O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XOZAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Mustaqil ish
Variant 19
Bajardi: Ortiqov Musoxon
Tekshirdi: Kuralov Bekjon
Variant №
|
-viloyat maʼlumoti
|
-viloyat maʼlumoti
|
-viloyat maʼlumoti
|
-Respublika maʼlumoti
|
|
Navoiy
|
Sirdaryo
|
Toshkent sh.
|
O`zbekiston Respublikasi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
19 VARIANTNING ISHLANISHI
Ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasini EKKU yordamida qo‘lda hisoblansin.
Ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasini Excel dasturlar paketi yordamida tuzish talab etiladi.
t-kriteriya yordamida ahamiyatlilig darajasi va erkinlik darajalari soni (n-h)-larga ko‘ra (n tanlanma hajmi, h-noma‘lum parametrlar soni) Regressiya parametrlari ahamiyatliligi aniqlansin.
Agar biror bir faktor ahamiyatsiz deb topilsa, ushbu faktorni tushirib qoldirib, qaytadan ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasi tuzilsin.
Ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasining to‘laligicha ahamiyatliligi Fisherning F-kriteriyasi orqali tekshirilsin.
Olingan natijalar xulosalari berilsin.
№
|
-viloyat maʼlumoti
|
-viloyat maʼlumoti
|
-viloyat maʼlumoti
|
-Respublika maʼlumoti
|
20
|
Navoiy
|
Sirdaryo
|
Toshkent sh.
|
O`zbekiston Respublikasi
|
1
|
186,5
|
131,8
|
186
|
132,1
|
2
|
283,7
|
201,6
|
290,3
|
197,3
|
3
|
477,4
|
265,7
|
407,4
|
294,8
|
4
|
684,5
|
354,0
|
564,8
|
385,0
|
5
|
870,3
|
437,6
|
704,8
|
474,0
|
6
|
1 354,8
|
578,9
|
884,9
|
608,5
|
7
|
1 934,1
|
790,8
|
1 307,40
|
797,5
|
8
|
2 289,9
|
946,6
|
1 842,80
|
1 049,2
|
9
|
3 227,1
|
1 140,9
|
2 449,40
|
1 427,3
|
10
|
3 583,0
|
1 354,6
|
3 016,70
|
1 778,2
|
11
|
5 016,3
|
2 342,0
|
4 596,10
|
2 763,7
|
12
|
6 026,1
|
3 237,8
|
5 822,90
|
3 518,6
|
13
|
7 378,8
|
3 941,0
|
7 174,40
|
4 285,2
|
14
|
8 614,8
|
4 552,1
|
8 453,30
|
5 069,3
|
15
|
10 120,9
|
5 341,8
|
10 330,30
|
6 074,2
|
16
|
11 454,7
|
6 477,3
|
12 529,40
|
7 072,2
|
17
|
12 786,6
|
7 605,2
|
15 429,20
|
8 020,1
|
18
|
15 447,7
|
8 399,8
|
20 151,00
|
9 802,1
|
19
|
23 347,2
|
10 443,8
|
25 938,40
|
12 887,7
|
20
|
37 095,9
|
14 257,5
|
33 897,30
|
15 764,9
|
21
|
50 334,0
|
15 145,6
|
36 755,50
|
17 591,5
|
22
|
57 983,4
|
17 915,7
|
43 211,10
|
21 039,3
|
Xususan EKKU da nomaʼlum parametrlarni topish uchun keltirilgan sistemasi 4 ta o‘zgaruvchi uchun quyidagicha ko‘rinishni oladi:
Natijada -nomaʼlum parametrlarga bog‘liq bo‘lgan 4 o‘zgaruvchili 4 ta chiziqli algebraik tenglamalar sistemasiga ega bo‘lamiz. Ushbu sistemani ixtiyoriy maʼlum usulda (Gauss, Kramer, Jordano-Gauss va hokazo) yechimini topamiz. Hisoblashlarni excel dasturlar paketida amalga oshirish mumkin.
Yordamchi hisolash jadvalini to‘ldiramiz:
Yordamchi jadval asosida tuzilgan 4 o‘zgaruvchili chiziqli algebraik tenglamalar sistemasini Kramer usulida Excel dasturlar paketi determinantni hisoblash komandasi orqali hisoblaymiz.
Natijada quyidagicha ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasiga ega bo‘ldik:
Ushbu jarayon Excei dasturlar paketida avtomatlashtirilgan, olgan natijalarimizni dastur bo‘yicha hisoblash natijalari bilan taqqoslaymiz. Buning uchun quyidagicha amallar ketma-ketligini bajaramiz:
Natijada bir vaqtning o‘zida bizga zarur bo‘lgan bir qancha maʼlumotlarni olish imkoniyatiga ega bo‘lamiz.
Olingan natijalardan ko‘rinadiki regressiya tenglamasi parametrlari ahamiyatliligini tekshirish uchun zarur bo‘lgan t-alomatning hisoblangan qiymatlari:
1,45 -0,107; 4,904; 3,285
Ushbu koeffitsiyentlar ahamiyatlilig darajasi va erkinlik darajalari soni
n-h=22-4=18-larga ko‘ra Styudent taqsimoti (yoki t-taqsimot) jadvalidan topilgan t-alomatning jadval qiymati bilan taqqoslanadi. Agar xisoblangan qiymatlar jadval qiymatdan katta bo‘lsa, u holda regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari ahamiyatli hisoblanadi.
Bizning holda
statistika qiymatlari В скобках указаны расчётные значения t-критерия для проверки гипотезы о значимости коэффициента регрессии. Критическое значение =1,746 при уровне значимости α=0,1 и числе степеней свободы (n-h)=20-4=16. Из уравнения следует, что статистически значимыми являются коэффициенты регрессии только при и , т.к. . Таким образом, полученное уравнение регрессии неприемлемо.
1,45
-0,107
4,904
3,285
Bu esa ozod haddan tashqari barcha koeffitsiyentlar ahamiyatli ekanligidan dalolat beradi.
Regressiya tenglamasi to‘laligicha ahamiyatli ekanligini tekshirish uchun esa Fisher F-alomatidan foydalanamiz, buning uchun hisoblangan Fisher koeffitsiyenti bilan, jadval orqali topilgan Fisher koeffitsiyentini taqqoslaymiz.
=5917
Bu yerda - kuzatishlar soni, h – baholanayotgan parametrlar soni.
Ushbu statistika Fisher-Snedokkor taqsimotiga ega boʻladi. Fisher-Snedokkor taqsimoti jadvalidan F –kriteriyaning kritik qiymati Fkr ni ahamiyatlilik darajasi (asosan 0.05 ga teng deb olinadi) va ikkita erkinlik darajalari va orqali topiladi.
Bo‘lgani uchun regressiya tenglamasi statistic ahamiyatli hisoblanadi va ushbu tenglamani bashorat qilishda, statistic tahlilda ishlatish mumkin.
Xulosa
Men bu mustaqil ishini hisoblashda excelni yanada chuqurroq o’rgndim. Uning matematik funksiyalari haqida ko’proq bilimga ega bo’ldim. Ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamasini Excel dasturlar paketi yordamida tuzishni o’rgandim. Kerakli hisoblashlarni olib bordim, ya’ni: x1, x2, x3, y, x1^2, x2^2, x3^2, x1*x2, x1*x3, x1*y, x2*x3, x2*y, x3*y larni excel dasturlar paketida hisobladim. Bu hisoblashlarni mustaqil ishimdagi 1-excel jadvalida ko’rishingiz mumkin.
O’zimni variant nomerimdagi viloyatlarni ma’lumotlarini oldim. EKKU da nomaʼlum parametrlarni topish uchun 4 ta o‘zgaruvchili sistemaga ega bo’ldim. Bu sistemani Kramer usulida Excel dasturlar paketi determinantni hisoblash komandasi orqali hisobladim. Bu hisoblashlarni 2-excel jadvalida ko’rishingiz mumkin. Birinchi novbatda sistemaning delta qiymatini topib oldim. Keyin hadlarning deltalarini qiymatini hisobladim. Bularni hisoblashdad excelni МОПРЕД funksiyasidan foydalandim. So’ngra hadlarning deltalarini sistemaning delta qiymatiga bo’lish natijasida hadlarning qiymatiga ega bo’ldim. Natijada ko’p o’lchovli regressiya tenglamasiga ega bo’ldim va natijalarni excel dasturlar paketi asosida tekshirdim.
Mustaqil ishimdagi 3-excel jadvalida esa hisob kitoblar haqida to’liq ma’lumot olishmiz mumkin. Buning uchun men birinchi novbatda excel dasturlar paketida файл bo’limini tanlaymiz. Ikkinchi navbatda esa параметры bo’limini tanlaymiz. Uchinchi navbatda esa настройки qismini tanlaymiz. Bunda настройки excel bo’lishi kerak. Shunda excel dasturlar paketining данные bo’limida анализ данных qismi ochiladi. Bunga kirganimizda регрессия holatida bo’lishi kerak. So’ngra y intervalga y ning qiymatlar sohasini, x intervalga esa x1, x2, x3 interval qiymatlar sohasini adresini kiritamiz. Shu bilan ВЫВОД ИТОГОВ tayyor.
Bu holatdan biz t-statistika va R^2 qiymatlaridan foydalandik. Har bitta qadamni mustaqil ish davomida yoritishga harakat qildim va o’zimga kerak bo’lgan natija ega bo’ldim
|
