4-ma’ruza.
BOSIM OSTIDA QUYISH USULI BILAN
REZINATEXNIK BUYUMLARNI OLISH
Rezina qismlariga shakl berish usullari.
Xom kauchuk plastiklashtirilgandan va rezina birikmalarini tarkibiy qismlari
bilan aralashtirilgandan so’ng, uni yakuniy mahsulotga aylantirish uchun
vulkanizatsiya qilishdan oldin qo’shimcha ishlov beriladi. Qayta ishlash turi rezina
mahsulotining qo’llanilishiga bog’liq. Jarayonning ushbu bosqichida kalandrlash va
ekstruziya keng qo’llaniladi.
Kalandrlar - bu rezina aralashmani qatlam listlarga yoyish yoki matolarga
surtish uchun mo’ljallangan qurilma-mashinalar hisoblanadi.
Standart kalandr
odatda bir-birining ustiga 3-ta gorizontal vallardandan iborat bo’lib, ba’zi ilovalar
uchun to’rt va besh valli kalendar ishlatiladi. Bo’shliq kalendr vallarning uzunligi
2,5 m gacha va diametri 0,8 m gacha, haroratni nazorat qilish va silliq sirtlash uchun
vallarga bug‘ va sovuq suv beriladi, ularni tanlash va saqlash doimiy qalinlikdagi
sifatli mahsulotni olish uchun juda muhimdir. Qo’shni vallar qarama-qarshi
yo’nalishda aylanadi, har bir valning tezligi va vallar orasidagi masofa aniq nazorat
qilinadi. Kalendrda
matolarni qoplash, gazlamalarni moylash va rezina aralashmani
qatlam listlarga o’rash amalga oshiriladi.
Ekstruziya. Ekstruder quvurlar, shlanglar,
shinalar himoyasi, pnevmatik
shinalar kameralari, avtomobil muhrlari va boshqa mahsulotlarni shakllantirish
uchun ishlatiladi. Ular po’lat silindrsimon korpusdan iborat bo’lib,
isitish yoki
sovutish uchun ko’ylagi bilan ta’minlangan. Korpusga mahkam o’rnatilgan shnek
roliklarda oldindan qizdirilgan vulkanizatsiyalanmagan kauchuk birikmani korpus
orqali boshga oziqlantiradi, uning ichiga hosil bo’lgan mahsulot shaklini
aniqlaydigan almashtiriladigan shakllantiruvchi qolip o’rnatiladi. Boshdan
chiqadigan mahsulot odatda suv oqimi bilan sovutiladi.
Pnevmatik shinalar
kameralari ekstruderdan uzluksiz trubka sifatida chiqadi, so’ngra kerakli
uzunlikdagi bo’laklarga bo’linadi. Ko’pgina mahsulotlar, masalan, qistirmalari va
kichik quvurlar, ekstruderdan oxirgi shaklda chiqadi va keyin davolanadi. Boshqa
mahsulotlar, masalan, shinalar tagliklari ekstruderdan to’g’ridan-to’g’ri blankalar
ko’rinishida chiqadi, ular keyinchalik shinalar korpusiga qo’llaniladi
va unga
vulkanizatsiya qilinadi, ularning asl shakli o’zgaradi.
Vulkanizatsiya.
Keyinchalik
foydalanishga
yaroqli
zagatovka
vulkanizatsiyalab tayyor, ishga yaroqli mahsulotlarini olishga tayyorlanadi.
Vulkanizatsiya bir necha usul bilan amalga oshiriladi. Ko’pgina mahsulotlarga
oxirgi shakli faqat vulkanizatsiya bosqichida, metall qoliplarga o’ralgan rezina
aralashmalari harorat va bosim ostida shakl beriladi.
Reazina qismlarni ishlab
chiqarishda yakuniy operatsiya past bosimdagi to’yingan suv bug’lari atmosferasida
120 ... 150°C haroratda maxsus kameralarda (vulkanizatorlar) amalga oshiriladi.
Vulkanizatsiya jarayonida oltingugurt va kauchukning kimyoviy reaksiyasi sodir
bo’ladi, buning natijasida kauchuk molekulalarining chiziqli tuzilishi tarmoqqa
