Şəkil 18. Ölçülərin bədən quruluşu üzərində göstərilməsi
Ölçülərin götürülmə qaydaları aşağıdakı kimidir.(Şəkil 4)
1.Boyun yarlm çevrəsi (Byç)- santimetr lenti boyun əsası üzəri ilə,arxada 7-ci fəqərə sümüyündən boğaz çöküntüsünə qədər ölçülür.
2.Döş yarım çevrəsi 1 (Dyç 1)- arxada,kürək çıxıntılarının üzəri ilə,qoltuq dibindən keçməklə,ön hissədə döş nahiyəsinin yuxarı xətti ilə ölçülür.
3.Döş yarım çevrəsi 2 (Dyç 2) –santimetr lenti arxada olduğu kimi qalır,ön hissədə ən yüksək döş nöqtələri üzəri ilə ölçülür.
4.Bel yarım çevrəsi (Blyç)-qabırğanın alt hissəsi üzrə ilə keçməklə çevrəvi ölçülür.
5.Omba yarım çevrəsi (Oyç)-arxada omba çıxıntıları,qabaqda qarın nahiyyəsi üzəri ilə ölçülür.
6.Döşün eni(De)-ön hissədə 1-ci döş xətti üzəri ilə iki qoltuq arası məsafə ölçülür.
7.Kürəyin eni (Ke)-arxada kürək çıxıntılarının üzərindən keçməklə iki qoltuq arası məsafə ölçülür.
8.Çiynin eni (Çe)-boynun əsasından,çiyin xətti üzəri ilə çiynin çıxıntı nöqtəsinə qədər ölçülür.
9.Kürəyin belə qədər uzunluğu (Kbu)-boynun əsasından və ya çiyin xəttindən onurğaya paralel bel xəttinə qədər ölçülür.
10.Qol dibi hündürülüyü arxada (Qdha)-boynun əsasından və ya çiyin xəttindən onurğaya paralel qol dibi səviyyəsinə qədər ölçülür.
11.Ətəyin belə qədər uzunluğu (Əbu)-ön hissədə,boynun əsasından və ya çiyin xəttindən döş nöqtəsindən keçməklə bel xəttinə qədər ölçülür.
12.Döş hündürlüyü (Dh)boynun əsasından və ya çiynin xəttindən döş nöqtəsinə qədər ölçülür.
13.Çiynin çəpinə hündürlüyü (Ççh)-bel ilə onurğanın kəsişmə nöqtəsindən,çiynin çıxıntı nöqtəsinə qədər ölçülür.
14.Məmulatın uzunluğunu (Mu)-boynun 7-ci fəqərə sümüyündən istənilən uzunluğa qədər ölçülür.
15.Qolun uzunluğu (Qu)-çiynin çıxıntı nöqtəsindən,baş barmağın başlanğıcına qədər və ya istənilən uzunluğa qədər ölçülür.
16.Çiynin çevrəsi (Çç)-qoltuq dibi səviyyəsində qol dairəvi ölçülür.
Çevrəvi və eninə ölçülər götürülərkən yarıya bölünüb yazılır (çiynin enindən başqa ),uzununa ölçülər tam yazılır.
Ölçülərin adı
|
Şərti işarəsi
|
Köklük,
uzunluq
|
Ölçülərin miqdarı sm-ilə
|
88
|
92
|
96
|
100
|
104
|
108
|
112
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Boyun yarım çevrəsi
|
Byç
|
K-0,2
B 0,2
|
17,5
|
17,8
|
18,1
|
18,4
|
18,7
|
19,0
|
10,3
|
Döş yarım çevrəsi 1
|
Dyçl
|
K-0,6
B 0,6
|
40,8
|
42,3
|
43,8
|
45,3
|
46,8
|
48,3
|
49,8
|
Döş yarım çevrəsi 2
|
Dyçl 2
|
-
|
44,0
|
46,0
|
48,0
|
50,0
|
52,0
|
54,0
|
56,0
|
Bel yarım çevrəsi
|
BlYç
|
K-3,0
B 3,0
|
34,0
|
36,0
|
38,0
|
40,0
|
42,0
|
44,0
|
47,0
|
Omba yarım çevrəsi
|
Oyç
|
K-2,0
B 2,0
|
49,0
|
51,0
|
53,0
|
55,0
|
57,0
|
59,0
|
61,0
|
Döşün eni
|
De
|
K-0,2
B 0,2
|
16,1
|
16,6
|
17,1
|
17,6
|
18,1
|
18,6
|
19,1
|
Kürəyin eni
|
Ke
|
K-0,1
B 0,1
|
17,2
|
17,6
|
18,0
|
18,4
|
18,8
|
19,2
|
19,6
|
Çiynin eni
|
Çe
|
L-0,2
B 0,2
|
12,9
|
13,2
|
13,5
|
13,8
|
14,1
|
14,4
|
15,0
|
Kürəyin belə qədər uzunluğu
|
Kbu
|
1
2
3
4
5
|
39,1
40,2
41,3
42,4
43,5
|
39,2
40,3
41,4
42,5
43,6
|
39,2
40,3
41,4
42,5
43,46
|
39,3
40,4
41,5
42,6
43,7
|
39,4
40,5
41,6
42,6
43,7
|
39,4
40,5
41,6
42,7
43,8
|
39,4
40,5
41,6
42,7
43,8
|
Qol dibi hündürlüyü arxada
|
Qdha
|
1
2
3
4
5
|
20,1
20,5
20,9
21,3
21,7
|
20,4
20,8
21,2
21,6
22,0
|
20,8
21,2
21,6
22,0
22,4
|
21,1
21,5
21,9
22,3
22,7
|
21,5
21,9
22,3
22,7
23,1
|
21,8
22,2
22,6
23,0
23,4
|
22,2
22,6
23,0
23,4
23,8
|
Ətəyin
belə qədər uzunluğu
|
Əbu
|
1
2
3
4
5
|
40,0
41,1
42,2
43,3
44,4
|
40,5
41,6
42,7
43,8
44,3
45,4
|
41,0
42,1
43,2
44,3
45,4
|
41,5
42,6
43,7
44,8
45,9
|
24,0
43,1
44,2
45,3
46,4
|
42,5
43,6
44,7
45,8
46,9
|
43,0
44,1
45,2
46,3
47,4
|
Döş hündürlüyü
|
Dh
|
1
2
3
4
5
|
24,6
24,9
25,2
25,5
25,8
|
25,5
25,8
26,1
26,4
26,7
|
26,4
26,7
27,0
27,3
27,6
|
27,3
27,6
27,9
28,2
28,5
|
28,2
28,5
28,8
29,1
29,4
|
29,1
29,4
29,7
30,0
30,3
|
30,0
30,3
30,6
30,9
31,2
|
Çiynin çəpinə hündürlüyü
|
Ççh
|
1
2
3
4
5
|
37,4
38,4
39,4
40,4
41,4
|
37,7
58,7
39,7
40,7
41,7
|
38,0
39,0
40,0
14,0
42,0
|
38,3
39,3
40,3
41,3
42,3
|
38,6
39,6
40,6
41,6
42,6
|
58,9
39,9
40,9
41,9
42,9
|
39,2
40,2
41,2
42,2
43,2
|
Məmulatın uzunluğu
|
Mu
|
-
|
Ölçüyə və ya modelə görə
|
Qolun uzunluğu baş barmağın 1 oynağına qədər
|
Qu
|
1
2
3
4
5
|
53,0
55,0
57,0
59,0
61,0
|
53,2
55,2
57,2
59,2
61,2
|
53,4
55,4
57,4
59,4
61,4
|
53,6
55,6
57,6
59,6
61,6
|
53,8
55,8
57,8
59,8
61,8
|
54,0
56,0
58,0
60,0
62,0
|
54,2
56,2
58,2
60,2
62,2
|
QEYD: K-Kiçik köklük;O-orta köklük; B-böyük köklükdür.
Geyimin görünüşü və quruluşu onun təyinatından,gigiyenik,estetik tələbatından asılı olaraq müxtəlifdir.
Geyimin əsas amili insanın bədən quruluşundan və ölçüsündən aslıdır.Eyni ilə geyim insanın dəqiq surəti ola bilməz:bəzi sahələrdə geyim bədənə kip yapışır,bəzi sahələrdə isə sərbəst oturur.İnsanın yuxarı hissəsində geyimin bədənə kip yapışmağına dayaq örtüyü deyilir.
Çiyinli məmulatlarda: bu boyun çevrəsi,çiyin kürəyin və döşün yuxarı hissəsi;kəmərli məmulatlarda:bel xətti,qarın və omba nahiyəsinin yuxarı hissəsi ilə məhdudlaşır. (şəkil 5)
İnsan bədəni ilə geyim arasında boşluğun yaradılması üçün geyim insan bədəni ölçülərindən bir qədər çox götürülməlidir.Bu fərqə sərbəstlik üçün verilən pay deiyilir.
Təyinatına görə paylar:minimal vaci olan texniki və dekorativ-konstruktiv paylara bölünür.Texniki payların əlavə ediləsi sayəsində nəfəsin alınması,hərəkətin sərbəstliyi asanlaşır,istilik mübadiləsinin tənzimlənməsi üçün hava qatı yaradır.
Şəkil 19.Geyimdə dayaq örtüyü
1-dayaq örtüyünün sahəsi. 2-geyim
Sərbəstlik üçün verilən ümumi pay,texniki paydan az olmamalıdır.
Payların əlavə edilməsinin miqdarı geyiminnövündən,siluetindən asılıdır.Yüngül geyimlərə az,üst geyimlərə çox,yapışıq siluetdə geyimlərə az,yarımyapışıq siluetdə geyimlərə orta,sərbəst və ya düz siluetdə geyimlərə isə çox texniki pay verilir.
3.2.Ekspert məmulatlarının işlənməsi və onların uzlaşmalarının qiymətləndirilməsi
Ekspert metodu ilə keyfiyyətin qiymətləndirilməsini daha düzgün aydınlaşdırmaq üçün ekspertin və sayının incəliklə seçilməsi çox vacibdir.
Mövcud qaydaya görə ekspert komissiyasının daxilində maddi marağı olan şəxs olmamalıdır. Qüvvədə olan qaydaya görə ekspert qrupunda ekspertlərin sayı 7 nəfərdən az olmamalıdır.Paltoların keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi yekunu barədə qərar səsvermə yolu ilə qəbul edilir.
Ekspert komissiyasının paltonun keyfiyyəti haqqında qərar o zaman qəbul edilmiş hesab edilir ki, onun təsdiqi üçün tərkibin üçdə iki hissəsi, daha doğrusu yeddi nəfərdən beş və yaxud on nəfərdən yeddisi səs vermiş olsun.
Paltoların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün yaradılmış ekspert komissiyası ekspert və işçi qrupundan ibarət olur. Ümumiyyətlə, ekspert komissiyasının işinin nəticəsi onun təşkili səviyyəsindən asılıdır.
Yeniyetmə qızlar üçün paltoların keyfiyyətinin ekspertizasının laboratoriya metodu ilə təyinolunmasında müxtəlif cihazlardan və kimyəvi maddələrdən istifadə edilir. Bu metodun üstün və çatışmayan cəhətləri vardır.
Yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı qış paltolarının təcrübəvi istismar metodu (təcrübə üçün keçirilən sınaq) paltoların yararlılıq göstəricilərinin və materialın xassələrinin davamlığın təyin edilməsi üçün geniş istifadə edilir. Bu metod paltoların müxtəlif istismar şəraitində istifadə edilməsini müşahidə etməyə imkan verir.
Yeniyetmə qızlar üçün paltoların keyfiyyətinin kompleks ekspertizasını aydınlaşdırmağın böyük praktiki əhəmiyyəti vardır. Bu zaman kompleks göstəricilər samballığın əmsalını hesaba almaq və ya əksinə, samballığı hesaba almamaqla da təyin edilə bilər.
Iqtisadi baxımdan yeniyetmə qızlar üçün olan paltoların inteqral keyfiyyət göstəricisinin təyin edilməsinin də mühüm əhəmiyyəti vardır. Burada məmulatın istehlak yaranır. Bu zaman malın inteqral keyfiyyət göstəricisinin təyin edilməsi üçün malın istifadəyəyararlığının onun istehsalı ilə istehlakına sərf olunan xərclərin cəminə olan nisbəti götürülür.
3.3. Siluetdən və modanın istiqamətindən asılı olaraq yeni baza konstruksiyasının qurulması
Geyimin konstruksiyasını qurduqda əsas faktorlardan birisi onun texnolojiliyidir.Geyim konstruksiyasının texnolojiliyi dedikdə onu başa düşürük ki,yüksək əməək məhsuldarlığında və məhsulun maya dəyərinin aşağı salınmasında texnolojililik özünü göstərsin.Bu ondan ibarətdir ki,konstruksiya hazırlanarkən müasir şəraitdəki texnologiya ilə əlaqədar olaraq ilmələr tərtib edilsin və bütün müasir tipli modalara uyğunlaşdırılsın.Bundan başqa geyim konstruksiyasının texnolojiliyini aşağıdakılardan ibarətdir.
1.Konstruktiv və texnoloji nöqteyi-nəzərincə modellərin əsası.
2.Ülgülərin eyni tipı salmaq.
3.Ülgüləri vahid şəklə salmaq.
4.Konstruksiyasını təkmilləşdirmək.
Konstruktiv və texnoloji nəzərincə yeni model tərtib edildikdə,əvvəlki modellər əsas hesab edilir.Ona görə də modelin bir konstruksiyası üzərində müxtəlif və bir neçə modelin konstruksiyasını tərtib etmək olar.
Məmulatın konstruksiyası qurulan zaman ətək və kürək hissəsinin üst kəsiyinin qurulmasında dəqiqlik tələb olunur.Çünki məmulatın üst kəsiyi insan fiqurunun yuxarı hissəsində sərbəst oturur.Ona görə də ətəyin üst kəsiyini,kürəyin üst kəsiyi ilə əlaqələndirmə konstruksiyasının qurulması “balans”nöqtəsinin tapılması ilə başlanır.
Şəkil 20 .Qadın geyimlərində döş qarsağının qurulması.
Burada məqsəd,əsas və köməkçi hissələrin ülgülərini hazırlamaq və onların üzərində böyüyüb-kiçilmə əməliyyatını aparmaqdır.
Məmulatın əsas hissələri ətək,kürək və qollardır.Bunların ülgüləri bir dəfə hazırlanır.Lazım gəldikdə onun üzərində müəyyən yeniliklər aparmaqla işlənilir.
Ülgüləri müəyyən şəklə salmaq,o deməkdir ki,müasir şəraitin tələbinə uyğun olaraq ülgülər tam dəqiqləşdirilsin,müəyyən dəyişikliklər edilsin.Bu şərtlə ki,əvvəlki ülgülər əsas hesab edilsin.
Ülgüləri vahid şəklə salmaq o deməkdir ki,əvvəlki ülgülərin üzərində xəta olmadan müasir texnologiyanın tələblərinə uyğun olaraq müxtəlif vahid şəklə salınsın və dəqiqləşdirilsin.Nəinki ülgülərin vahid şəklə salınması tələb olunur,hətta konstruksiyada müəyyən terminlərin vahid şəklə salınması da aparılır.
Konstruksiyanın təkmilləşdirillməsi ondan ibarətdir ki,dövlət standartlarına uyğun olaraq konstruksiyada ülgüləri təkmilləşdirmək və kütləvi istehsalatda bir vəsait kimi itifadə etməkdən ibarətdir.
Tikiş müəssisələrində əsas rolu ülgülər oynayır.
Məmulatın keyifyyətinin yüksəldilməsinə də təsiri ülgülər edir.Çünki,detallar ülgülər ilə kəsildikdə lementar bir səhvə yol verilərsə,detalların məmulata birləşdirilməsində çatışmamazlıq alınacaqdır.Ona görə də Elmi Tədqiqat institutlarında standartlara uyğun olaraq bütün ülgü komplekti dövlət standartlarına nəzərən hazırlamaqdır.Məsələn:hər hansı bir məmulatın hazırda parça sərfini qənaətli işlətmək üçün həmin məmulata nə qədər material sərf olunmasının normasını təyin etmək üçün ülgülər mühüm rol oynayır.Əgər ülgülər dəqiq hazırlanmazsa,məmulatın vahid norması dəqiq olmayacaqdır.Məsələn: aşağıdakı sxemada cib qapağının padzorun,köbənin və cib kisəsinin vahid şəklə salınması verilmişdir.
Şəkil 21. Cib qapağının padzorun, köbənin və cib kisəsinin vahid şəklə salınması
Model xüsusiyyətinin köçürüməsi baza əsasının dəqiqləşdirilməsi və ya onun çox,yaud az mənada təsvir edilməsi ilə əsaslandırılır.Texniki modelləşmənin 3 variantı baza əsasının dəyişmə səviyyəsindən asılı olaraq işlənmişdir.
1.Geyimin yeni modeli verilmiş əsasın,yəni siluetin dəyişməsi ilə işlənir.Burada yalnız kiçik detalların,laskanın,ətək kənarının, yaxalığın,düymə və ilgəklərin sayının,ciblərin formanın və s.Kiçik detalların dəyişməsi nəzərdə tutulur.Qadın geyimlərində qarsaqların sadə formalarda köçürülməsindən istifadə olunur.Bu variant əksər hallarda məşğələ və praktiki işlərdə aparılır.
2.Yeni modelin işlənməsi zamanı əsasın silueti proporsiyalar üzrə döş nahiyyəsində ən çox yatmaq şərti ilə və ya omba xəttindən enliləşməsi ağı kənardan sıxılmış vəziyyətdə olmalıdır.Dəyişməni böyüldüyü dəqiq hesabatsız orqanometrik üsulla müəyyənləşdirmək ibarətdir.Bu üsul konstruktor modelyerin müxtəlif geyim modelləri üzrə və yeni modanın istiqamətləri əsasında iştirakı ilə yerinə yetirilir.
3.Başqa növ geyimin modasının hazırlanması ilə işə başlanır.Belə üsul,çox nadir hallarda tətbiq edilir.Məmulatın yeni model əsasında konstruksiyası geyim istehsalı ilə dəqiqləşdirilir.
Qarsaqların siluet əsasın köçürülməsi və onların say relyev tikişləri ilə müəyyənləşdirilir.Qarsağı ətəkdə verilmiş istənilən istiqamətdə dəyişmək olar,bu şərtlə ki,qarsağın bucağının böyüklüyü dəyişməsin.Bu üsul sadədir və ya müəyyən şablon əsasında yerinə yetilir.Aşağıdakı şəkildə qadın geyimində üst qarsağın köçürülməsi göstərilmişdir.
Şəkil 22. Qadın geyimində üst qarsağın köçürülməsi
Tikiş məmulatlarında tətbiq edilən qarsaqlar müxtəlif istiqamətlərdə olurlar,yəni çiyin tikişindən aşağı,qoldibi xəttindən kürəyin orta tikişinə paralel şalvarda,bel xəttindən aşağı və s.Bilirik ki,məmulatlarda qarsaq əsas qadın geyimlərində bəzək elementi kimi və ya həmin sahədə artıq parçanı özündə yığışdırmaqla,eyni zamanda məmulatın insan bədənində sərbəst oturmasında imkan yaradır.Üst qarsağın köçürülməsi dedikdə o başa düşülür ki,qarsağın yerinə dəyişmək həcm etibarı ilə ölçünün dəyişməməsidir.
Məsələn: çiyin qarsağının qoldibinə köçürmək üçün əvvəlcə konstruksyada çiyin qarsağı qurulur,sonra aşağıdakı 3 üsuldan istifadə edərək başqa yerə köçürülür.
1.Qövs və nişanalma (çırt)2.Perpendikulyar3.Şablonlar
I üsulda qarsağın köçürülməsi aşağıdakı kimi yerinə yetirilir.Mərkəz 0 nöqtəsi olmaqla OAB radiusunda bir qövs çəkirik.Həmin qövsün ətəyin yan xəttinə kəsişməsini C nöqtəsi ilə işarə edirik. Sonra qoldibi əyrisinə ixtiyari nöqtələr qeyd edirik.Həmin nöqtələrdən mərkəz 0 olmaqla qövslər çəkirik.Həmin qövslərin qarsağın yan xətləri ilə kəsişməsini 2-21,3-31,4-41,5-51 ilə işarə edək. 0 nöqtəsindən 2-3 sm sola, 01 qeyd edirik.Əvvəl çəkdiyimiz qövs üzərində C-dən yuxarı C1 –i qeyd edirik.C 1-i 0 –la birləşdiririk. C1- i 0 1-lə birləşdiririk. K-dan keçən qövs üzərində K1 –i qeyd edirik. Həmçinin L-dən keçən qövs üzərində L 1 –i C 1 –nən keçən qövs üzərində M1-i qeyd edirik.
C1OC-yeni qarsaqdır.
II üsul.I üsuldan fərqli olaraq perpendikulyar olmasıdır.Bu üsulda ancaq perpendikulyar xətlərdən istifadə edərək,köçürülmə yerinə yetirilir.
III üsul. Bu üsul aşağıdakı qayda üzrə yerinə yetirilir.Bu üsul həm dəqiqdir,həm də çətindir. Əvvəl hazırlanmış qarsağın qalka və karton kağızında qarsağın ölçüsü kəsilir. OC xətti qeyd olunur.0-dan sonra 011 qeyd olunur.001 = 2-3 sm kəsilmiş şablonda mərkəz 0 nöqtəsi olmaqla OC xətti üzərində sərilir və analoji olmaqla CC1 məsafəni AB məsafəsinə uyğunlaşdrılır.Sonra C1-dən yuxarı CC1 məsafəsi qədər K1 qeyd edirik.A nöqtəsindən sola 001 qədər Y1 nöqtəsi qeyd edilir.Sonra Y1ilə K1-i səlis əyri ilə birləşdiririk.Yenə də alınan qarsaq C1O1C olur.
Üst qarsağı şaquli vəziyyətə əsasən uyğun götürülür.Geyimi modelləşdirərkən qarsağın yeni vəziyyətini əriş və arğac sapları istiqamətində seçirlər.Qarsağın vəziyyətinin qarsağa görə seçilməsi parçanın əhəmiyyətli formasına təsir göstərir.Əgər əriş sapının istiqaməti düzgün seçilməzsə ,məmulatın xarici görünüşünə təsir göstərir.Əriş sapının istiqamətinin polzanos xəttinə paralel seçilməsi,qarsaq tikilən zaman xarici görünüşündən parçanın plastiliyi nəzərə çarpım.Şəkildə 1,3,5,6 xətləri əriş sapının istiqamətini göstərir.Biçim prosesi zamanı parça sərfiyyatının qarsağın yalnız dərinliyi yox uzunluğuna da təsir göstəriri.Ən səmərəli qarsaq formasına şəkildə göstərilən 2 və 7 vəziyyətini göstərmək olar.Qadın geyimində olduğu kimi,kişi geyimində də məmulatın bədənə yaxşı oturması üçün bel nahiyyəsində,çiyin nahiyyəsində qarsaqlardan istifadə olunur.
Şəkil 23. Kişi geyimində üst qarsağın tikilişi
Bundan belə bir nəticəyə gəlirik ki,məmulatın hissələrinin açılışında çəpik bucağının 11 dərəcə olması məqsədə uyğundur.Bunu maniken üzərində göstərsək,belə olar.
|
