T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
406
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
2023-yil, oktyabr.
№
10-son.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida mehnat bozori ishlashining statistik
baholash mezonlari
tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish bu bozorini tadqiq qilishning asosiy konseptual muammolaridan biri
hisoblanadi.
Mehnat bozorini ishchi kuchi va ish joylarini tarmoqlar va faoliyat turlari o‘rtasida taqsimlash mexanizmi
sifatida klassik talqin qilishdan farqli o‘laroq, raqamli iqtisodiyotda bu mexanizm raqamli texnologiyalar (RP) va
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasida uzluksiz ta’lim tizimning rivojlantirish xususiyatlarini
belgilaydigan raqamli iqtisodiyot elementlarining shakllantirish va rivojlantirish maxsus omillarini e’tiborga olishi
kerak. Ikkinchi talqin, shubhasiz, RT sohasi ishchilariga talabni shakllantirish va AKT sohasi uchun kadrlar yet-
kazib berish bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi.
Milliy iqtisodiyotdagi barcha yalpi talab va ishchi kuchi taklifi to‘plami doirasida RT sohasidagi ishchi
kuchiga talabning va AKT sohasi uchun ishchi kuchi taklifi hajmi va tarkibi bo‘yicha tashkiliy-iqtisodiy ma’lu
-
motlar kompleksidan foydalanishga imkon beruvchi tegishli axborot ta’minoti to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish
muhimdir. Savolning bunday qo‘yilishi raqamli iqtisodiyotda mehnat bozori faoliyatining samaradorligini statistik
baholash mezonlari mehnat bozori faoliyatining klassik modellari uchun qo‘llaniladigan baholash mezonlaridan
farq qilishi bilan bog‘liq.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) va raqamli platformalar (RP) ning iqtisodiyot va ijtimoiy
hayotning barcha sohalarida keng qo‘llanilishi bilan bog‘liq bo‘lgan tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishning
yangi usullarining joriy etilishi yangi tarmoqlarni yaratishda rag‘bat bo‘lib xizmat qiladi, chunki inson qobiliyatlari
rivojlanib boraveradi, odatdagi ish va biznes, tadqiqot va ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanadi. Har bir inson o‘z
mahoratini oshirishi va yanada qiziqarli, yaxshi haq to‘lanadigan ish topishi mumkin. Bu yerda, raqamlashtirish
sharoitida tirik va moddiylashtirilgan mehnat resurslaridan foydalanishga nisbatan iqtisodiy va ijtimoiy munosa
-
batlarni raqamli iqtisodiyotning mehnat bozoriga ta’sirining ijobiy va salbiy tomonlarini ta’kidlash o‘rinlidir.
O‘zbekiston Respublikasida axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida milliy
raqamli iqtisodiyotni
jadal rivojlantirish, “Elektron hukumat” tizimini tubdan takomillashtirish va iqtisodiyot tarmoqlariga tatbiq etish
va zamonaviy internet texnologiyalarni turlarini kengaytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Oxirgi 9 yil ichida
mazkur ishlar samaradorligini oshirish va istiqbolda sohani rivojlantirish kompleks dasturiga muvofiq axborot
kommunikatsiya texnologiyalarining mamlakat YaIMdagi ulushi ijobiy tomonga o‘sgan.
Zamonaviy raqamli iqtisodiyotni shakllantirish davrida mehnat bozori bo‘yicha axborotga ega bo‘lish juda
muhim hisoblanadi. Chunki iqtisodiyotda faoliyat yuritayotgan firmalar, korxonalar,
korporatsiyalar, banklar
faoliyatidagi samarali bandlikni ta’minlash ular uchun malakali ishchi kuchini yetkazish zamon talablaridandir.
Shunday ekan, mehnat bozori infratuzilmasi shakllanishi va rivojlanishining muhim shart-sharoiti, vositasi bo‘lib,
uning subyektlari o‘rtasidagi aloqalarni ta’minlovchi mehnat bozori axborot tizimini shakllantirishdan iboratdir.
Mehnat bozorida axborot tizimini takomillashtirish hududiy ish bilan bandlik xizmati organlari o‘rtasida yagona
ish bilan bandlik siyosatini yuritish, ular o‘rtasida axborot kommunikatsiya aloqalarini yo‘lga qo‘yish transaksion
xarajatlarni qisqartirish imkoniyatlari beradi.
Iqtisodiyotni raqamlashtirilishi natijasida tarkibiy ishsizlikning o‘sishi faqat qisqa muddatli davr uchun xos
bo‘ladi. Uzoq muddatli davrda kamyob kasblardagi mehnatga to‘lanayotgan katta
maosh yangi mutaxassislikni
egallashga bo‘layotgan intilishni rag‘batlanib boradi. Masalan, hozirgi kunda blokcheyn-tarmoqda mutaxassis-
larga defitsit mavjud bo‘lib, bir xodimga 8–10 tagacha bo‘sh ish o‘rni to‘g‘ri kelishi mumkin. Bu tarmoqda eng
kam i haqi to‘lanadigan lavozim dunyo bo‘yicha 3 ming AQSh dollaridan boshlanadi, bu esa insonlarga yangi
bilimlarga ega bo‘lishga intilishiga rag‘batlantiruvchi omil hisoblanadi.
Demak, korxonalarning samarasizligi sababli, iqtisodiy faoliyat va ijtimoiy hayotni raqamlashtirish tex
-
nologiya va vositalari majmuasini keng joriy etish asosida ishni qayta tashkil eta olmaydigan ish o‘rinlarini
yo‘qotish riski bilan bog‘liq bo‘lgan mehnat va bandlik sohasidagi keskinliklar kuchayishi mumkin.
Shuning
uchun iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning barcha tarmoqlaridagi korxona va tashkilotlarda xodimlarni boshqarish
siyosatini tubdan qayta qurish zarur bo‘ladi.
Bizning fikrimizcha, raqamlashtirish jarayonlarining qisqa muddatli tarkibiy ishsizlikka ta’sirini baholash
usullarini ishlab chiqish, chunki uzoq va o‘rta muddatli istiqbolda yangi mutaxassisliklar bo‘yicha kadrlar tayyor-
lash tizimida moslashuv yuz beradi, ish vaqtidan foydalanish bo‘yicha milliy ustuvorlik va qadriyatlardan kelib
chiqib bandlikning nostandart shakllarini rivojlantirish asosida davlat tuzilmalari tomonidan ishsizlikning o‘sishini
oldini olish choralari ko‘rilishi zarur.
J u r n a l n i n g i l m i y l i g i:
“Yashil iqtisodiyot va taraqqiyot”
jurnali
O‘zbekiston
Respublikasi
Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar
vazirligi huzuridagi Oliy
attestatsiya komissiyasi
rayosatining
2023-yil 1-apreldagi 336/3-
sonli qarori bilan ro‘yxatdan
o‘tkazilgan.
