3.2. İnnovasiya sahibkarlığının inkişafının dünya təcrübəsi
Ölkə iqtisadi cəhətdən inkişaf etdikcə dövlətin və yerli hakimiyyət orqanlarının kicik sahibkarlığa dəstəyi mütənasib olaraq artır. Cünki bazar mexanizminin düzğün, qanunaüyğun işləməsi, ölkədə inhisarçılığın inkişaf etmməsı, orta sinfin formalaşması bazar iqtisadiyyatının dayaqlarından sayılır, ölkə iqtisadiyyatının bazara daha cəld və çevik uyğunlaşması , siyasi sabitliyin qorunub saxlanması, dinamik iqtisadi inkişaf və s. səbəblərdən kicik biznes daim inkişaf etməlidir ki, bu da ancaq dövlətin və yerli hakimiyyət orqanların dəstəyi ilə mümkündür. 1950-1955-ci illərdə Fransada həyata keçirilən elmi parklar layihəsi ərazicə yaxın olan , lakin müxtəlif dövlətlərdə yerləşən akademik mərkəzlərə və yüksək texnologiyalı istehsallar malik olan əraziləri əhatə edir..Məs Fransa və İsvecrədə yerləşən Rona-Alp şəhərlərini əhatə edən texnoparkı ; Fransa ,İsvecrə və İtaliyanı əhatə edən ərazidə yerləşən Qrenobl-Jenevə-Turin şəhərlərini əhatə edən biznes inkubatoru misal göstərmək olar. Ilk dəfə bu ideya 1989-cu ildə Fransanın hərbi dəniz donanmasının mütəxəssisləri tərəfindən irəli sürülmüşdür. Fransada ilk dəfə olaraq elmi parklar müxtəlif istiqamətləri əhatə etməyə başlamışlar. Burada əyləncəni , təhsili, elmi-texniki inkişafı, yüksək texnologiyalı istehsalları və s. bir arad tutan elmi parklar yaradılır. .Məs. Puatu-Şarene şəhərində fəaliyyət göstərən “Futuroskop” parkı geniş ərazini əhatə edir. Sahəsi 60 hektar olan bu parkda bir neçə əyləncə pavliyonları ilə bərabər maarifləndiriçi və texniki fəaliyyət mərkəzləri yerləşir. Bunlarla bərabər elmi-sənaye mərkəzində Beynəlxalq innovasiya institutu, Aviasiya litseyi və elmi-texniki mərkəz də yerləşir. Beynəlxalq innovasiya insititunda yığıncaqlar təşkil olunur , kollokvumlar qəbul edilir. Parkda fasiləsiz fəaliyyət göstərən təlim-tədris mərkəzi mövcuddur ki,orada müəssisələr üçün kadrlar, yeni materiallar, yeni proqramlar hazırlanır. Eyni zamanda bu parkda Prespektiv texnologiyalar mərkəzi fəaliyyət gösərir ki, burada olan məlumat avadanlıqları vasitəsilə dünyanın istənilən nöqtəsində yaradılan yeni texnologiya,onun yaradılmasında insan fəaliyyəti, texnologiyanın tətbib sahəsi haqında məlunat almaq mümkündür. Biznes inkubatorlar tətbiq olunduqları ölkəərdə formaca müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalmışlar. Məsələn 1998-ci ilin sentyabrında sistem dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq Polşa hökuməti , onun elm və texnikanın inkişafı üzrə dövlət idarəsi ölkənin iqtisadi inkişafında öz rolunu qiymətləndirərək Birləşmiş Millətlər təşkilatının Elm və texnikanın inkişafı fonduna dəstək üçün sorğu ilə müraciət etdi. Həmin fond və Alman Biznes- inkubatorlar assosasiyası ilə əməkdaşlıq nəticəsində Polşada biznesinkubatorların yaradılmasının hazırlıq mərhələsi başlandı. Nəticədə Polşanın Poznan əyalətində ılkin kapitalı 50 mın BIRLƏŞMIŞ ŞTATLAR dollar olan biznes-innovasiya mərkəziyaradıldı. Mərkəz əyalət şuraları,sənaye təşkilatları, İqtisadi palata və Poznan İqtisadi cəmiyyəti tərəfindən dəstəklənir. Bünda başqa Polşa texnologiyaların inkişafı fondu, Poznan beynəlxalq yarmarkası, Polşa Elmlər akademiyasıvə Polşa xarici ticarət palatası mərkəzin aktiv köməkçiləridir. Bir çox dövlətlərdə sosial-iqtisadi problemlərin həll edilməsində pirioritet məsələ elmi –texniki və yüksək texnologiyalı sənaye strukturlarının yaradılmasıdır ki, bu məsələnin həllində aparıcı rol elmi –texnolji parklara məxsusdur. Bu parklarda elm və istehsal sahəsində çalışan mütəxəssislərin rəylərinin intensiv mübadiləsi, elmi-texniki və sənaye ideyalarının müzakirəsi həyata kecirilir ki, bunun nəticəsində elmi-texnoloji tədqiqatların nəticələrini istehsala daha operativ tətbiq edən kicik innovasiya müəssisələri təşkil olunur. İtaliya hökuməti tərəfindən biznes inkubatorları yaratmaqda məqsəd ölkənin regionlarında yüksək texnologiyalı sənaye sahələri təşkil etməklə sosial-iqtisadi inkişafı təmin etməkdən ibarətdir. İtaliyada ilk dəfə texnopark yaratmağın təşəbbüscüsü dövlət universiteti olmuşdur. Bu layihəni elmi təşkilatlar, sənaye müəssisələri, maliyyə qrumları, regional inzibati orqanlarla birlikdə həyata keçirilmişdilər. Bu texnopark bütün Aralıqdənizi regionu ölkələrini, şimali Afrikaya qədər bütün ərazinin məlumat-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində “verilənlər bankı” rolunu oynamalı ıdi. Texnoparkın müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, o Avropanın maliyyəsini birləşdirməklə alimlərin və sahibkarların birgə yaratdıqları yeni texnologıyaları və sənaye məhsullarını öz milli bazarlarında və beynəlxalq bazarlarda daha əlverişli qiymətlərlə reallaşdırmalı idi. Italiyada yalnız biznes inkubatorlar , texnoparklar və s. elmi mərkəzlərlə işləyən şəhəirin salınması planlaşdırılır. Bu şəhərdə əsasən İtaliyanın Bari universitetində vəbu universitetin razılığı ilə digər uiversitetlərdə yaradılmış texnologiyaların istehsalı İtaliya Dövlət bankının maliyyəsi ilə həyata keçiriləçək. Şəhərin salınmasıda məqsəd səlahiyyətli ekspertlər tərəfindən texniki baza rolunu oynayacaq qurumların təşkili, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində ən son kompyuterlərdən istifadə etməklə elektronikanın inkişafının idarə olumasıdır. Şəhərdə həmçinin Lazer mərkəzinin yaradılması nəzərdə tutulur ki, bunda məqsəd həmin sahədə iş aparan insitutların, elmi mərkəzlərin bir yerə toplamaq ,elmi tədqiqatların idarəedilməsi sahəsində professional bacarığın təkmilləşdir-məkdir. Bundan başqa həmin şəhərdə Beynəlxalq informatika insitutunun, Texnologiya insitutunun yaradılması planlaşdırılır. Şəhər artıq inşaat mərhələsindədir və İtaliya hökuməti bu şəhərdə yerləşən mərkəzlərin tez bir zamanda fəaliyyətə başlamasında maraqlıdır. İtaliya dövləti bu mərkəzlərin fəaliyyətindən sonra Avropanın elektrotexnika sahəsində Amerika və Yaponiyadan geriliyinin aradan qalxacağını planlaşdırır. Italiyada müəssisələrin Biznas inkubatorlara seçilməsi çox ciddi həyata keçirilir. Belə ki, bu müəssisələr inkişaf üçün çox güclü potensiala malik olmalıdırlar. Bu müəssisələr innovasiyaya, yüksək texnologiyaya və beynəlmiləlləşməyə çox güclü maraq göstərməlidirlər. Adətən bu prinsiplərlə işləyən müəssisələr çox gec nəticələr əldə edirlər. Bu unikal səbəb ki ,dövlətin iqtisadi inkişafına güclü təkan verir , onu həyata keçirməkdə biznesmenlər qədər dövlət də maraqlı olur. İtaliyada inkubatorların fəaliyyətinin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün iki əsas göstəricidən istifadə olunur: -biznes inkubatorun yerli əhali üçün gördüyü işlər; - bu işləri yerinə yetirən zaman yerli resurslardan istifadə səviyyəsi. Finlandiya Biznes inkubatorlar yeni istehsalların və xidmətlərin təşkili üçün konkrent sənaye sahəsinin tərkibində yaradılır. Hələ 70-çi illərdə Finlandiyada sənaye zonaları yaradılmışdır ki, onlar soradan Bİ-ların funksiyasın yerinə yetirməyə başladılar. Sənaye rayonlarında belə xidmətlərin mövcudluğu kicik müəssisələrin müvəffəqiyyətli inkişafına səbəb oldu. Fin ekspertləri belə hesab edir ki, elm və istehsalın əməkdaşlığı , məhsuldarlığın artırılması, yeni iş yerlərinin təşkili və kicik müəssisələrin inkişafı nöqteyinəzərindən Biznes inkubatorlar çox effektiv alətdir. Bunlarla bərabər üstün sənaye texnologiyalarının kommersiyalaşdırılması, regionun imicinin yüksəldilməsi də Bİ-ların fəaliyyəti çərçivəsindədir. Baxmayaraq ki, Finlandiyada İnkubatorlarda təşkil olunan kicik müəssisələrin sayı ümumi yaranan kicik müəssisələrlə müqayisədə xeyli azdır, onlar innovasiyaların inkişafında , yeni xidmət sahələrinin təşkilində , kommersiya sahəsində aparılan islahatlarda mühüm rol oynayılar. 1750 kv.mtr ərazidə yaradılan Xyame biznes inkubatoru emal sahəsində iş yerlərinin yaradılmasını , bu sahədə elmi mərkəzlərdə aparılmış təcrübələrdən və sanayedə qazanılmış təcrübədən istifadə edəcəyini qarşıya məqsəd qoymuşdur. Bu mərkəz texniki kollec, müxtəlif universitetlərlə və elmimərkəzlərlə əməkdaşlıq edir .Halhazırda Finlandiyada elektronika sahəsində təklif olunan iş yerlərinin yarıdan çoxu bu biznes inkubator tərəfindən yaradılmışdır. Almaniyada Biznes inkubatorların yaradılmasının uzun müddətli təcrübəsi mövcuddur. İlk dəfə 1983-cü ilın noyabr ayında Berlin Texniki universitetinin təklifi əsasında kicik və orta səviyyələ müəssisələrin universitetlə əməkdaşlığını təmin etmək məqsədilə yaradılmışdır.sonradan bu təcrübə inkişaf etdirilmiş və bu biznes inkubatorun fəaliyyəti genişləndirilmişdir: -Universitetin tədqiqatlarının praktik nəticələrini kicik müəssisələrə tətbiq etmək və alimlərə öz bizneslərini qurmaqda yardım etmək; - Yeni məhsullar və xidmətlər təklif edən innovasiyalı müəssisələri təşkil etməklə Berlinin iqtisadi strukturunu inkişaf etdirmək; - Şəhərin yeni innovasiyalı texnlogiyaları təşkil edən elm və tədqiqat mərkəzlərinin potensialından istifadə etməklə regional inkişafı təmin emək; - Yeni yaradıln müəssisələr vasitəsilə iş yerlərini genişləndirmək ,artıq fəaliyyətdə olan müəssisələri inkişaf etdirmək. Drezdendə mikroelektronika sahəsində fəaliyyət göstərən və 3300 personalın çalışdığı iş yerinin bağlanmaq təhlükəsi mövcud olduqda onun əsasında 40-50 kicik. müəssisənin yaradıması ideyası Drezden biznes inkubatoru tərəfindən irəli sürülmüşdür. Hal hazırda bu müəssisələrdə 4 mindən çox işçi çalışır. İxtisaslı mütəxəssislər tərəfindən həmin əzazidə yaradılan Simens şirkəti hal-hazırda subpodrat əsasında ildə 15 milyon mikropsosessor ictehsal edir ki, dünyada istehsal olunan mikrohadisəorların 10 %-ə bərabərdir. Almaniyada hal-hazırda 300 –dən artıq texnoloji biznes inkubator ( biznes-inkubator, sənaye parkı, texnopark, innovasiya mərkəzi) fəaliyyət göstərir. 1996-cı ildə SPAYS Alman assosasiyası müxtəlif ölkələrdə ümumiləşdirilmiş termin kimi istifadə olunan “elmi -texnoloji parklar”, “İnnovasiya parkları” və “biznes inkubatorlar” müqayisə etmişdir. Bu qrupun qənaətinə görə : -Elmi-texnoloji və tədqiqat parklarının mülkiyyətində torpaq sahələri və müəyyən əsas fondlar olur və bunlar ciddi xüsusi təyinat üzrə istifadə olunur; - Onlar elmtutumlu, innovasiya yönümlü, elmi-tədqiqat, layihə- konstruktor və sənaye müəssisələri üçün nəzərdə tutulurlar; - Parkın rəhbərliyi dövlət tədqiqat təşkilatları , ali məktəblər və s. texniki tədqiqat qrumları ilə əlaqə saxlayırlar; Bu qrumların idarəetmə mexanizmi innovasiyaların istehsalına və yeni kompaniyaların texnologiya ilə təminatına istiqamətlənmişdir. Elmi-texnoloji və tədqiqat parkları oxşar layihələr əsasında yaradılsalarda məqsəd müxtəlif ola bilər. Ona görə də hər bir layihə ölkənin sosial və hüquqi bazası, o cümlədən yerli resursları və imkanları nəzərə alınaraq fərdi olaraq inkişaf etdirilməlidir. Bütün bu fərqlərə baxmayaraq ümumi anlayış nöqteyi –nəzərindən elmi parklar”, “texnoloji parklar” və “biznes inkubatorlar” bir çox oxşar xüsusiyyət-lərə malikdirlər: Mülkiyyətə qoyulan məhdudiyyət baxıından (tikintidə məhdudiyyət,təbiətin mühafizəsi və s.) tədqiqatların və fəaliyyətin istiqamətləndirilməsi üçün parkların və biznes inkubatorların bütün infrastrukturu elmı-tədqiqat , layihə-konstruktor işlərinin təşkilinə və kadrların hazırlığına və təkmilləşdirilməsinə yönəldilmişdir. Tədqiqat təşkilatları ilə əlaqə : bu qrumların hamısı unversitetlər və s. tədqiqat təşkilatlatları ilə sıx əlaqədə çalışırlar ki, burada məqsəd elmitədqiqat və sənaye -istehsal təşkilatları arasıda məlumat mübadiləsi vasitəsilə yeni innovasiyalar yaratmaq və yüksək ixtisas tələb edən iş yerləri üçün mütəxəssis hazirlamaqdan iba rətdir. İnnovasiya mərkəzləri, –umumiləşdirilmiş termin kimi müxtəlif təşkilatlara aid edilir. Bura biznes inkubatorları, işgüzar mərkəzləri, innovasiya parklarını və texno-loji parklaı aid etmək olar. Ümumiyyətl innovasiya mərkzlərinin yaradılmasında məqsəd konkrent rayonda və ya regionda ictimai istehsalı artırmaqdan ibarətdir. Bu mərkəzlər aşağıdakı xidmətləri təklif edir: -Firmaların yaradılış və inkişaf mərhələsində onlara məsləhət xidmətlərinin verilməsi, biznes planların tərtibi; - Zəruri ofis və sənaye binalarının, labaratoriyaların təşkilində köməklik; - Yeni təşkilata texniki və təşkilati işlərdə yardım (görüşlərin, konfransların təşkili üçün yerlərinayrılması, ofis xidmətlərinin təşkili, telekommunikasiya əlaqələrinin yaradılması). Bu xidmətlər kifayət qədər sadədir , ancaq eyni zamanda kifayət qədər geniş və praktikdir. Bu xidmətlər eyni zamanda standart olmayıb yerli xüsusiyyətdən asılı olaraq dəyişilə bilər.Bu siyahıya yeni xidmət növləri salına biər. Məs: ixtisaslaşdırılmış beynəlxalq marketinq xidmətləri, labaratoriyalarla təminat, verilənlər bazasına girişin təmin olunması, kadrların hazırlıq proqramı və s. Müvəffəqiyyətli olmaq üçün yadda saxlamaq zəruridir ki, innovasiya mərkzləri yerli regional resurslara söykənməli və yerli təşkilatlarla əməkdaşlıq etməlidir. Hal-hazırda Almaniyada innovasiya mərkəzlərinin ixtisaslaşmasının dərinləşməsi hadisəi gedir. Nəzərə çatdırmaq lazımdır ki, bu mərkəzlərin fəaliyyəti ən çox kommersiya və yeni texnologiyaları əhatə edir. Macarıstanda biznes inkubatorların yaradılması bir çox ölkələr tərəfindən qəbul edilmiş beynəlxalq təriflərə uyğun gəlir. Lakin sənaye zonalarının yaradılmasında Macarıstanın özünəməxsus proqramı vardır ki, bu proqram da aşağıdakı bölmələri əhatə edir: -Kicik və orta müəssisələrin inkişafına dəstək; - Sahələrin və regionların inkişafının prioritet məsələlərinin həlli; - Bu proqramın tətbiq olunduğu müəssisələr üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması; - Yerli və regional siyasətə təkan. Belə ki, bu parklar yerli orqanların təşəbbüsü ılə yaradılır, onları dəstəkləyir, yerli resursları cəlb edərək yeni iş yerləri təşkil edir; - Xarici investisiyaları cəlb etmək üçün münbit şəraitin yaradılası. Qırğızıstanda işgüzar inkubatorların yaradılmasında məqsəd məhdud fəaliyyət göstərən müəssisələri genişləndirmək, onlar üçün əlverışli şərait yaratmaqdan ibarətdir. Müəssisələrin inkubasiya dövrünü məhdudlaşdırmaq, onları inkubasiya dövründə bütün xidmətlərlə təmin etmək, maliyyə yardımı göstərmək və tez bir zamanda biznes inkubatorları tərk etməsini saxlamaq Qırğızıstan biznes-inkuatorlarının əsas xüsusiyyətidir. Latviyada 1992-ci ildə Elm və təhsil nazirliyi tərəfindən innovasiya istehsalın inkişaf etdirmək ücün texnoloji park və mərkəzlərin təşkil olunması üçün proqram hazırlanmışdır. Bundan bir qədər sonra isə Latviya hökuməti tərəfindən İnnovasiya fəaliyyəti Konsepsiyası hazırlandı. Bu Konsepsiyanın da təşəbbüskarı Elm və təhsil nazirliyinin ali təhsil və elm departamenti oldu. 1991-ci ildən başlayaraq Latviya dövləti tərəfindən elmi araşdırmalara ayrılan maliyyə vəsaiti azaldılmağa başlamışdır ki, bu da Elmlər akademiyasının tədqiqat insititutlarında, universitetlərdə və s. elmi mərkəzlərdə kadrlaın ixtisarına səbəb olurdu. Departament tərəfindən bu konsepsiyanın hazırlamasında məqsəd elm və istehsal arasında əlaqə qurmaq üçün elmi-texnoloji mərkəzlər, innovasiya –texnologiya mərkəzləri yaratmaq, elm mərkəzlərində yaradılan innovasi-yaları kommersiyalaşdırmaq, elmi işçilırin ixtisarların qarşısını almaq və həmçinin bununla kicik və orta biznesi dəstəkləməklə iqtisadi inkişafı stimullaşdırmaqdan ibarət olmuşdur. Eyni zamanda yüksək keyfiyyətli istehsalın təşkil olunması , beynəlxalq iqtisadi və elmi əməkdaşlığın gücləndi-rilməsi, Latviyada iqtisadi sistemdə aparılmış yenidənqurma nəticəsindəişlərini itirmiş yüksək-ixtisaslı mütəxəssisələrin və ekspertlərin işlə təmin olunması da bu Konsepsiyada öz yerini tapmışdır. Bundan başqa elmi-texnoloji mərkəzlər, innovasiya–texnologiya mərkəzləri biznes planların hazırlanmasında yeni qrumlara məsləhət xidmətləri verməli, marketinin təşkili, keyfiyyətin idarə olunması, bazarın konyukturunun öyrənilməsi , beynəlxalq əməkdaşlıq və s. sahələrdə yeni müəssisələri maarifləndirməlidir. Beləliklə elmi-texnoloji mərkəzlər, innovasiya – texnologiya mərkəzləri elmi-tədqiqat insititutları ilə sənaye və ticarət müəssisələri arasında əmək-daşlığı stimullaşdıra bilər, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə üyğun olaraq yeni texnologiyalarla silahlanmış kicik sahibkarlığın inkişafına dəsək olraq iqtisadiyyatı yüksək sürətlə inkişaf etdirə bilərlər. LATIÇ nizamnamasi Latviyada biznes qrumlarına köməyin ilk rəsmi sənədi kimi aşağı-dakı bölmələri özündə birləşdirir: Biznes inkubatorlara aşağıdakı strukturlar aiddir: Sənayenin istənilən sahəsində hər hansı bir müəssisəyə xidmət və dəstək göstərmək, məsələn ,onlar üçün bina kirayələməkdə kömək göstərmək, onlara texniki və katiblik köməyi göstərmək. Sənəddə biznes-inkubatorların əsas funksiyası kimi müəssisələrə onların təşkili dövründə hüquqi və maliyyə yardımı, marketinq, menecment , maliyyələşmə və kommersiya fəaliyyətinin digər aspektlərində konsaltinq xidmətlərinin verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Texnoloji mərkəzlərə aşağıdakı strukturlar aiddir: -Texnoloji mərkəzlər kifayət qədər yeni texnologiyalarla çalışan müəssisələrə xidmət və dəstək göstərməli və üç funksiyanı yerinə yetirməlidirlər; - Biznes inkubatorlar kimi onlarda icarə və xidmət sahəsində yeni müəssisəyə dəstək verməli; - Yüksək texnologiyalar sahəsində ixtisaslaşmış məsləhət və məlumat xidmətləri, beynəlxalq əməkdaşlığın və sərgilərdə iştirakın təmin olunması, yeni məhsulun reklamının təşkili; - Ssudaların, dotasiyaların və başqa maliyyə yardımlarının alınmasında konsaltinq xidmətlərinin təşkili Texnologiyaların ötürülməsi; mərkəzi yeni texnologiyalar əsasında istehsalın təşkili və həvəsləndirilməsi, elmı-tədqiqat mərkəzlərində və labaratoriyalarında qazanılmış təcrübənin öyrənilməsi və eyni zamanda onların kicik və orta sahibkarlıq subyektlərinə tətbiqi. Elmi-texnoloji parklar binalar kompleksinə və torpaq sahələrinə malik olurlar ,hansı ki, tədqiqatların aparılması, yüksək texnoloji avadanlıqların istehsalının təşkili və s. elmi araşdırmalar üçün istifadə olunur. Elmi-texnoloji parkların ərazilərində ali məktəbləvə tədqiqat insitutları, texnoloji və innovasiya mərkəzləri, biznes inkubatorlar konsaltinq büroları , servis mərkəzləri və s. yerləşə bilər. Elmi-texnoloji parkların əsas funksiyası yerləşdiyi ərazidə olan , istismar edilməyən binalarda yüksək texnologiyalı istehsalların yerləşdirilməsi, elmi-tədqiqat labaratoriyaları ilə istehsal kompaniyaları arasında daimi əlaqənin təşkili, birgə müəssisələrdə daxil olmaqla yeni yaradılan müəssisələrdə qabaqcıl texnologiyaların və innovasiyaların tətbiqi, xidmət əməliyyatlarının tənzimlənməsi və s. Elmitexnoloji parklar bir qayda olaraq universitetlərin və digər tədqiqat mərkəzlərinin yaxınlığında yerləşir. Elmi-texnoloji parkların ərazisində yerləşən qrumlar bir qayda olaraq dövlət tərəfindən təyin olunmuş vergi güzəştlərinə və iqtisadi üstünlüklərə malik olurlar. Texnopolis və ya texnoqradlar bütöv şəhəri və ya onun xüsusi infrastruktura və hüquqi statusa malik olan iri bir ərazisini əhatə edir, hansı ki, qabaqcıl texnoloji biznesin inkişafı təqdir edilir və bu ərazidə yeni yüksək keyfiyyətli əmtələərin istehsalı təşkil olunur. Bir qayda olaraq texnololislər texnoloji və sənaye parklarını, innovasiya mərkəzlərini , yüksək texnologiya ilə təchiz olunmuş bir neçə iri şirkətləri , çoxlu kicik və orta müəssisələri birləşdirir. İstər Amerikada, istərsədə İngiltərədə digər dövlətlərdə yaradılan innovasiya qrumları ali məəktəblərlə, elmin başqa mərkəzləri ilə sıx əlaqəli çalışırdılar. Bu Mərkəzlərdə universitetlərin, sənayenin və regionların maraqlarının koordinasiyası qurulurdu və təmin edilirdi. Ali məktəblər və sair elmi mərkəzlər öz alimləriə tədqiqatlarını təçrübədə sınaqdan çıxartmaq və bunun əsasında yeni texnika, texnolo-giya , material və s. istehsal edib öz işinin nəticəsini görmək imkanı yaradır. Biznes inkubator-larla çalışmaq eyni zamanda alimlərə sahibkarlıq təcrübəsi qazanmaqdada yardım edir. Eyni zamanda firmalar Biznes inkubatorlarda elmi mərkəzlərlə müştərək işləyərək onların maddi resurslarından və elmi-texniki potensialından birgə istifadə etmək, yeni texnologiyaların tətbiqini sürətləndiməklə rəqabətə davamlı məhsullar istehsal etmək, elmi tədqiqatların həyata keçirilməsinə çəkilən xərcləri azaltmaq imkanı qazanır. Bu qrumlarda firmanın işçiləri öz professional səviyyələrini artırmaq , elmi texnoloji təcrübələrini ixtisaslaşmış elmi mərkəzlərdə keçirmək , konsultasiyalar almaq , ali məktəblərin mədəni və hümanitar dəyərlərindən istifadə etmək imkanı qazanır. Yerli əhali və hakimiyyət orqanları isə əlavə iş yerləri,ətraf mühiti çirkləndirməyən tullantısız texnologiya əldə edirlər ki, bunun da nəticəsində istehsal artır, regionun nüfuzu yüksəlir, əlavə kapital cəlb olunur ki, bu da sosial infrastrukturun yaxşılaşmasına, regionda elmin və təhsilin inkişafına, müxtəlif xidmət sahələrinin təşəkkül tapmasına səbəb olur. Regional və yerli hakimiyyət orqanlarının biznes-inkubatorların yaradılmasında maraqlı olması onların inkişafında mühüm rol oynayır. Məs. Amerikada texnoparkların, biznes inkubatorların yaradılması regional siyasətin tərkib hissəsidir. Federal hökumət bu barədə bir sıra qanunlar qəbul etmişdir. Vergi qanunvericiliyi dəyişdirilmiş, antiinhisar haqında bir sıra qanunlar qəbul olunmuş, bir çox biznes inkubatorlar torpaq üçün icarə haqından azad edilmiş və ya icarə haqqı yarıya endirilmlş, dövlətdən maliyyə dəstəyi almış, müxtəlif formalı digər imtiyazlar əldə etmişlər. Belə modellər inkişaf etdi və Qərbi Avropa ölkələrində, Avstraliyada, Yeni Zellandiyada, İzraildə çox sürətlə yayıldı. XX əsrin 90-cı illərində Qərbi Avropa ölkələrində 200-dən çox Biznes inkubatorlar, texnoparklar fəaliyyət göstərirdi. Bir sıra Qərbi Avropa ölkələrində, Amerikada, Kanadada elmi parkların assosasiyaları yaradılmlşdır ki, bunlar dunya təcrübəsini öyrənir və təkmilləşdirərək öz ölkələrində tətbiq edirdilər. Statistika göstərir ki, belə qrumlar əsasən 80-ci cllərdə daha çox yaradılırdl. 1992-ci ildə dünyada olan 334 texnoparkın 78%- i ,470-Biznes inkubatorun isə 85%-i 1885-ci ildə fəaliyyətə başlamışdır. Bu zaman Şərqi Avropa ölkələrində də əsaslı iqtisadi islahatlar həyata keçirilirdiki, bu layihələrin strukturu çərçivəsində Çexiyada-5, Polşada-3, Macarstanda -2 Biznes inkubator fəaliyyətə başlamışdır. Elmi –sənaye istiqamətli parklar bir sıra Asiya ölkələrində də yaradılmaqdadır. İlk dəfə Yaponiyanın Çukuba şəhərində Amerikanın Silikonova vadisində yaradılan modelə uyğun Biznes inkuator yaradıldı. Bu təşkilat dövlətin çox iri dəstəyi ilə yaradılmışdır ki, burada məqsəd həmin ərazidə istehsal-ixrac zonası yaratmaq, yerli istehsalı dəstəkləmək , xarici kapitalı cəlb etməklə ixracı təşkil etməkdən ibarət idi. Yaponiyada yaradılan biznes inkubatorlar hal-hazırda da müstəqil olaraq yeni texnologiyalın, materialların və əmtəələrin istehsalını təşkil edir,öz ekspermental istehsallarını təşkil edirlər. Asiya ölkərində ən iri elmi-sənaye parkı Tayvanda, onun paytaxtından 70-km aralıda yerləşir. Bu parkın təşkilinin məqsədi Tayvanda elktron sənayeni inkişaf etdirmək olmuşdur. Həmin ərazidə Tayvan Elmi araşdırmalar mərkəzi və 100-də çox korporasiya mövcuddur ki, bu korporasiyalarında yarıdan coxu Amerikan transmilli şirkətlərinə məxsusdur. Sinqapurda da ən iri elmi –sənaye parklarından biri yerləşir. Bu park- 5 elmi –tədqiqat inistitutu və 45- koporasiya ilə əməkdaşlıq edir. Tayvandan fərqli olaraq Sinqapurda yaradılan parkın məqsədi əsassən aqrar sektoru inkişaf etdirməkdir. Bu aqroparka dövlət tərəfindən 1700 hektar torpaq sahəsi ayrılmışdır ki,burada da müxtəlif strukturların 500-ə yaxın firması yerləşir. Hon-konqda 90-cı illərin ortalarında 2 elmi-sənaye parkı yaradılmışdır və bunlar yeni nəsl elektron texnologiyaların yaradılması üzrə ixtisaslaşmışlar. Burada yerli sahibkarlar, xarici firmalar və beynəlxalq maliyyə qrumları birləşir. Ümumiyyətlə hal-hazırda Çində 400-dən çox Bİ fəaliyyət göstərir. Bİ- ların idarəetmə strukturu Çin dövlət Elm və Texnika nazirliyinin tərkibində olduğuna görə demək olar ki, bütün inkubatorlar yeni texnologiyalar sahəsində fəaliyyət gösərir. Çində kifayət qədər iri Bİ-lar fəaliyyət göstərir. Yalnız Şanxayda 30-dan artıq Biznes inkubator vardır ki, bunların da ən irisi 300-dən artıq müəəsisəyə xidmət göstərir. Bu Bİ-ların əksəriyyəti Qərbi Avropadan və Şimali Amerkadan öz ölkələrinə dönmüş alimlər tərəfindən yaradılmışdır. Onlar yerli və dünya bazarına çıxmaq üçün Çində yaranmış şəraitdən öz xeyirlərinə fəal istifadə edirlər. İsveç biznes inkubatorlar əsasən iri şirkətlər tərəfindən yeni ideyaların, yeni texnologiyaların və s. yeniliklərin öz istehsallarına tətbiq olunması üçün təşkil olunur və bunlar əsasən “daxili biznes inkubatorlar” adlandırılır. Belə fəaliyyət, işçilər arasında sahibkarlıq ruhunu təbliğ edir, şirkətdə innovasiyaların tətbiqini sürətləndirir. Bir çox layihələrin şirkətdə tətbiq olunmasına baxmayaraq bəzi layihələr şirkətin strukturu çərcivəsinə aid olmadığı üçün yeni “qız” müəssisələrin yaranmasına səbəb olur və ya digər şirkətlərə satılır. İsveçrədə ən aktiv fəaliyyət göstərən biznes-inkubatorlardan biri Merdevi biznes inkubatorudur ki, bu biznes inkubator İsveçrədə mövcud olan Biznes inkubatorların tipik nümunəsidir. İsveçrə qanunlarına görə hər bir regionun xüsusiyyətindən asılı olaraq biznesə dəstək üçün müxtəlif elmi- texnoloji birliklər yaradılır və bunlar aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: 1.Tədqiqat parkları-şirkətlər və təşkilatlarla universitətlərin yaxın əlaqəsini təşkil edən bir qrumdur. Tədqiqat parklarının əməkdaşları müəssisə rəhbərləri ilə sıx işləyərək müştərilərinin sayını artırır ,onlara lazım olan yeni texnologiyalar haqında alimləri xəbərdar edirlər. Və mümkün olduqca həmin texnologiyanın istehsalını təşkil edirlər. 2. Elmi parklar-elmi–tədqiqat və layihə - konstruktor istiqamətli müəssisələrin universitetlərlə əlaqəsini təşkil edir. Bu parkların ərazisində konkrent sənaye müəssisələri fəaliyyət göstərirlər.Bu parkın əməkdaşları texnologiyaların ötürülməsi sahəsində aktiv iştirak edirlər. 3. Texnoloji parklar yüksək texnologiyal istehsal edən qrumların universitetlərlə əlaqəsini təşkil edirlər. Tədqiqat və elmi parklardan fərqli olaraq texnoloji parklar daha intensiv istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olurlar. Sənaye zonaları, biznes parklar və ofis parkları ənəvi sənaye zonaları əsasında yaradılmış, bunlar demək olar kı, elmi tədqiqat mərkəzləri, universitetlər və s. beə qrumlarla formal əlaqə saxlayırlar. Rusiyada ilk Biznes inkubator 1996-ı ildə Zelinoqradda yaradılmlşdır.İlk biznes inkubator olmasına bazmayaraq tez bir zamanda 18 kicik müəssisəni birləşdirmiş və ümumilikdə 400 nəfəri işlə təmin etmişdir. Rusiyada əvvəllər Biznes inkubatorlar iki formada təşkil olunurdu: -Köhnə və boş qalmış binaların yenidəmqurulması və icarəyə verilməsi yolu ilə; -Hər cür xıdmətlərlə təmin olunmuş binaların ayrılması və hamilik. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dünyada biznes-inkubatorlar əsasən ikinci üsulla yaradılır. Hazırda Rusiyada icarə haqları çox yüksək olmaqla bərabər, firmalar rəsmi rüsumlardan əlavə təhlükəsizliklərinin təmin oluması üçün bir sıra qeyri-rəsmi xərclər də ödəyirlər. Ona görədə kicik müəssisələrə ən iri dəstək onların binalarlr təmin olunmasıdır. Baxmayaraq ki, Rusiyada Bİ-ları yaratmağa 12 il bundan əvvəl başlanılıb bu ölkədə cəmi 120 biznes inkubator fəaliyyət göstərir ki, bunların da yarıdan çoxu son 4 ıldə yaranıb. Rusiyada Biznes inkubatorlar qərbdə sınaqdan çıxmış təcrübə əsasında yaradılsada onların məqsədləri qərbli həmkarları ilə üst-üstə düşmür. Dünya praktikasında biznesin inkişafının möhkəm prinsipləri inkişaf etmişdir. Dünya təçrübəsində firmalar Bİ- a qəbul olunmaq üçün çesim, qiymətləndirmə və biznes-ideyanın təsdiqlənməsi turundan keçirlər. Bununla bərabər müvafiq qurum tərəfindən Layihənin biznesplanı onu həyata keçirəcək şəxslərin hazlrlığı yoxlanılır. Rüsiyada isə belə bir fəaliyyətə hazır olan şəxslərə nadir hallar istina olmaqla çox az rast gəlinir Rusiyada müasir mərhələdə Biznes inkubatorların ciddi fəaliyyəti nəzərə çarpmır .Rusiyada Biznes inkubatorların əksəriyyəti qeyri-kommersiya təşkilatı kimi qeydə alınır. Bu da onlara hazır maliyyə vəsəaitləri əldə etmək üçün qrant mübarizəsinə girişmək imkanı yaradır. Biznes inkubatorların yaradılmasının Rusiya təcrübəsinə nəzər saldıqda orada ciddi problemlərin olduğunu görürük. Xarici ölkələrdə bu təşkilatlar başlanğıcda dövlət qurumlarından dəstək alsalar da tez bir zamanda bu mərhələni başa vurmaq ücün dəqiq planlaşdırmanı tərtib edib, həyata keçirərək öz-özünü maliyyələşdirməyə keçirlər. Ümumiyyətlə biznes inkubatorların təşkilisahəsində Rusiyada yaranan problemləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: -Bİ-ların statusu, hüquq və vəzifələri, yerinə yetirəcəyi vəzifələrin qanunla müəyyənləşdirilməməsi; - Bİ-ların mülkiyyətlərinin dövlət tərəfindən sığortalanmaması.; - Biznes-inkubatorların cari fəaliyyəti üçün (əməliyyatların idarə olunması, təmir, matreal məsrəfləri və s.) vəsaitlərin dəqiq mənbəyinin olmaması; - Müəssisələrin Bİ-a inamsızliğı; - Texniki təhcizat sferasında rəqabətin Rusiya elmi mərkəzlərinin və Bİ- larının qalib gələ bilməyəcəyi həddə çatması. Dünyada cevik texnologiyaların tətbiqi şəraitində biznes-inkubatorlarda texniki təchizatı yeniləməyin dəqiq mexanizminin olmaması onların rəqabət qabiliyyətini aşağı salır. Hal-hazırda Rusiyada iki tip Bİ inkişaf edir: 1.İctimai qrumların dəstəyi inə yaradılan, əsasən qrantla fəaliyyət göstərə qeyri-kommersiya biznes-inkubatorları. 2. Bələdiyyələr tərəfindən qaçqınların, keçmiş hərbicilərin, gənclərin və s. əhali seqmentinin işlə təmin olunması üçün fəaliyyət göstərən qeyr – kommersiya tipli Biznes inkubatorlar. Regionlarda mikrokreditləşməni həyata kecirən bir sıra dövlət qrumları vardır ki, onlar biznes inkubatorlarların köməyi ilə bələdiyyə sifarişlərini yerinə yetirən, şəhər üçün kicik biznesin pirioritet istiqamətlərinin inkişafı həyata kecirən sahələri tapmağa çalışırlar.
Rusiyada biznes inkubatorları Lizinq və kredit proqramlarının reallaşmasında istehsalcılara qarant firma kimi də formalaşdırmaq planları mövcuddur. Bunda başqa Biznes inkubatorlar vasitəsilə kicik müəəssisələrin Rusiya bazarında rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalının təşkilinə, innovasiyaların tətbiqinə , kicik müəssisədə kadrların təkmilləşdirməvə konsaltinq xidmətləri ilə təminatına dair də proqramlar movcuddur. Lakin bu məsələlərdə də sistemli yanaşmanın, ümümi strategiyanın mövcud olmaması Rusiyada Biznes inkubatorların inkişafında stimulu azaldan səbəblərdəndir. Bütün bu mənfi hallara baxmayaraq Rusiyada Biznes inkubatorlar vasitəsilə iri bizneslə kicik biznesin məhsuldar əməkdaşlıq təcrübəsi mövcuddur. Orconikidze adına “ Moskva maşınqayırma “ zavodunda onun ərazisindən və digər texniki- təchizat sistemindən istifadə etməklə 6-ilə yaxındır ki, Biznes inkubator fəaliyyət göstərir. Rostov vilayətində yaradılan Novoşaxta biznesinkubatoru da komür mədəninin kecmiş işçilərinin yeni ixtisasa yiyələnməsi və işlə təmin olunması məqsədilə mədən idarəsi tərəfindən yaradılıb. Rusiyanın 6 regionunda “Kesmiş hərbiçilərin sosial adabtasiyası”proqramı çərçivəsində Biznes inkubatorlar fəaliyyət göstərir. Bu Bİ-larda kecmiş hərbiçilər taxta-şalban emalı iıə məşgul olur, soyalı məhsullar istehsal edir, beynəlxalq daşımaları həyata kecirmək ücün mütəxəssislər hazırlayır. Rusiya Federasiyasının bir neçə regionunda kicik biznesə dəstək funksiyaını yerinə yetirən Biznes inkubatorlar yaradılmışdır.
Məsələn Tatarıstan Respublikasında kicik biznesin infrastrukturunun formalaşması və inkişafı çərcivəsində 2005-ci ildə 52 milyon rubl vəsait ayrılmış və bunun 36 milyon rublu kicik biznesi inkişaf etdirmək üçün Biznes inkubatorlara ayrılmışdır. 2003-cü ilin martın 1-də “Rusiya biznes-inkubatorlarının milli birliyi” yaradılmışdır ki, 70-dən Biznes inkubator bu cəmiyyətin üzvüdür.
Birlikdə 1997-ci ildən bəri Biznes-inkubatorların qarşılaşdığı ptoblemlər təsnifləşdirilmiş və belə birliklərin inkişafı üçün zəruri olan məsələlərin kompleks həllinə calışılır. Hal-hazırda Biznes inkubatorların milli birliyi tərəfindən Bİ-ların aşağıdakı istiqamətlərdə inkişafı planlaşdırılır:məsləhət, marketinq, analitik , sosioloji, elmi –tədqiqat layihələrini həyata keçirən Biznes inkubatorlar; - Kadrların hazırlığını və yenidən hazırlığını təşkil edən, işçilərin və ekspertlərin professional bacarığının təkmilləşdirilməsini və rəhbərlərin inzibati idarəetmə səviyyəsinin yüksəldilməsi həyata keçirən Bİ-lar; - Əməkdaşlıq edən Biznes-inkubatorlar arasında məlumat mübadiləsini təmin etmək, regionlarda yaradılan Biznes inkubatorlara kömək göstərmək, kicik biznes texnologiyaları bazarını yaratmaq, inkubatorlarda qazanılış təcrübəni ümumiləşdirmək və genişləndirmək; -
Əməkdaşlarının və bütün maraqlı şəxslərin hüquqlarının və qanuni maraqlarının dovlət və qeyri-dövlət orqanları səviyyəsində müdafiəsini ; - “Rusiya biznes-inkubatorlarının milli birliyi”nə üzv olan biznes inlubatorların müsbət təçrübəsini nəşr etdirmək. “Rusiya biznes-inkubatorlarının milli birliyi” Rusiyada kicik biznesin texniki təmunatında əhəmiyyətli rol oynayır. RBİMB-nin hər bir üzvü problemlərini və nailiyyətlrini bölüşmək ücün imkan qazanmışdır ki, beləliklə də hər bir Biznes İnkubator kollektiv təcrübəyə giriş əldə etmişdir. RBİMBhəmçinin qərbin təcrübəsini öyrənərək onun Rusiya üçün uyğunlaşdırılmış formalarını yaradır.
|
