29
darajasiga ko`tarilib bormoqda. Ularning qulaylik tomonlaridan
biri ham elektr
energiyasidan, ham ichiga o`rnatilgan batareyalarda uzluksiz (batareyani har safar
almashtirmasdan) ishlashi mumkinligidir.
Bunda batareya quvvati energiyaga ulanishi bilan o`zi zarad ola boshlaydi va
u batareya bir necha yillarga mo`ljallangan bo`ladi. Hozirda bunday noutbuklarni
IBM, Compaq, Acer, Toshiba va boshqa firmalar ishlab chiqarmoqda. Tabiiyki,
bunday kompyuterlar o`z imkoniyatlari nuqtai nazaridan shaxsiy kompyuterlarga
tenglashayotganini nazarda tutilsa, uning narxi baland bo`lishini sezish qiyin emas.
Bundan
tashqari, bunday rusumli kompyuterlar 8-10 yil mobaynida buzilmasdan
ishlash qobiliyatiga ega. Ular shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan operatsion
sistemalar MS DOS, qobiq programmalar, Windows ning
oxirgi versiyalarida va
boshqa operatsion sistemalar boshqaruvida ishlaydi.
Hozirda noutbuk kompyuterlaridan ham ixcham cho`ntak kompyuterlari
ham ishlab chiqilmoqda. Ular ham tabiiyki, operatsion sistema boshqaruvida
ishlaydi
va
ular
turli
soha
masalalarini
yechishga
qodir.
Ixtiyoriy kompyuterning ishlash prinsipini birinchi bo`lib
ingliz olimi Charlz
Bebich va uning g`oyasini mukammallashgan ko`rinishini Djon Fon Neyman taklif
qilgan. Uning prinsipi programma asosida boshqariladigan avtomatik ravishda
ketma-ket ishlash g`oyasidan iborat. Hozirda ko`p kompyuterlar shu g`oya asosida
ishlaydi. Lekin keyingi paytlarda ko`p protsessorli kompyuterlar, ya’ni bir vaqtda
programmaning bo`laklarini ketma-ket emas, parallel bajaradigan kompyuterlar
ham yaratilganligini eslatib o`tish joizdir.
Shunday qilib
,
kompyuter avvaldan
tuzilgan programma asosida ishlaydi. O`z navbatida programma qo`yilgan
masalani kompyuterda yechish uchun qandaydir programmalash tilida yozilgan
buyruqlar
(operatorlar)
ketma-ketligidir.
Programmalash
tilida
tuzilgan
programmalar maxsus tarjimon programmalar yordamida kompyuter tiliga
o`tkaziladi. Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, ma’lum
qoidalar asosida
yoziladigan ketma-ketliklardan iborat. Djon Fon Neyman prinsipi bo`yicha
avtomatik ravishda bajariladigan programma avval kompyuterning xotirasiga
30
kiritiladi (yuklanadi). Xotirada turgan programma asosida programmani tashkil
etuvchi har bir operator ketma-ket bajariladi.
Boshqaruv qurilmasi deb ataluvchi maxsus qurilma hozir qanday operator
bajarilishi va undan keyin qaysi operator bajarilishi ustidan nazorat o`rnatadi va
uning bajarilishini ta’minlaydi. Amal (arifmetik-mantiqiy)
esa protsessor deb
ataluvchi qurilmada bajariladi. Programma ishlash natijasi to`g`ridan-to`g`ri
ekranda yoki tashqi qurilma (chop qiluvchi mexanizm, grafik chizuvchi qurilma,
video qurilma va boshqalar) deb ataluvchi qurilmada ko`rilishi mumkin. Odatda
kompyuter ikki qismdan: Hardware (kompyuterni tashkil etuvchilari –
kompyuterning qattiq qismlari) va Software (kompyuterning programma ta’minoti
–
kompyuterning
yumshoq
qismlaridan)
tashkil
topgan
deyiladi.
Shaxsiy kompyuterlar (inglizcha
Personal Computers, qisqacha- PC) quyidagi
qurilmalardan tashkil topgan:
sistema bloki;
-monitor;
-klaviatura;
-sichqoncha;
-tashqi qurilmalar.
