|
Buxgalteriya hisobi
|
| bet | 39/93 | | Sana | 20.02.2024 | | Hajmi | 2,16 Mb. | | #159709 |
Bog'liq O\'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi u. I. InoyatovJ
(^Sotish tannarxiga kiritilgan xarajatlar^
Davr xarajatlari ^
3
Davr xarajatlari
Kelgusi davr xarajatlari
Asosiy bolmagan faoliyatga
doir xarajatlar
Muddati kechiktirilgan xarajatlar ^
Moliyaviy faoliyatga doir xarajatlarj
Favqulodda xarajatlar (zararlar) ^
Bundan tashqari, moliyaviy faoliyat bo'yicha hamda favqulodda xarajatlar alohida hisobga olinadi.
_ _ у
Yuqoridagilardan kelib chiqib xarajatlar quyidagicha guruhlanadi:
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajadar:
bevosita va bilvosita material xarajatlar;
bevosita va bilvosita mehnat haqi xarajatlari;
boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan ustama xarajatlar.
Davr xarajatlari (operatsion xarajatlar):
moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar;
Favqulodda xarajatlar daromad (foyda)dan olinadigan soliq to‘lagunga qadar foyda va zararlami hisoblab chiqishda hisobga olinadi.
Kalkulyatsiya obyekti bu, korxonalarda tayyorlangan ayrim mahsulotlar, yarim tayyor mahsulotlar, biron-bir buyurtma turi yoki bajariladigan xizmat turlaridan iborat. Korxona uchun kalkulyatsiya obyektining ro‘yxati avvaldan ishlab chiqiladi va mutasaddi xodimlar Itomonidan tasdiqlanadi. Xarajatlar hisobi va kalkulyatsiya qilinishni tashkil qilishda kalkulyatsiya birligini to‘g‘ri tanlash ham katta ahami-j yatga ega. I
! 6.3. ASOSIY ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINING ,
! TARKIBI, ULARNING HISOBI VA MAHSULOT j TANNARXIGA 0‘TKAZISH TARTIBI. |
. I
Asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga mahsulot ishlab chiqarish texnologik jarayoni bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq xarajatlar kiradi.
Mahhulot tannarxiga qo'shiladigan 2000-«Asosiy ishlab chiqarish» schotidagi xarajatlar quyidagi subschyotlar bo‘yicha hisob qilinadi.
Material xarajatlari.
Mehnatga haq to‘lash xarajatlari. *
Ijtimoiy sug‘urtaga ajratma xarajatlari.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi.
112 ^
Boshqa xarajatlar.
D 2010 К
D 1090 К
D 6710
|
6520 К
|
1
P0230
|
0510 К
|
i
D 2310 К
|
1
D 25
|
10 К
|
D 1010-1040 К
materially xarajatlari
sug'urta xarajatlari
yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari
' umum ishlab chiqarish
xarajatlari
chiqindi materiallari
kirimga olindi
tayyor mahsulot kirimga' olindi .
+D 2810 К
Bu muomalalami amalga oshirilishi quyidagicha ko‘rinishda bo'ladi.UMUMISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI TARKIBI, ULARNI HISOBGA OLISH VA MAHSULOT TANNARXIGA O'TKAZISH TARTIBI
Umumishlab chiqarish xarajatlari - bu asosiy va yordamchi ishlab chiqarish sexlarini boshqarish hamda ishlab chiqarishni tashkil qilish bilan bog'liq xarajatlardir. Ularga «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi bJizom»ga muvofiq «Ich xarakteridagi asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi», ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar kiradi.
Umumishlab chiqarish xarajatlarining sintetik hisob 25 va «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotida yuritiladi. Bu schyotdan korxona- ning asosiy va yordamchi ishlab chiqarishlarida xizmat ko‘rsatish sarflari haqidagi ma lumotlami umumlashtirish uchun foydalaniladi. Umumishlab chiqarish xarajatlarining analitik hisobi hisob-kitobning jumal order shaklini qo'llovchi korxonalarda xarajat moddalari bo'yicha 12 yedomostda yuritilib, har bir sex uchun alohida ochiladi. Vedomostning aylik jami summasi 10-jumal orderga ko'chiriladi.
Hisobot oyi davomida umumishlab chiqarish xarajatlari summasiga «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotining debeti quyidagi schyotlar krediti bilan korrespondensiyalanadi:
D 2510 К
D 2010 К
D 50
|
10 К
|
D 67
|
10 К
|
D 65
|
20 К
|
Materiallar sarflandi
4 ►
pul mablag'lari sarflandi
< ►
mehnat haqi hisoblandi
4 ►
Ijtimoiy sug'urta va pensiya fondiga ajratmalar.
Hisobot oyi oxirida «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyoti quyidagicha buxgalteriya provodkasi tuzish bilan yopiladi.
4 ►
Tayyor mahsulotlaming tannarxga o'tkazilishi
Yaroqsiz mahsulotlami tuzatishga doir
xarajatlarga kiiitilishi
Umumishlab chiqarish xarakterlari deganda mahsulotning ayrim turlari o'rtasida bir necha xil usulda taqsimlash tushuniladi. Shulardan eng ko‘p qo‘llanilayotgani bu ishlab chiqarishda band bo'lgan ishchi- laming asosiy ish haqiga mutanosib ravishda taqsimlash usulidir.
DAVR XARAJATLARINING TARKIBI VA HISOBI
Ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog'liq bo'lmagan boshqa moliyaviy sarflar va sotish bo‘yicha xarajatlar, boshqaruv xarajatlari davr xarajatlari bo‘lib hisoblanadi.
Schyotlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi schyotlarda aks ettiriladi:
9410-«Sotish xarajatlari». *
9420-«Ma’muriy xarajatlar».
9430-«Boshqa operatsion xarajatlar».
9440-«Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri xarajatlari».
Bu schyotning debetida jamlangan summalar 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» schyotiga o'tkaziladi va schyot yopiladi. Qoldiq schyot- da qolmaydi. '
Ishlab chiqarishni boshqarish (davr xarajatlari) schyotlarida muoma- lalar aloqasi quyidagicha aks ettiriladi:
t/r
|
Muomalalar mazmuni
|
Schyotlar aloqasi
|
D
|
К
|
1
|
Boshqaruv xodimlariga mehnat haqi hisoblandi
|
9420
|
6710
|
2
|
Boshqaruv xodimlarining mehnat haqidan ijtimoiy sug'urtaga ajratmalar hisoblandi
|
9420
|
6520
|
3
|
Mulk va shaxsiy sug'urtaga ajratmalar hisoblandi
|
9420
|
6510
|
4
|
Umumma’muriy ahamiyatdagi asosiy vositalarga eski- rish hisoblandi
|
9420
|
0210
0299
|
5
|
Reklama va marketing xarajatlari sarflandi
|
9410
|
6990
|
6
|
Boshqaruv va umumxo'jalik ehtiyojlari uchun mate- riallar sarflandi
|
9420
|
1010
1090
|
7
|
Aloqa axborot markazlari, energiya va suv ta’minoti, transport xizmatlari va boshqa umumxo'jalik ehtiyojlari uchun ko'rsatilgan xizmatlarga to'lovlari schyoti- ning shakllanishi
|
9420
|
6010
|
8
|
Bank va auditorlik xizmatlari uchun to'lovlar ajratildi
|
9420
|
6990
|
9
|
Aybdor shaxslami aniqlashnmg imkoni bo'lmagan holda kamomadlar va yo'qotishlar aks ettirildi
|
9430
|
1010
1090
2810
|
10
|
Davr sarflari hisobot davri oxirida hisobdan chiqarildi
|
9900
|
9410
9420
9430
|
TUGALLANMAGAN ISHLAB CHIQARISHNI BAHOLASH VA fflSOBGA OLISH
Tugallanmagan ishlab chiqarish deb, 100% tayyor mahsulot holatiga kelmagan va shu sababli xaridorga sotib bo'lmaydigan mahsulot qismiga aytiladi. Tugallanmagan ishlab chiqarish hajmini va uning tayyor mahsulot darajasiga qanchalik yaqinligini aniqlash buxgalteriya hisobi uchun juda muhimdir.
Bu turdagi ishlab chiqarish tarkibiga qayta ishlash jarayonidan o‘tgan xomashyo, material va yarim tayyor mahsulotlar o‘zi tayyor holga keltirilgan, ammo texnika nazorati bo‘limi tomonidan qabul qilinmagan mahsulotlar kiradi.
Tugallanmagan ishlab chiqarish hajmini aniqlash uchun mahsulot ishlab chiqarishda qatnashadigan detal, qism va shu kabilaming harakati hisobini yuritish lozim. Mahsulot ishlab chiqarishning har bir fazasida vaqti-vaqti bilan mavjud tugallanmagan ishlab chiqarishlami tekshirish, hisob ma’lumotlarini inventarizatsiya ma’lumotlari bilan taqqoslash lozim.
Tugallanmagan ishlab chiqarish inventarizatsiyasi davomida inventarizatsiya yorliqlari yoki varaqalarida faqat buyumlaming haqiqiy soni, miqdori koTsatilibgina qolmay, balki ulaming tayyorlik darajasi ham qayd etiladi. Bu, o‘z navbatida, tugallanmagan ishlab chiqarishni tayyorlik darajasiga ko‘ra baholashni yengillashtiradi. Inventarizatsiya natijasida aniqlangan tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig'i tayyor mahsulotni kalkulyatsiya qilishda qoTlaniladigan kalkulyatsiyalash moddalari bo‘yicha haqiqiy tannarxda baholanadi. Brak hisobiga nobudgarchilik, maxsus asbob-uskunalar va moslamalar qiymatini qoplash, ishlab chiqarishni o'zlashtirish, tayyorlash xarajatlari hamda ishlab chiqarishdan tashqari sarflar bundan mustasno. Bu xarajat moddalari faqat tayyor mahsulot tannarxiga qo‘shiladi.
Korxonada tugallanmagan ishlab chiqarishlariga ega bo‘lgan ishlab chiqarishda tayyor mahsulotga tegishli xarajatlami aniqlash uchun ulami har oyda baholab turish lozim. Bunda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot tannarxini aniqlash uchun oy boshiga qolgan tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlariga oy davomida qilingan xarajatlami qo'shib, hisobdan chiqarilgan, qaytarilgan hamda oy oxiriga qolgan tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari summasini olib tashlash lozim. Shu boisdan ham tugallanmagan ishlab chiqarishlami to‘g‘ri aniqlash va ulami baholash muhim ahamiyatga ega.
Tugallanmagan ishlab chiqarish qiymatini aniqlash uchun xara- jatlaming quyidagi shakldagi umumiy qaydnomasi tuziladi:
Demak, ushbu jadval orqali tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘ini aniqlashimiz mumkin, ammo bu usul murakkab hisoblanadi. Seriyali ishlab chiqarish tusidagi ko'pgina korxonalarda tugallanmagan ishlab chiqarish normativ tannarxda baholanadi. Qisqa texnologik siklli ayrim sanoat tarmoqlarida (to‘qimachilik, oziq-ovqat va boshqalar) tugallanmagan ishlab chiqarish tannarxi xomashyo va materiallar xarajati bo‘yicha baholanib, qolgan barcha xarajatlar tayyor mahsulot tannarxiga qo'shiladi.
Ishlab chiqarishning seriyali xiliga mansub korxonalarda tugallanmagan ishlab chiqarish inventarizatsiyasi har chorakda, qator sanoat tarmoqlarida (masalan, to‘qimachilik, poyabzal, tikuvchilik) har oyda o‘tkaziladi.
ISHLAB CHIQARISHDA BRAK TUFAYLI YUZAGA
KELGAN NOBUDGARCHILIK HISOBI VA ULARNI
MAHSULOT TANNARXIGA 0‘TKAZISH TARTIBI
Ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobining vazifalaridan biri brak hisobiga hamda yarim tayyor mahsulot va boshqa moddiy boyliklaming buzilishi, kamomadi natijasida qiladigan nobudgarchiliklami to‘g‘ri hamda o‘z vaqtida aniqlashdan iboratdir.
Ishlab chiqarishda brak deb, o‘z sifatiga ko‘ra belgilangan standart va texnik sharoitlarga to‘g‘ri kelmaydigan detal hamda yarim tayyor mahsulotga aytiladi. Ishlab chiqarishda brakka yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa, bunday mahsulotni qayta ishlash uchun qo'shimcha xarajatlar talab qilinadi yoki undan umuman foydalanish imkoniyati bo‘lmay qoladi.
Brak hisobiga nobudgarchilik summasi unumsiz xarajatning bir turi bo‘lib, u mahsulot tannarxining oshishiga va korxona daromadining kamayishiga olib keladi. Brak hisobiga nobudgarchiliklar summasi «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga ko‘ra ishlab chiqarish tannarxining «Ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar moddasi» tarkibida tannarxga qo'shiladi.
Brak ishlab chiqarish o‘z yaroqlilik darajasiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi:
Tuzatilishi mumkin bo'lgan mahsulot.
Tuzatilishi mumkin bo‘lmagan mahsulot.
Brak topilgan joyiga ko‘ra ikki xil, ya’ni ichki va tashqi brakka bo‘linadi. Texnik nazorat bo'limining xodimlari bunday mahsulotlami akt hujjatlari bilan rasmiylashtiradilar. Brakning kelib chiqish sababi, uning aybdori, aybdordan ushlab qolinadigan mablag' va boshqa ma’lumotlar ana shu dalolatnomada ko'rsatiladi.
Sintetik hisobi 2610-«Ishlab chiqarishdagi brak» schyotida yuritiladi. Tuzatilishi mumkin bo‘lmagan brak bo'yicha asosiy ishlab chiqarish schyoti ma’lumotlari asosida uning haqiqiy tannarxi hamma asosiy xarajatlar va umumishlab chiqarish xarajatlari yig‘indisidan tashkil topadi. Aniqlangan yaroqsiz mahsulotlar bo'yicha joyida dalolatnoma tuzilib ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotni hisobga olish 2610- schyoti bo'yicha analitik hisobi korxonaning alohida sexlari bo'yicha, mahsulot turlari bo'yicha, xarajatlar moddalari bo'yicha, yaroqsiz mahsulotning vujudga kelish sabablari va aybdorlari bo'yicha yuritiladi.
2610-«Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotni hisobga olish» schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi.
t/r
|
Muomalalar mazmuni
|
Schyotlar aloqasi
|
|
|
D
|
К
|
1
|
Yaroqsiz mahsulotni tuzatish bo'yicha quyidagi xarajatlar qilindi
|
|
|
|
a) materiallar sarflandi
|
2610
|
1010
|
|
|
|
1050
|
|
|
|
1090
|
|
b) mehnat haqi hisoblandi
|
2610
|
6710
|
|
c) ijtimoiy sug'urta va ta’minotga ajratmalar
|
2610
|
6520
|
2
|
Asosiy va yordamchi ishlab chiqarishda aniqlangan, tuzatib bo'lmaydigan yaroqsiz mahsulotdan ko'rilgan yo'qotishlar hisobdan chiqarildi
|
2610
|
2010
2310
|
3
|
Yaroqsiz mahsulotni hisobdan chiqarishda (foydala-
|
|
|
|
nish mumkin bo‘lgan bahoda) moddiy boyliklar qilindi
|
1010
|
2610
|
4
|
Yaroqsiz mahsulotni ishlab chiqargan aybdor shaxsning
|
|
|
|
mehnat haqidan ushlab qolindi
|
6710
|
2610
|
5
|
Yaroqsiz mahsulotdan ko'rilgan yo'qotishlar mahsulot
|
2010
|
|
|
va ish xizmatlar tannarxiga kiritildi, qaytarilgan yaroqsiz
|
2310
|
2610
|
|
mahsulot tannarxning hisobidan chiqarildi
|
2510
|
|
6
|
O'tgan yillardagi yaroqsiz mahsulotdan ko'rilgan
|
|
|
|
yo'qotishlaming zarar tufayli hisobdan chiqarilishi
|
9430
|
2610
|
2610-schyotining analitik hisobi 14-vedomostda yuritiladi va 10- jumal orderga kredit jarayonlari o‘tkaziladi.
KELGUSI DAVR XARAJATLARI fflSOBI
Kelgusi davr xarajatlariga quyidagilar kiradi:
gazeta va jumallarga yillik obuna xarajatlari;
mulklami yillik sug'urta qilish xarajatlari;
kelgusi davrlar uchun oldindan to'langan ijara haqi summalari va boshqa shu turdagi xarajatlar.
Kelgusi davr xarajatlarini hisobga olish uchun quyidagi schyotlardan foydalanish ko‘zda tutilgan:
3110-«Oldindan to'langan ijara haqi».
3120-«Oldindan to‘langan xizmat haqi».
3190-«Boshqa bo‘nak xarajatlari».
Bu schyotlar aktiv bo‘lib, ulaming debetida hisobot davrida qilingan va mahsulot tannarxiga kelgusi hisobot davrlarida qo'shiladigan xarajatlar aks ettiriladi. Schyotlaming kreditida esa ushbu xarajatlaming hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.
3110-«Oldindan to‘langan ijara haqi» schyotida hisobot davrida kelgusi hisobot davrlariga tegishli to'langan ijara haqlari hisobga olinadi.
3120-«Oldindan toiangan xizmat haqi» schyotida hisobot davrida kelgusi hisobot davriga taalluqli bo‘lgan to'langan xizmat haqlari hisobga olinadi.
3190-«Boshqa bo‘nak xarajatlari» schyotida yuqoridagi schyotlarda hisobga olinmaydigan boshqa turdagi kelgusi davr xarajatlari liisobga olinadi.
ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI HISOBI VA
MAHSULOT TANNARXINI KALKULYATSIYA QILISH
USULLARI
|
| |
