Birinchidan bilish jarayonining o’sib boruvchi ixtiyoriyligi;
materialni ma’no jihatdan ixtiyoriy eslab qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, qo’yilgan bilish va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar;
Ikkinchidan bilish jarayonlari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning to’liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi;
Uchinchidan bolada atrof dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va maktabda o’qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabga aqliy tayyorlikni shakillantirishda bo’lajak o’quvchini tafakkur faoliyatining umumiy darajasi muhim ahamiyatga ega. Bolalar bog’chasining bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib borayotgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur faoliyatida narsalarning ko’p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bogliqlik, belgilarni anikqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyati, uo’shashlik va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qiyoslashni amalga oshirish ko’nikmasi tarkib toptiriladi. Bulajak o’quvchilarda akliy faoliyatning elementar mustaqilligi: o’z faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja asosida amalga oshirish ko’nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo’yish va uni xhl etish kuo’ikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik, shuningdek bolalar tomonidan o’quv faoliyati elementlarini egallab olinishini ham o’z ichiga oladi. Bolalar muntazam ta’lim sharoitlarida maktabgacha bolalik oxiriga kelib, o’quv faoliyatining asosiy tarkibiy qismlarini: tushunarli o’quv vazifasini qabul qilish, tarbiyachining ko’rsatmalarini tushunish va aniq bajarishni ishni kattalar tomonidan o’z, xulq-atvori, topshiriklarni bajarish sifati ustidan nazorat kilish kunikmasini, uzining va boshka bolalarning ishlariga tanqidiy baho berish qobiliyatini, egallab olishlari kerak. Nutqni qanchalik yuqori darajada rivojlangan bo’lishi bolanimaktabga aqliy tayyorgarligining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Tovushni aniq talaffuz qilish, lug’atning boyligi, o’z fikrini mantiqiy grammatik to’g’ri bayon qila bilish, madaniy nutq muomalasi-bularning barchasi maktabda muvaffaqiyatli o’qishning zaruriy sharti hisoblanadi.
Aqliy tayyorlik tarkibiga shuningdek, savodning boshlang’ich asoslari oddiy matematik tasavvurlar, ona tili yetarlicha keng bilim, ko’nikma va malakalar doirasi ham kiradi. Shaxsiy - bolaning motivatsion va o'zboshimchalik sohalarini rivojlantirish. Ta'limning kognitiv motivlari o'quv faoliyati bilan bevosita bog'liqdir. Bularga "bolalarning kognitiv qiziqishlari, intellektual faoliyatga bo'lgan ehtiyoj va yangi ko'nikmalar, qobiliyatlar va bilimlarni o'zlashtirish" kiradi. Ta'limning ijtimoiy motivlari yoki o'rganishning keng ijtimoiy motivlari "bolaning boshqa odamlar bilan muloqot qilish, ularni baholash va ma'qullash ehtiyojlari bilan, o'quvchining ijtimoiy munosabatlar tizimida ma'lum bir o'rinni egallash istagi bilan bog'liq. u." Maktabga tayyor bola o'rganishni xohlaydi, chunki u allaqachon insoniyat jamiyatida ma'lum bir pozitsiyani egallashga muhtoj bo'lgan, ya'ni kattalar dunyosiga kirishni ochadigan pozitsiya (o'rganish uchun ijtimoiy motiv) va u uyda qondira olmaydigan kognitiv ehtiyoj. Ehtimol, ta'lim motivatsiyasini maktabgacha yoshning oxiriga kelib yuzaga keladigan neoplazma deb hisoblash mumkin. Ushbu ikki ehtiyojning uyg'unligi L. I. Bojovich tomonidan "maktab o'quvchisining ichki pozitsiyasi" deb nomlangan bolaning atrof-muhitga yangi munosabati paydo bo'lishiga yordam beradi. Ushbu neoplazma maktabga tayyorgarlik mezoni bo'lib xizmat qilishi mumkin. O'quvchining maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshining o'tish davrida yuzaga keladigan ichki pozitsiyasi bolani o'quv jarayoniga faoliyat sub'ekti sifatida kiritish imkonini beradi, bu o'quvchining o'zboshimchalik bilan namoyon bo'ladi. Maktabgacha ta'limning zaruriy shartlaridan biri bu bolaning maktabgacha yoshdagi (taxminan 7 yoshda) paydo bo'ladigan xatti-harakatlari va faoliyati motivlarini bo'ysundirish qobiliyatidir. Ixtiyoriy xulq-atvor jamoaviy rolli o'yinda tug'iladi, bu bolaning yolg'iz o'ynashdan ko'ra yuqori rivojlanish darajasiga ko'tarilishiga imkon beradi. Jamoa mo'ljallangan modelga taqlid qilishda buzilishlarni tuzatadi, shu bilan birga bolaga bunday nazoratni mustaqil ravishda amalga oshirish juda qiyin.
Intellektual tayyorgarlik. Tayyorlikning ushbu komponenti bolaning dunyoqarashi, ma'lum bilimlar zaxirasiga ega ekanligini nazarda tutadi. Bolada tizimli va ajratilgan idrok, o'rganilayotgan materialga nazariy munosabat elementlari, fikrlashning umumlashtirilgan shakllari va asosiy mantiqiy operatsiyalar, semantik yodlash bo'lishi kerak. Biroq, ko'pincha, bolaning fikrlashi ob'ektlar, ularning o'rnini bosuvchilar bilan real harakatlarga asoslangan majoziy bo'lib qoladi. Intellektual tayyorgarlik, shuningdek, bolaning ta'lim faoliyati sohasidagi dastlabki ko'nikmalarini, xususan, o'quv vazifasini ajratib ko'rsatish va uni faoliyatning mustaqil maqsadiga aylantirish qobiliyatini shakllantirishni o'z ichiga oladi.
Ijtimoiy yoki shaxsiy, maktabda o'qishga tayyorlik - bu maktabdagi vaziyat tufayli bolaning yangi muloqot shakllariga, uning atrofidagi dunyoga va o'ziga yangi munosabatga tayyorligi. Tayyorlikning ushbu komponenti bolalarda fazilatlarni shakllantirishni o'z ichiga oladi, buning natijasida ular boshqa bolalar va kattalar bilan muloqot qilishlari mumkin edi. Bola maktabga, bolalar umumiy ish bilan shug'ullanadigan sinfga keladi va u boshqa bolalar bilan munosabatlarni o'rnatishning etarlicha moslashuvchan usullariga ega bo'lishi kerak, u bolalar jamiyatiga kirish, boshqalar bilan birgalikda harakat qilish qobiliyatiga muhtoj. taslim bo'ling va o'zini himoya qiling. Shunday qilib, ushbu komponent bolalarda boshqalar bilan muloqot qilish zarurati, bolalar guruhining qiziqishlari va urf-odatlariga bo'ysunish qobiliyatini rivojlantirish, maktab o'quvchisining maktab sharoitidagi rolini engish qobiliyatini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
D.B. Elkonin yozadi: "Maktabgacha yoshdagi bolalar, erta bolalikdan farqli o'laroq, yangi turdagi munosabatlarni rivojlantiradilar, bu esa ushbu davrga xos bo'lgan rivojlanishning alohida ijtimoiy holatini yaratadi".
Maktabda o'qishga ijtimoiy tayyorgarlikni shakllantirish mexanizmlarini tushunish uchun katta maktabgacha yoshni etti yillik inqiroz prizmasi orqali ko'rib chiqish kerak. Etti yillik tanqidiy davr maktabda o'qishning boshlanishi bilan bog'liq. Katta maktabgacha yosh - bu rivojlanishning o'tish davri bo'lib, bola endi maktabgacha yoshdagi bola emas, lekin hali maktab o'quvchisi emas. Maktabgacha ta'limdan maktab yoshiga o'tish davrida bolaning keskin o'zgarishi va ta'lim jihatidan qiyinlashishi uzoq vaqtdan beri kuzatilgan. Shu bilan birga, ma'lum bir yoshga xos xususiyatlar paydo bo'ladi: qasddan, absurdlik, xatti-harakatlarning sun'iyligi; masxarabozlik, qimirlatish, masxarabozlik.
L.S.ning fikricha. Vygotskiyning so'zlariga ko'ra, etti yoshli bolalarning xatti-harakatlarining bunday xususiyatlari "bolalarning o'z-o'zidan yo'qolishi" dan dalolat beradi. Bunday o'zgarishlarning sababi bolaning ichki va tashqi hayotining ongida farqlanishi (ajralishi). Uning xatti-harakati ongli bo'ladi va boshqa sxema bilan tasvirlanishi mumkin: "Men xohladim - tushundim - qildim". Ogohlik yoshi kattaroq maktabgacha yoshdagi bolaning hayotining barcha sohalariga kiradi.
Bittasi katta yutuqlar bu yosh davri - bu o'z ijtimoiy "men" ni anglash, "ichki ijtimoiy pozitsiya" ni shakllantirish. U birinchi marta boshqa odamlar orasida qanday mavqega ega ekanligi va uning haqiqiy imkoniyatlari va istaklari o'rtasidagi nomuvofiqlikdan xabardor bo'ladi. Hayotda yangi, ko'proq "kattalar" pozitsiyasini egallash va nafaqat o'zi uchun, balki boshqa odamlar uchun ham muhim bo'lgan yangi faoliyatni amalga oshirish istagi aniq ifodalangan. Bunday istakning paydo bo'lishi bolaning aqliy rivojlanishining butun yo'li bilan tayyorlanadi va u o'zini nafaqat harakat sub'ekti, balki inson munosabatlari tizimidagi sub'ekt sifatida ham anglab etganda sodir bo'ladi. Agar yangi ijtimoiy mavqega va yangi faoliyatga o'tish o'z vaqtida sodir bo'lmasa, u holda bolada norozilik hissi paydo bo'ladi, bu o'z ifodasini etti yil inqirozining salbiy belgilarida topadi.
Katta maktabgacha yoshni inqiroz yoki rivojlanishning o'tish davri sifatida ko'rib, xulosa qilish mumkin:
Rivojlanish inqirozlari muqarrar va ma'lum bir vaqtda barcha bolalarda sodir bo'ladi, faqat ba'zilarida inqiroz deyarli sezilmaydigan tarzda davom etadi, boshqalari esa juda og'riqli.
Inqirozning tabiati qanday bo'lishidan qat'i nazar, uning belgilarining paydo bo'lishi bolaning yoshi ulg'ayganligini va jiddiyroq faoliyatga va boshqalar bilan ko'proq "kattalar" munosabatlariga tayyor ekanligini ko'rsatadi.
Rivojlanish inqirozida asosiy narsa uning salbiy xarakteri emas, balki bolalarning o'z-o'zini anglashining o'zgarishi - ichki ijtimoiy pozitsiyani shakllantirishdir.
Olti-etti yoshdagi inqirozning namoyon bo'lishi bolaning maktabda o'qishga ijtimoiy tayyorligi haqida gapiradi.
Etti yillik inqiroz va bolaning maktabda o'qishga tayyorligi o'rtasidagi bog'liqlik haqida gapirganda, rivojlanish inqirozining alomatlarini nevrozning namoyon bo'lishidan va temperament va xarakterning individual xususiyatlaridan farqlash kerak. Rivojlanish inqirozlari oilada eng aniq namoyon bo'lishi uzoq vaqtdan beri ta'kidlangan. Buning sababi shundaki, ta'lim muassasalari bolaning ruhiyatidagi yoshga bog'liq o'zgarishlarni hisobga oladigan muayyan dasturlar bo'yicha ishlaydi. Oila bu borada ancha konservativ, ota-onalar, ayniqsa, onalar va buvilar, yoshidan qat'i nazar, o'zlarining "bolalar"iga g'amxo'rlik qilishga moyil. Va shuning uchun olti yoshdan etti yoshgacha bo'lgan bolalarning xatti-harakatlarini baholashda o'qituvchilar va ota-onalarning fikrlarida tez-tez farqlar mavjud.
Maktabgacha yoshda bola ham oila, ham boshqa kattalar va tengdoshlar bilan muloqot qiladi. Muloqotning har xil turlari bolaning o'zini o'zi qadrlashi va uning ijtimoiy-psixologik rivojlanish darajasini shakllantirishga yordam beradi. Keling, ushbu munosabatlarni batafsil ko'rib chiqaylik: 1. Oila inson hayotidagi birinchi qadamdir. U bolalarning ongini, irodasini, his-tuyg'ularini erta yoshdan boshlab boshqaradi. Ko'p narsa bu erda qanday an'analar mavjudligiga, bola oilada qanday o'rin egallashiga va bo'lajak maktab o'quvchisi rivojlanishiga, unga nisbatan oila a'zolarining tarbiyaviy yo'nalishiga bog'liq. Ota-onalarning rahbarligi ostida bola o'zining birinchi hayotiy tajribasini, atrofdagi voqelik haqida elementar bilimlarni, jamiyatdagi hayot ko'nikmalarini va odatlarini oladi. Shu sababli, oilaning ta'siri bolaning maktabga tayyorgarligini qanday shakllantirishiga, shuningdek, bolaning rivojlanishining oila ichidagi munosabatlarning tabiatiga va ota-onalarning to'g'ri tarbiyalash muhimligini tushunishiga bog'liqligiga e'tibor qaratish lozim. oilada tarbiya.Oila ta’sirining kuchliligi shundaki, u doimiy, uzoq vaqt va turli vaziyat va sharoitlarda amalga oshiriladi. Shunday ekan, bolalarni maktabga tayyorlashda oilaning rolini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi.
Kattalar doimiy diqqat markazi bo'lib qoladilar, uning atrofida bolaning hayoti quriladi. Bu bolalarda kattalar hayotida ishtirok etish, ularning namunasiga ko'ra harakat qilish ehtiyojini yaratadi. Shu bilan birga, ular nafaqat kattalarning individual harakatlarini takrorlashni, balki uning faoliyatining barcha murakkab shakllarini, xatti-harakatlarini, boshqa odamlar bilan munosabatlarini - bir so'z bilan aytganda, kattalarning butun turmush tarzini taqlid qilishni xohlashadi.
Oilaning eng muhim ijtimoiy vazifasi bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish, yosh avlodni ijtimoiylashtirishdir. Oilaning tarbiyaviy salohiyati va uni amalga oshirish samaradorligi ob'ektiv va sub'ektiv xarakterga ega bo'lgan ko'plab ijtimoiy (siyosiy, iqtisodiy, demografik, psixologik) omillar bilan bog'liq, jumladan:
Oila tuzilishi (yadro va ko'p avlod, to'liq va to'liq bo'lmagan, katta va kichik bolalar);
moddiy sharoitlar;
Ota-onalarning shaxsiy xususiyatlari (ijtimoiy maqomi, ta'lim darajasi, umumiy va psixologik-pedagogik madaniyati);
Oilaning psixologik iqlimi, uning a'zolari o'rtasidagi munosabatlar tizimi va tabiati, ularning birgalikdagi faoliyati;
Oilaga jamiyat va davlat tomonidan bolalarni o'qitish va tarbiyalashda, yosh avlodni ijtimoiylashtirishda yordam ko'rsatish.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, ota-onalar har bir bola ruhiy rivojlanishidagi o’ziga xos xususiyatlarni va bu xususiyatlar ularning u yoki bu faoliyat turini egallashida namoyon bo’lishini yodda tutishlari lozim. Shundagina, ba’zi bolalar endigina birinchi so’zlarni o’zlashtirganlarida ularning tengqurlari allaqachon ma’lum bir iboralar bilan gaplasha oladigan bo’ladilar.
O’zgarayotgan zamon va yangilanayotgan makon dunyo xalqlari fе’l-atvori tizimida miya faolligi, sa’yi-harakatlarda tеzkorlik, topqirlik va ayni chog’da har bir ishda rеjaviylik, puxta tayyorgarlik, fahm-farosat, muammolarni hamkorlik asosida hal etish xususiyatlarini rivoj topishini taqozo etmoqda. Shuningdеk, shaxs va jamiyat, shaxs va davlat munosabatlari tizimida alohida sub’еktlar-insonlar rolining bеnihoya oshib borishi kuzatilmoqda.
Maktabgacha ta’lim bolaning sog’lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o’qishga intilish hissini uyg’otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Maktabgacha ta’lim bola olti-yetti yoshga yetgunicha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya bolalar muassasalarida hamda oilalarda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim maqsadi va vazifalarini ro’yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va hayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. Hozirgi kunda bolalarning maktabga tayyorgarlik darajalariga qo’yilayotgan jiddiy talablar bu borada zaruriy nazariy, amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqishni taqazo etmoqda.
Ta’lim tizimining o’ziga xos xususiyati maktab ta’lim tizimini doimo takomillashtirib borishidir. Shunday qilib, maktabdagi o’qishga aqliy tayyorlik bolalarni aqliy va nutqiy rivojlantirishning o’zaro bog’langan tarkibiy qismlardan tarkib topadi. Bilish faoliyati, qiziqishlari, bola tafakkuri usullari, atrof, dunyo haqidagi anglangan sistemalashtirilgan tasavvurlar hamda elementlar, tasavvurlar va elementar o’quv faoliyati umumiy darajasining birligi bolalarda maktabdagi o’quv materialini egallashga aqliy tayyorlikni vujudga keltiradi.
.
|
