Operativ və rejim xarakterli meteoroloji məlumatlar
Layihə əhatə edən regionlarda metoroloji müşahidə şəbəkəsi 8 Hidrometeoroloji stansiyadan (HMS) və 4 meteoroloji məntəqədən (MM) ibarətdir (şəkil 1). Layihə tətbiq edilən ərazidəki meteoroloji stansiya və məntəqələrin adları və koordinatları aşağıdakı cədvəl 1-də verilmişdir:
Cədvəl 1.
Sıra № si
|
Stansiya və ya
məntəqənin adı
|
Tipi
|
Şimal en dairəsi
|
Şərq uzunluğu
|
Dərəcə
|
Dəqiqə
|
Saniyə
|
Dərəcə
|
Dəqiqə
|
Saniyə
|
1
|
Oğuz
|
HMS
|
41
|
3
|
32,1
|
47
|
27
|
56,6
|
2
|
Qəbələ
|
HMS
|
40
|
57
|
35,5
|
47
|
49
|
47,0
|
3
|
Zaqatala
|
HMS
|
41
|
37
|
13,8
|
46
|
38
|
56,5
|
4
|
Şəki
|
HMS
|
41
|
12
|
27,4
|
47
|
10
|
20,2
|
5
|
İsmayıllı
|
HMS
|
40
|
46
|
48,2
|
48
|
7
|
56,9
|
6
|
Kişçay sel axım
|
HMS
|
41
|
15
|
41,1
|
47
|
13
|
36,6
|
7
|
Əlibəy
|
HMS
|
41
|
37
|
43,7
|
46
|
46
|
35,3
|
8
|
Sarıbaş
|
HMS
|
41
|
31
|
22,3
|
47
|
4
|
28,4
|
9
|
Qaxmuğal
|
MM
|
41
|
25
|
12,5
|
46
|
56
|
23,2
|
10
|
Burovdal
|
MM
|
40
|
56
|
41,4
|
48
|
21
|
57,8
|
11
|
Qalacıq
|
MM
|
40
|
50
|
3,9
|
48
|
5
|
17,2
|
12
|
İvanovka
|
MM
|
40
|
44
|
52,1
|
48
|
1
|
56,7
|
HMS-lərdə meteoroloji müşahidələrin proqramı və aparılma vaxtları aşağıdakı kimidir:
-
Əsas meteoroloji parametrlər (havanın temperaturu, atmosfer təzyiqi, havanın rütubəti, səthdə və dərinlikdə torpağın temperaturu, küləyin sürəti və istiqaməti, şeh nöqtəsi və s.) gündəlik 3 saatdan bir olmaqla sutkada 8 dəfə ölçülür;
-
Yağıntının miqdarı sutkada 2 dəfə olmaqla saat 06:00 və 18:00-da ölçülür;
-
Qar örtüyü üzərində müşahidələr (qarın hündürlüyü) sutkada 1 dəfə olmaqla saat 06:00-da ölçülür;
-
Suyun buxarlanması sutkada 2 dəfə olmaqla saat 06:00 və 18:00-da ölçülür (yalnız Şəki HMS-də);
-
Suyun temperaturu sutkada 3 dəfə olmaqla saat 06:00, 12:00 və 18:00-da ölçülür;
-
Atmosfer hadisələri isə baş verdiyi anda (vaxtı, davamiyyəti, sayı və s.) qeyd edilir.
Yuxarıda adları qeyd edilmiş HMS-lərdən (Əlibəy HMS-dən Zaqatala HMS-in vasitəsi ilə) operativ meteoroloji müşahidə məlumatları xüsusi kodlaşdırılmış formada MHD-nin Hidrometeorologiya Mərkəzinin (HMM) Hidrometeoroloji məlumatların mübadiləsi şöbəsinə telefon, sms və teleqraf vasitəsi ilə, Hidrometeoroloji Məlumatların işlənilməsi və sistemləşdirilməsi şöbəsinə isə email vasitəsi ilə göndərilir. Layihə tətbiq edilən ərazidə fəaliyyət göstərən HMS-lərdən dekadalıq temperatur və yağıntı məlumatları (il boyu) və pentadalıq (beş günlük) qar məlumatları (oktyabr-aprel aylarında) operativ olaraq telefon, sms vasitəsi ilə hidroloji proqnozlar şöbəsinə göndərilir. Göndərilmiş operativ meteoroloji müşahidə məlumatlarından MHD-nin Hidrometeoroloji Proqnozlar Bürosu (HPB), HMM-nin meteorologiya və aqrometeorologiya şöbələri istifadə edirlər.
HPB-də daxil olmuş operativ meteoroloji məlumatlar əsasında Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ və İsmayıllı rayonları üçün qısamüddətli (sutkalıq), ortamüddətli (48 saat) və uzunmüddətli (aylıq) proqnozlar və gözlənilən təhlükəli təbii fəlakət hadisələri barəsində xəbərdarlıqlar hazırlanır. Respublikamızda proqnoz və xəbərdarlıqların keyfiyyətinin artırılması məqsədi ilə 2004-cü ildən TURKMETCAP (sinoptik vizuallaşdırma və təhlil sistemi) proqramı tətbiq edilir. HPB-də proqnozların hazırlanmasında istifadə olunan lazımi faktiki məlumatlarla yanaşı, çoxsaylı proqnostik xəritələr, rəqəmli modellərin nəticələri bu sistem vasitəsi ilə əldə olunur və informasiya mübadiləsi həyata keçirilir. HPB-ə VSAT (Peyk Məlumat Mübadiləsi Sistemi) peyk sistemi vasitəsilə Türkiyə Meteoroloji Xidmətinin kompyuter şəbəkəsinə qoşulmaq imkanı yaradılmışdır. HPB-də Roshidrometin UniMASS (Məlumatların Kommutasiya Mərkəzi) vasitəsi ilə informasiya mübadiləsini həyata keçirilir və ECMWF RUMS proqnostik xəritələri əldə olunur. Proqnozların hazırlanmasında ECMWF-in EPS meteoqramlarının (Ansambl metodu) nəticələrindən də istifadə olunur. EUMETSAT peyk sistemi 12 spektr üzrə bulud sistemlərinin vizuallaşmasını təmin edir [2].
Aqrometeorologiya şöbəsində daxil olmuş fenoloji (mart-oktyabr) və meteoroloji məlumatlar xüsusi jurnallara qeyd edilir. Layihə tətbiq edilən ərazidə İsmayıllı HMS-in, Qəbələ HMS-in, Oğuz HMS-in, Şəki HMS-in, Zaqatala HMS-in tərkibində və Acınohur aqrometeoroloji stansiyalarında və Balakən aqrometeoroloji məntəqəsində aqrometeoroloji müşahidələr aparılır. Aqrometeoroloji müşahidələr aparılan stansiya və məntəqələrdən aqrometeoroloji müşahidələr qeyd edilmiş TSX-8 kitabçaları hər ayın sonu poçtla RHMM-lərə göndərilir. Aqrometeoroloji kitabçalar RHMM-lərdə müvafiq şöbədə yoxlanıldıqdan sonra hər ayın sonu poçtla HMM-nin aqrometeorologiya şöbəsinə göndərilir. Aqrometeoroloji məlumatlar şöbədə təhlil edilərək elektronlaşdırılır. Təhlil edilmiş aqrometeoroloji məlumatlar əsasında hər ayın sonu hava proqnozuna aqrometeoroloji şərh yazılır [2].
HMS-lərdən aylıq meteoroloji müşahidə məlumatları qeyd edilmiş MK-1 meteoroloji kitabçaları (bütün meteoroloji parametrlər), MM-lərdən TM-8 meteoroloji kitabçaları (yağıntı, havanın orta, maksimum, minimum temperaturları, atmosfer hadisələri (duman, dolu, leysan və s.) və qarın hündürlüyü məlumatları) və HM-lərdən TM-8 meteoroloji kitabçaları (yağıntı, havanın və suyun temperatur məlumatları) hər ayın sonu poçtla RHMM-lərə göndərilir. Yuxarıda adları qeyd edilmiş kitabçalar RHMM-lərdə aidiyatı şöbədə yoxlanıldıqdan sonra poçtla HMM-nin Meteorologiya şöbəsinə göndərilir. Şöbəyə daxil olmuş meteoroloji kitabçalar təhlil edildikdən sonra HMM-nin Hidrometeoroloji Məlumatların işlənilməsi və sistemləşdirilməsi şöbəsində elektronlaşdırılaraq Norton proqramında yaradılmış meteoroloji məlumatlar bazasına daxil edilir.
HMM-nin nəzdində fəaliyyət göstərən Hidrometeoroloji Məlumatların Mübadiləsi Şöbəsində beynəlxalq yayıma ötürülən hidrometeoroloji məlumatlar 01 iyul 2011-ci il tarixindən Roshidromet-"Aviamettelekom"un veb-serveri vasitəsilə həyata keçirilir. 2011-ci ilin dekabr ayından Zaqatala HMS, Qəbələ HMS və Şəki HMS-lərdə quraşdırılmış Vaisala tipli avtomat meteoroloji stansiyalardan GSM vasitəsi ilə məlumatların qəbulu üçün şöbədə texniki tədbirlər planı həyata keçirilmiş, bu məlumatların qəbul edilməsinə və arxivləşdirilməsinə başlanılmışdır (şəkil 2) [2].
Şəkil 1. Layihə əhatə edən zonada fəaliyyət göstərən meteoroloji stansiya və məntəqələrin yerləşmə sxemi
Şəkil 2. Layihə əhatə edən zonada mövcud olan avtomat meteoroloji stansiya və məntəqələrin yerləşmə sxemi
|
