺYbYkYlYrinin rejimlYrinin hesabat©n©n nYticYlYri vY sxemlYri; elektrik enerjisi itkilYrinin hesablama nYticYlYri vY onlar©n strukturu; enerji sistemindY vY onun mYssisYlYrindY bir s©ra illYr YrzindY elektrik enerjisi itkilYri zrY hesabat mYlumatlar©; elektrik enerji ax©nlar© zrY mYlumatlar; elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY tYdbirlYr plan©n©n yerinY yetirilmYsinin yekunlar©; elektrik ｺYbYkYlYrinin inkiｺaf© zrY layihY qYrarlar©; reaktiv gcn kompensasiyas© vasitYlYrinin vYziyyYtini vY onlardan istifadYni xarakterizY edYn vY elektrik ｺYbYkYlYrinin rejimlYrini tYnzimlYyYn sYnYdlYr; elektrik enerjisinin istehlak ｺYbYkYlYrinin kompensasiya quruluｺlar© ilY tYchiz edilmYsi zrY mYlumatlar; elektrik enerjisinin hesabat vY texniki u輟tunun vYziyyYti zrY mYlumatlar; mYiｺYt abonentlYrinin elektrik enerjisinin orta ayl©q Yniｺi zrY mYlumatlar vY elektrik enerjisinin orlanmas© ilY mbarizYnin nYticYlYri; elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas©na gY enerjisistemin heyYtinin maddi stimullaｺd©r©lmas© zrY mYlumatlar istifadY olunmal©d©r.

3. Elektrik enerjisi itkilYrinin strukturu

Texniki itkilYrin, yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© çn sYrf olunan elektrik enerjisinin vY kommersiya itkilYrinin cYmini elektrik enerjisinin fiziki itkilYri adland©rmaq olar. Fiziki itkilYrin birinci iki tYｺkiledicisi elektrik enerjisinin ｺYbYkYlYrdYn rlmYsinin texnologiyas©na, çncsisY rlmº elektrik enerjisinin miqdar©na nYzarYt texnologiyas©na aiddir.

Elektrik ｺYbYkYlYri sxemlYri, rejimlYrinin xsusiyyYtlYri vY itkilYrin hesablanma metodlar©n©n tYtbiq imkanlari ilY YlaqYdar olaraq beｺ qrupa ayr©l©r:

1) enerji sistemlYri aras©nda gc mbadilYsi hYyata ke輅rilYn 220 kV vY daha yksYk gYrginlikli tranzit (sistemlYraras© YlaqYlYr) ｺYbYkYlYr;

2)enerji sistemlYri aras©ndak© gc mbadilYsindY iｺtirak etmYyYn 110 kV vY daha yksYk gYrginlikli qapal© ｺYbYkYlYr;

3) 35-150 kV gYrginlikli aq ｺYbYkYlYr;

4) 6-20 kV gYrginlikli ｺYbYkYlYr;

5) 0,38 kV gYrginlikli ｺYbYkYlYr.

ﾝtkilYrin tYhlili vY normalaｺd©r©lmas© çn elektrik enerjisi itkilYrinin irilYｺdirilmiｺ strukturundan istifadY etmYk mYqsYdYuyndur. Bu nteyi-nYzYrdYn faktiki itkilYr dd tYrkib hissYsinY bnr:

1) elektrik enerjisi elektrik ｺYbYkYlYri ilY rlYrkYn baｺ verYn fiziki proseslYrlY ｺYrtlYnYn vY elektrik enerjisinin bir hissYsinin ｺYbYkY elementlYrindY istiliyY 軻vrilmYsindY ifadY olunan texniki itkilYr (ｺYk.1.2.). Texniki itkilYr 錮lY bilmYz. Onlar©n qiymYti elektrotexnika qanunlar© Ysas©nda hesablama yolu ilY al©n©r;

2) yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© zn sYrf olunan elektrik enerjisi ｨC yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyac transformatorlar©nda qoyulmuｺ sayclar©n gtYriｺlYrinY YsasYn tYyin olunan vY yar©mstansiyalarm texnoloji avadanl©n©n iｺinin vY xidmYti heyYtin hYyat fYaliyyYtinin tYmin edilmYsi çn zYruri olan elektrik enerjisidir;

elektrik enerjisinin 錮lmYsinin instrumental xYtalar© ilY ｺYrtlYnYn itkilYr. Bu itkilYri istifadY olunan cihazlar©n metroloji xarakteristikalar© vY iｺ rejimlYri haqq©nda verilYnlYr Ysas©nda hesablay©rlar;

mYiｺYt istehlaklar©n©n elektrik enerjisinY gY YniｺlYrinin sayclar©n gtYriｺlYri ilY uynsuzlu vY elektrik enerjisinin istehlak©na nYzarYt sahYsindY digYr sYbYblYrlY ｺYrtlYnYn kommersiya itkilYri. Kommersiya itkilYrinin riyazi modeli olmad©ndan onlar© ayr©ca hesablamaq olmur. Kommersiya itkilYrinin qiymYtini faktiki (hesabi) itkilYrdYn birinci ç tYrkib hissYsinin cYmini xmaqla tYyin edirlYr.

Elektrik enerjisi itkilYrinin hesabat© vY tYhlilinin Ysas mYsYlYsi itkilYrin strukturunun tYyin edilmYsi, itkilYrin konkret mYnbYyinin mYyyYn edilmYsi vY onlar©n iqtisadi cYhYtdYn Ysasland©r©lm©ｺ hYddY qYdYr azald©lmas© imkanlar©n©n qiymYtlYndirilmYsidir.

Elektrik enerjisi itkilYrinin hesabatlar©n©n nYticYsi ｨC uzun mddYtli dr çn itkilYrin strukturu, onlar©n azald©lmas© imkanlar©, itkilYrin normativ xarakteristikas©, hesablanm©ｺ qiymYtlYrin drstlynn YdYdi xarakteristikalar©d©r. Bir qayda olaraq ｺYbYkYlYrin sxemlYri hesabat drndY sabit qalm©r. Faktiki olaraq ｺYbYkYnin sxemi istYnilYn zaman an©nda hesabat sxemindYn fYrqlYnY bilYr. Cari sxemin nYzYrY al©nmas© mYsYlYsi qoyularsa onda yklYr haqq©nda mYlumatlar©n fasilYsiz olaraq daxil edilmYsi tYmin olunmal©d©r.

ｪYk. 1.1. EE itkilYrinin element qruplar© zrY strukturu

ｪYk. 1.2. EE rlmYsinin texnoloji sYrfinin strukturu

4. Elektrik enerjisinin qeyri-balans©

- elektrik stansiyas©n©n generatorlar©nda elektrik enerjisinin istehsal© (WG);

enerji sistemindYn daxil olan elektrik enerjisinin miqdar© (WES);

elektrik stansiyas©n©n xsusi sYrfinY tYlYb olunan elektrik enerjisinin miqdar© (Wxs);

elektrik stansiyas©n©n tYsYrrfat sYrfinY tYlYb olunan elektrik enerjisinin miqdar© (Wts);

elektrik stansiyas©n©n istehsal sYrfinY tYlYb olunan elektrik enerjisinin miqdar© (Wis);

elektrik stansiyas©n©n ｺinlYrindYn tYlYbatlara gYrginlik siniflYri zrY burax©lan elektrik enerjisinin miqdar© (Wbur);

elektrik stansiyas©n©n ｺinlYrindYn enerji sisteminY burax©lan elektrik enerjisinin miqdar©;

elektrik stansiyas©n©n baｺ gc transformatorlar©nda enerji itkilYrinin miqdar© (ΧWtr).

Elektrik stansiyas©nda elektrik enerjisinin qeyri-balans©n© aｺadak© ｺYkildY gtYrmYk olar:

µ § (1.1)
burada WG - elektrik enerjisinin istehsal©, Wbur - elektrik stansiyas©n©n ｺinlYrindYn burax©lan elektrik enerjisi, ΧWtex ｨC isY stansiya elementlYrindY texniki itkilYrdir.

Elektrik stansiyas©nda enerjinin qeyri-balans©n© qeydiyyat sisteminin xYtalar© ilY ba© metroloji qeyri-balans (ΧWmet.qb) vY sayc gtYriｺlYrinin eyni zamanda qeyd edilmYmYsi ilY ba© kommersiya itkilYrinin cYmi kimi tYsvir etmYk olar:

µ § (1.2)
burada ΧWmet.qbｨC metroloji qeyri-balans, ΧWîmm. isY kommersiya itkilYridir.

Elektrik enerjisinin faktiki qeyri-balans©n©n (ΧWf.qb) %-lY nisbi qiymYti aｺ©dak© kimi tap©l©r:

- obyekt daxilindY texniki-iqtisadi mYsYlYlYr (itkilYrin mYnbYyinin aｺkar edilmYsi, itkilYrin azald©lmas© zrY tYdbirlYrin iｺlYnib haz©rlanmas© vY s.);

- dlYt vY yuxar© tYｺkilatlarla YlaqYlYrlY ba© mYsYlYlYr (EE çn tariflYrin formalaｺd©r©lmas© çn itkilYrin sYviyyYsinin Ysasland©r©lmas©).

ﾝtkilYrin dd tYｺkiledicisindYn nYzarYt idarYlYri YmYkdaｺlar© çn ayd©n tYsYvvr etmYk nteyi-nYzYrindYn Yn 躡tini texniki itkilYr, xsusilY yk itkilYridir, belY ki, bu itkilYr elektrotexnikan©n qanunlar© Ysas©nda minlYrlY elementdY hesabanm©ｺ itkilYrin cYminY bYrabYrdir. VYziyyYtdYn x©ｺ yolu kimi texniki itkilYrin rYsmi hesabat sYnYdlYrindY Yks olunan faktorlardan as©l© normativ xarakteristikalar©ndan istifadY olunmas© tsiyyY olunur.

Normativ xarakteristikalar itkilYrin 躡tin yoxlana bilYn birbaｺa hesablanmas© Ysas©nda qurulur. Lakin bununla yanaｺ© itkilYrin hYr dYfY birbaｺa hesablanmas© YvYzinY bu xarakteristikalar bir dYfY qurulur, mtYxYssislYrin iｺtirak© ilY bu xarakteristikalara gY Yn vY perspektiv drlYr çn normativlYr al©n©r, ekspertlYrin iｺtirak© ilY mzakirY olunur vY istifadY çn nYticY xar©l©r.

Texniki itkilYrin burax©lm©ｺ EE miqdar©, gclstansiyalardan al©nan EE, sistemlYraras© ax©nlar vY s. Ysas faktorlardan as©l©l©n© gtYrYn xarakteristikalar© onlar©n hesabat©n©n nYticYlYrinin tYsvirini asanlaｺd©r©r. MinlYrlY elementin bir ne躡 Ymsalla tYsvir olundugu itkilYrin normativ xarakteristikalar©ndan istifadY etmYk çn nY sxemi, nY dY dynlYrdYki yklYri bilmYk laz©md©r.

Normativ xarakteristikalar©n parametrlYri kifayYt qYdYr stabildir vY buna gY dY bir dYfY hesablan©b, raz©l©q al©nd©qdan vY tYsdiq olunduqdan sonra ｺYbYkYlYrin sxem vY rejimlYrindY YhYmiyyYtli dYyiｺikliklYr baｺ verYnY qYdYr uzun mddYt istifadY oluna bilYr.

6. Elektrik enerjisi itkilYrinin hesabat intervallar©n©n tYyini

Hesabatlarda istifadY olunan mYlumatlar mYhdud dYqiqliyY malik oldundan hesabat©n nYticYlYrinY YlavY xYtalar ｨC mYlumat xYtalar© daxil edilir.

Metodik xYtalar YldY olan mYlumatlar©n xassYlYri ilY tYyin olunur, belY ki, mYlumatlar©n olmamas© vY ya tam hYcmdY emal olunmas©n©n mYqsYdYuyn olmamas© mYyyYn fYrzetmYlYrY getmYyY mYcbur edir.

Metodik xYtalara aｺadak©larla ｺYrtlYnYn xYtalar aiddir:

Yn bk itkilYr vaxt©n©n vY forma Ymsal©n©n ｺYbYkYnin (fiderin) mumi yk qrafikinY YsasYn hesablanmas©n©n qeyri-adekvatl©;

forma Ymsal©n©n dYqiq dsturlar YvYzinY empirik dsturlarla hesablanmas©.

MYlumat xYtalar©na aｺadak©lar aiddir:

- dynlYrdY yklYrin verilmYsindYki xYtalarla ba©;

- ｺYbYkYnin hissYlYrinin parametrlYrinin verilmYsinin qeyri-dYqiqliyi ilY ｺYrtlYnYn;

- xsusi mqavimYtin istifadY olunmas© ilY ｺYrtlYnYn;

MYftilin temperaturu xYttdYki cYrYyandan, Ytraf mhitin temperaturundan, klYyin srYtindYn, gnYｺ radiasiyas©n©n sYviyyYsindYn as©l©d©r. Bu parametrlYr hYmiｺY dYyiｺir.

Qeyri-adekvatl©n xYtas©. Baｺ hissYnin mumi yknn qrafiki ayr©-ayr© tYlYbatlar©n qrafiklYrindYn qurulur. AdYtYn ayr©-ayr© tYlYbatlar©n yk qrafiklYri mYlum olmur. ﾜmumi ykn maksimumlar©n©n periodlar© mumi halda ayr©-ayr© tYlYbatlar©n qrafiklYri ilY st-stY dºmYyY bilYr.

Metodik vY mYlumat xYtalar©n©n mcudlu faktiki itkilYrin hesabat qiymYtlYrindYn fYrqlYnmYsinY gYtirir. Bununla YlaqYdar ehtimal nYzYriyyYsinin riyazi aparat©ndan istifadY etmYklY faktiki itkilYrin yerlYｺY bildiyi interval hesablan©r.

Elektrik enerjisi itkilYrinin hesablanmas©nda istifadY edilYn mYlumatlar©n xYtalar© adYtYn normal qanunla paylanm©ｺ tYsadfi kYmiyyYtlYr kimi tYsvir olunur:

µ § (1.7)

harada ki, D, ã, m ｨC mvafiq olaraq elektrik enerjisi itkilYrinin dispersiyas©, orta kvadratik meyli vY riyazi glYmYsidir.

夙Yr X-in kYnar qiymYtlYri mYlumdursa, normal qanunla paylanm©ｺ vY riyazi glYmYsi mb 3ã interval©nda olan tYsadfi kYmiyyYtin 99,7% ehtimalla orta kvadratik meyli aｺadak© dsturla tap©l©r:
µ § (1.8)

EE itkilYrinin faktiki qiymYtlYrinin 95 % ehtimalla yerlYｺdiyi interval©n aｺa vY yuxar© sYrhYdlYri aｺadak© dsturlardan tap©l©r:

µ § (1.9)

harada ki, ﾄWhesabat- itkilYrin hesabat qiymYti, χ ｨC hesabat©n xYtas©n©n %-lY orta kvadratik qiymYtidir, φ - interval©n vY ona mvafiq ehtimal©n qiymYtini tYyin edYn parametrdir. φ=1 qiymYtinY ehtimal©n 68.2%, φ=2 qiymYtinY 95.4%, φ=3 qiymYtinY isY 99.7% qiymYti uyn gYlir.

EE itkilYrinin qiymYti ykn xarakterindYn vY onun dYyiｺmYsindYn as©l©d©r, odur ki, EE itkilYrini mxtYlif sullarla hesablay©rlar.

ｪYbYkYnin yklYri haqq©nda mYlumat©n dolnlundan vY hesabat formalar©ndan as©l© olaraq yk itkilYrinin mYyyYn edilmYsi çn mxtYlif metodlardan istifadY edilmYsi tsiyY olunur.
ﾝstifadY olunan riyazi modeldYn as©l© olaraq btn metodlar© iki bk qrupa bmYk olar: retrospektiv vY ehtimal-statistik.

Elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisi itkilYrinin hesablanmas© metodlar©n©n tYsnifat© ｺYk. 2.1.- dY verilm©ｺdir.

Yk itkilYri ｺYbYkYlYrin sxemlYri vY yklYri haqq©nda YldY olan mYlumatlar©n hYcminY mvafiq olaraq hesabat©n dYqiqliyinin azalmas© s©ras© zrY aｺadak© beｺ metoddan biri ilY hesablana bilYr [1-4, 8, 9]:

operativ hesabatlar;

hesabat sutkalar©;

orta yklYr;

Yn bk gc itkilYri vaxt©;

5) itkilYrin ｺYbYkYlYrin sxemlYri vY yklYri haqq©nda mumilYｺdirici

mYlumatlara YsasYn qiymYtlYndirilmYsi.

EE itkilYrini hesablamaq çn Yn dYqiq metod qrafik inteqrallama metodudur.

ｪYk. 2.1. Yk itkilYrinin hesabat metodlar©n©n tYsnifat©

Yk itkilYrinin hesabat© metodlar©
Operativ hesabatlar metodunun Ysas©n©
µ § (2.2)
dsturu tYｺkil edir, burada n-ｺYbYkY elementlYrinin say©, tij- Ri mqavimYtli ｺYbYkY elementinin Iij cYrYyan yknn sabit qYbul edildiyi zaman interval©, m ｨC zaman intervallar©n©n say©d©r.

Bu dstura daxil olan ｺYbYkY elementlYrindYki cYrYyan yklYri dispet軻r cYdvYllYri, operativ 錮 komplekslYri, elektrik enerjisinin qeydiyyat©n©n vY nYzarYtinin avtomatlaｺd©r©lm©ｺ sistemlYrindYn al©n©r.

Xarakterik sutkal©q rejimlYr metodunun Ysas©n©

µ § (2.3)

dsturu tYｺkil edir, harada ki, ﾄPi ｨC mddYti ti saat olan i-ci rejimdY ｺYbYkYdY gc itkilYri, n ｨC sutkal©q yk qrafikindY pillYlYrin say©d©r. Elektrik enerjisinin illik itkilYri aｺadak© dsturla hesablana bilYr:
µ § (2.4)

Burada m ｨC xarakterik sutkalar©n say©, nxar sut, j isY j-ci xarakterik sutkalar©n say©d©r.

Xarakterik sutkalar qismindY q©ｺ, yay, yaz, pay©z iｺ vY istirahYt gnlYri se輅lY bilYr. Bu halda m=8.

ﾝtkilYrin hesabat drnn xarakterik rejimlYrinY gY hesabat©-bYslYyici ｺYbYkYlYrdY EE itkilYrini daha dYqiq hesablamaq çn iｺlYnmiｺdir. Metodun mahiyyYti ondan ibarYtdir ki, hesabat drndY itkilYrin dYyiｺmYsinin real prosesi bir ne躡 xarakterik rejimlY YvYz olunur. AdYtYn xarakterik rejimlYr qismindY ｺYbYkYnin normal sxemindY nYzarYt 錮 gnlYrindY 錮lmº maksimum vY minimum yklYr grlr. Onda EE itkilYri

Xarakterik sutkal©q rejimlYr metodu tranzit ｺYbYkYlYrdY, dyn ntYlYrindYki yklYr haqq©nda dri olaraq enerjisistemin hesablama mYrkYzinY rlYn tele輓YlYrin mcudlu hal©nda, itkilYrin hesabat© çn tsiyY olunur. Bu metod Ysas©nda iｺlYnmiｺ metodikada il ç xarakterik rejimY bnr: cari ilin q©ｺ vY yay maksimumu vY Yn ilin q©ｺ maksimumu.

Elektrik enerjisi itkilYrini µ § dsturu ilY tYyin etmYk mmkn olmad©qda xarakterik rejimlYrin hesabat©na Ysaslanan yanaｺmadan istifadY olunur. Bu halda illik elektrik enerjisi itkilYrini µ §dsturu ilY tapmaq olar, burada Pj - j-ci rejimdY gc itkilYri, tj - j-ci rejimin davametmY mddYti, k - isY se輅lmiｺ xarakterik rejimlYrin say©d©r. BelY yanaｺman©n 軋t©ｺmamazl© hYr bir rejimin, xsusilY onun davametmY mddYtinin Ysasland©r©lmas©ndad©r.

Hesabat sutkalar© - gc mbadilYsindY iｺtirak etmYyYn 110 kV vY daha yksYk gYrginlikli qapal© ｺYbYkYlYrdY itkilYrin hesabat© çn tsiyY olunur:

µ § (2.6)
Harada ki, m ｨC xarakterik sutkalar©n say©d©r, bunlar©n hYr birindY mYlum yk grafiklYrinY gY hesablanm©ｺ elektrik enerjisinin itkilYri ﾄWi; De黐,i ｨC i-ci xarakterik grafikin il YrzindY ekvivalent davametmY mddYtidir.
µ § (2.7)
burada k- HX armaturunda itkilYri nYzYrY alan Ymsald©r (110 kV vY daha yksYk gYrginlikli xYtlYr çn k=1.02, 35 kV vY aｺa gYrginlikli xYtlYr çn k=1),
µ § (2.8)
Burada Day ay YrzindY sutkalar©n say©, Wi ｨC bax©lan ay©n i-ci sutkas©nda ｺYbYkYyY burax©lan EE miqdar©, Wor,sut ｨC ｺYbYkYyY burax©lan EE-nin orta sutkal©q qiymYtidir.

Tutaq ki, N ay YrzindYki itkilYri hesablamaq laz©md©r, bu ｺYrtlY ki, hYmin aylardan birinY aid olan sutka YrzindY elektrik enerjisinin itkilYri ﾄWor,sut mYlumdur. Bu halda sutkalar©n ekvivalent say© aｺadak© dsturla tap©l©r:

Orta yklYr metodu - bax©lan dr YrzindY ｺYbYkYnin baｺ sahYsindYn burax©lan elektrik enerjisi haqq©nda mYlumatlar©n mcudlu hal©nda 6-150 kV gYrginlikli qapal© olmayan ｺYbYkYlYr çn tsiyY olunur. Bu halda maksimal itkilYr saatlar©n©n say© metodunun tYtbiqinY dY icazY verilir.

Orta yklYr metodunun Ysas©n© aｺadak© dstur tYｺkil edir:
µ § (2.10)
µ § (2.11)
burada µ §vY µ §- orta vY maksimal yk rejimlYrindY gc itkilYri, T isY saatlarla hesabat drdr, kf - yk qrafikinin forma Ymsal©d©r, ｨC maksimal itkilYrin davam etmY saatlar©d©r.

ﾝstismar ｺYraitindY orta yklYr istehlak olunmuｺ aktiv vY reaktiv elektrik enerjisi 錮lYri Ysas©nda tap©l©r:

Ekvivalent mqavimYt metodu ｨC elektrik enerjisi itkilYrinin Elektron Hesablama Maｺ©nlar©nda hesablanmas© çn mvafiq proqramlar olmad©qda ekvivalent mqavimYt metodundan istifadY oluna bilYr. Bu halda ekvivalent mqavimYti

Ekvivalent gYrginlik aｺadak© dsturla tYyin edilir:

µ § (2.15)
burada k ｨC 6-20 kV gYrginlikli ｺYbYkYlYr çn 0,9, 35-150 kV gYrginlikli ｺYbYkYlYr çn 0,8 qYbul edilYn Ymsald©r; U1 vY U2 isY 6-20 kV gYrginlikli xYttin qidalanma mYrkYzinin ｺinlYrindY mvafiq olaraq maksimal vY minimal yk rejimlYrindY gYrginliklYrdir.

6-20 kV, hYm輅nin 35 kV gYrginlikli paylay©c© elektrik ｺYbYkYlYri 輟xlu sayda elementlYr (HX hissYlYri, transformatorlar) vY mYlumatlar©n tam olmamas©, az drstlyilY xarakterizY olunur. BelY ｺYraitdY elektrik enerjisi itkilYrinin elementlYr zrY tYyin edilmYsi 躡tinlYｺir vY ｺYbYkYnin itkilYrin bYrabYrliyi kriteriyas©na gY ekvivalentlYｺdirilmYsinY Ysaslanan sadYlYｺdirilmiｺ yanaｺmalardan istifadY etmYk mYqsYdYuyndur. BelY yanaｺmalardan biri ekvivalent mqavimYt metodunda realizY olunur. Bu metodun mahiyyYti ondan ibarYtdir ki, real paylay©c© ｺYbYkY ekvivalent mqavimYti Rekv vY yk(cYrYyan, tam gc) Yn bk yk rejimindY baｺ hissYnin yknY bYrabYr olan bir elementlY YvYz olunur, belY ki, ekvivalent mqavimYtin qiymYti elY olmal©d©r ki, ondak© itkilYr real ｺYbYkYnin yk itkilYrinY bYrabYr olsun (ｺYk. 2.2).

HYr hans© ｺYbYkYdY transformatorlardan sonrak© tYlYbatlar©n strukturunu eyni qYbul etsYk, Yn bk itkilYr vaxt©n© da eyni qYbul edY bilYrik. Onda ｺYbYkYdY EE itkilYrini aｺadak© kimi tYsvir etmYk olar:
µ § (2.16)

burada WX, Wtr - mvafiq olaraq xYtlYrdY vY transformatorlarda EE itkilYri, IX,i, RX,i ｨC ｺYbYkYnin i-ci xYttinin cYrYyan vY mqavimYti; Itr,j, Rtr,j - j-ci transformatorun cYrYyan vY mqavimYti; n, m- xYttin hissYlYrinin vY transformatorlar©n say©d©r.

Buradan xYtlYrin vY transformatorlar©n ekvivalent mqavimYtlYri:

µ § (2.17)
VerilYn ｺYbYkY çn bir dYfY qYrarlaｺm©ｺ rejim hesabland©qdan sonra ｺYbYkYnin ekvivalent mqavimYti hesablan©r vY baｺ hissYnin yknn istYnilYn dYyiｺmYlYrindY EE itkilYrini µ §dsturu ilY hesablamaq olar.

Yk qrafikinin forma Ymsal© haqq©nda mYlumatlar olmad©qda ekvivalent mqavimYt metodu

dsturundan, forma Ymsal© vY burax©lan reaktiv enerji mYlum olmad©qda

µ § (2.20)

dsturundan istifadY oluna bilYr.

Statistik metodlar - 0,38 kV gYrginlikli ｺYbYkYlYrdY itkilYrin tYyin edilmYsi vY btn gYrginliklYrdYn olan ｺYbYkYlYrdY itkilYrin Ysas tYsiredici amillYrdYn as©l©l©n©n aｺkar edilmYsi çn daha stn metodlar kimi tsiyY olunurlar.

6-20 kV-luq qapal© olmayan ｺYbYkYlYrdY itkilYrin hesabat© vY analizi çn xYtlYrin ekvivalent mqavimYtlYrinin vasitYsilY sxemin mumilYｺdirilmiｺ parametrlYrinin (xYtlYrin mumi uzunlu vY hissYlYrinin say©, Ysas hissYnin en kYsiyi vY s.) tYyinindY statistik metodlar©n tYtbiq edilmYsinY icazY verilir.

EE itkilYrini hesablamaq çn hYm輅nin ehtimal-statistik vY reqressiya as©l©l©qlar©ndan da istifadY edirlYr. Reqressiya tYnliklYri rejim parametrlYrinin dYyiｺmYlYri ilY EE itkilYri aras©nda YlaqYlYri ifadY edir. AdYtYn gc itkilYrinY nYzarYt vY onu proqnozlaｺd©rmaq çn aｺadak© ｺYkildY reqressiya tYnliklYri tYklif olunur:

µ §
burada Pi i-ci saatda gc itkilYri; Pki hesabat drnn i-ci saat©nda k-c© faktor çn gcdr.

GYrginliyi 0.38 kV olan xYttdY EE itkilYrinin tYyin edilmYsi

GYrginliyi 0.38 kV olan xYttY EE itkilYrinin tYyin edilmYsi çn aｺadak© dsturdan istifadY etmYk tsiyY olunur:

Kq/b Ymsal©n© aｺadak© dsturdan tYyin edirlYr:

ﾑY綺n yklYri haqq©nda mYlumatlar olmad©qda, µ §=1 olan xYtlYr çn Kq/b = 1,33; µ §=2 olan xYtlYr çn Kq/b = 1,2 qYbul etmYk laz©md©r.µ §-nisbYti aｺadak© cYdvYldY verilYnlYrY mvafiq olaraq qYbul edilir:

Tmax,saat20003000400050006000µ §

0,46

0,52

0,72

0,38 kV-luq xYtlYrdY elektrik enerjisinin nisbi itkilYri %-lY aｺadak© ifadY zrY tYyin edilir:

µ § (2.23)
burada µ §- i-ci xYtdY EE nisbi itkilYri, Ii ｨC i-ci xYttin baｺ hissYsinin maksimal ykdr.
8. Yar©mstansiya avadanl©qlar©nda itkilYr
ﾝtkilYrin strukturuna mvafiq olaraq yk itkilYrinY hava xYtlYri vY gc transformatorlar©ndak© itkilYrlY bYrabYr 錮 cYrYyan transformatorlar©ndak© itkilYr dY aiddir. Bu elementlYr xYttY ard©c©l birlYｺdiyi çn onlardak© itkilYr hYmin elementlYrin yklYnmYsindYn as©l©d©r [7].
ﾖl錮 rYn transformatorlar©nda EE itkilYri
CYrYyan transformatorlar©nda (CT) aktiv gc itkilYri birinci vY ikinci dolaqlardak© itkilYrdYn (Χﾐ1 vY Χﾐ2) vY ikinci tYrYf drYsindYki yk itkiYrindYn - Χﾐyk ibarYtdir.

Nominal cYrYyanda 6-36 kV-luq bir CT-nun birinci dolanda aktiv gc itkilYri orta hesabla 40 Vt, 110 kV vY daha yksYk gYrginlikli CT-da isY 100 Vt-d©r.

ﾝxtiyari gYrginlikli CT-nun ikinci dolanda aktiv gc itkilYri 6 Vt-d©r. 6-35 kV gYrginlikli hYr bir CT-da iki YdYd ikinci dolaq, 110 kV vY daha yksYk gYrginlikli CT-da isY dd dolaq olur.

ｪYbYkYlYrdY istismar olunan gYrginliyi 10 kV vY nominal cYrYyan© 2000 A-dYn az olan YksYr CT-n©n (birinci qrup CT) ikinci drYsinin yknn normalaｺd©r©lm©ｺ qiymYti KCT=0,5 dYqiqlik sinfi çn 10 VA vY KCT=1,0 dYqqilik sinfi çn 15 VA-d©r.

GYrginliyi 10 kV vY nominal cYrYyan© 2000 A vY daha 輟x olan ikinci qrup CT çn bu gtYricilYr iki dYfY 輟x, gYrginliyi 110 kV vY nominal cYrYyan© 2000 A vY daha 輟x olan çncqrup CT çn bu gtYricilYr ç dYfY 輟xdur.

Hesabat drD gn olduqda bir CT çn EE itkilYrini hesablamaq çn aｺadak© dsturu yazmaq olar:

- birinci qrup CT çn

- ikinci qrup CT çn

µ §

- çncqrup CT