|
Bilimlendiriw, ilim h
|
| bet | 4/6 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 268,5 Kb. | | #124396 |
Bog'liq SURAJ AMANMURATOV kur jumisi 1II bap.ELEKTR ZARYADLARÍ HÁM OLARDÍŃ ÓZ ARA TÁSIRI
2.1. Zaryad radiaciya rawajlanıwına tásir etiwshi faktorlar
Zaryad radiaciya tásiri. Radiaciya nurlanıwınıń element menen óz-ara tásiri quramalı hádiyse bolıp tabıladı. Bul processtiń eki basqıshın kórip shıǵıw ádetiy hal bolıp tabıladı: baslanǵısh hám ekilemshi. Baslanǵısh yamasa tuwrıdan-tuwrı tásirler elektronlardıń jılısıwı (ionlanıw), atomlardıń pánjere túyinlerinen jılısıwı, atomlar yamasa elektronlardıń jılısıwsız qozǵalıwı hám atomlardıń tuwrıdan-tuwrı óz-ara tásiri sebepli yadro transformaciyalarınan ibarat. Bóleksheler aǵımı menen elementlar (maqset). Ekilemshi tásirler elektronlardı hám atomlardı urıp túsiriwdiń keyingi qozǵalıwı hám dúzilisin buzıwdan ibarat. Elektron-tesik jubı payda bolıwı menen elektronlardıń qozǵalıwı hám kristall atomlarınıń pánjere túyinlerinen jılısıwı processleri eń úlken itibarǵa ılayıq bolıp tabıladı, sebebi bul kristall dúziliwdegi kemshiliklerdiń payda bolıwına alıp keledi. Eger elektron-tesik jubı keńisliktegi zaryad salasında payda bolsa, bul yarım ótkizgish strukturasınıń keri kontaktlarında aǵıs payda bolıwına alıp keledi. Bul effekt uzaq jas kóretuǵın(onlaǵan jıllar) quwat dereklerin jaratıw ushın isletiledi. Zaryadlanǵan bólekshelerdiń úlken energiya menen nurlanıwı mudamı baslanǵısh ionlanıwǵa hám jaǵdayǵa qaray atomlardıń baslanǵısh jılısıwına alıp keledi. Joqarı energiyanı pánjere elektronlarına ótkeriwde Delta nurlanıwı, ion jolınan tarqalatuǵın joqarı energiyalı elektronlar, sonıń menen birge fotonlar hám rentgen kvantları payda boladı. Kishi energiyalardıń kristall torınıń atomlarına ótkerilgende, elektronlar qozǵalıwı hám olardıń joqarı energiya zonasına ótiwi júz beredi, bunda elektronlar túrli energiyalardıń fotonları hám fotonların (qızdırıw) shıǵarıw arqalı energiyanı termolizleydi. Elektronlar hám fotonlardıń tarqalıwınıń eń keń tarqalǵan tásiri Kompton effekti bolıp tabıladı.Kompton effekti (Kompton effekti, Kompton tarqalıwı) fotonnıń zaryadlanǵan bólekshe, ádette elektron menen elastik tarqalıwı, jańa ashılıwshı Artur Qallı Kompton húrmetine atalǵan. Eger tarqalıw energiyanıń tómenlewine alıp keletuǵın bolsa, sebebi foton energiyasınıń bir bólegi fotonnıń tolqın uzınlıǵınıń artıwına (rentgen yamasa gamma foton bolıwı múmkin) sáykes keletuǵın sáwlelendiriwshi elektronǵa ótkeriledi, bul process Kompton effekti dep ataladı. Teris Kompton tarqalıwı zaryadlanǵan bólekshe fotonga energiyasınıń bir bólegin uzatganda júz boladı, bul jaqtılıq kvantınıń tolqın uzınlıǵınıń qısqarıwına tuwrı keledi.
|
| |
