Atrof-muhitga zararli moddalar chiqish darajasini baholash

Atmosferadagi zararli chiqindi moddalar darajasining bahosi. Tekis yerda joylashgan sanoat tashkiloti uchun:

1. 
   Yer ustida tashkilotga tutash holda joylashgan, quvurdan chiqayotgan iliq havo-gaz aralashmasining maksimal quyuqlik o’lchamini hisoblab chiqish.
   
2. 
   Chiqindining manbadan qanchalik uzoqda ekanligini aniqlash.
   
3. 
   Yer ustidagi zararli moddalarning fonli ifloslanish hisobiga faktik zichligini aniqlash va yer usti qatlamidagi sanoat chiqindilarning havoni ifloslantirish darajasiga baho berish.
   
4. 
   Shamolning xavfli tezligini aniqlash va atmosferadagi chiqindi manbasidan 50m va 500 m masofada bo’lgan zararli moddalar zichligini masha’la o’qi bo’yicha hisoblab chiqish.
   
5. 
   Zararli moddalarning imkoni boricha chiqaradigan chiqindilarini hisoblab chiqish.
   

2.3.1-jadval. Chiqindi moddalar raqamlar bilan ifodalangan

1. 
   zararli moddalari yagona manbadan olinadigan iliq havo-gaz aralashmasining maksimal zichligi. Bu zichlik noqulay metereologik sharoitlarda aniqlanadi. Formulasi
   

Bu yerda A-atmosferaning temperatura stratifikatsiyasiga bog’liq bo’lgan va havo atmosferasidagi zararli moddalarning vertikal va gorizontal tarqalish shartlari koeffitsienti; F-havo atmosferasidagi zararli moddalarning cho’kish tezligini hisobga oluvchi o’lchamsiz koeffitsient (gazsimon zararli moddalar uchun F=1); 𝜂-relefning joyga ta’sirini hisobga oluvchi o’lchovsiz koeffitsient; m,n -f ga muvofiq o’lchovsiz koeffitsient.

1. 
   O’rtacha masofa tezligi, m/sni aniqlash. Chiqindi manbasi og’zidan chiquvchi havo-gaz aralashmasi
   

2. 
   va  parametrlari bilan bog’liq holda m va n koeffitsientlarning mazmunini aniqlash:
   

3. 
    bilan bog’liq holda m koeffitsientni aniqlash, quyidagi formula bo’yicha
   

4. 
    kattalik bilan bog’liq holda n va d koeffitsientlarni aniqlash
   

2) Noqulay metereologik sharoitlarda zararli moddalarning maksimal zichligi chiqindi manbasigacha bo’lgan masofagacha yetadi.

Yuqoridagi  larni hisob-kitob qilish uchun keltirilgan formulalar shamolning xavfli tezligi paytida qo’llaniladi:

3) Chiqindi manbasidan mash’ala o’qi bo’yicha atmosferadagi  zararli moddalarning zichligini shamolning xavfli tezligi paytida quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

 (2.3.9)

bu yerda  o’zaro nisbatan aniqlanadigan o’lchovsiz kattalik

4). Iliq zararli chiqindi moddaning quyidagi formula bo’yicha hisob-kitobi:

Zararli moddalar konsentratsiyasining ruxsat etilgan chegaraviy qiymati 2.3.2-jadvalda keltirilgan.

1. 
   Quyosh, shamol, biogaz kabi tabiiy zahiralar asosida faoliyat yurituvchi zamonaviy texnologiyalardan keng foydalanish iqtisodiyot tarmoqlarini uzluksiz energiya bilan ta’minlash va atrof-muhitni muhofazalashda muhim ahamiyatga ega.Qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalaridan foydalanishga dastlab bir qadar ko’proq mablag’ sarflansada, ular iqtisodiy jihatdan o’zini oqlaydi.
   
2. 
   An’anaviy yoqilg’i bilan ishlaydigan energetika tufayli havoga chiqayotgan oltingugurt, azot, uglerod oksidlari uzoq masofaga tarqaladi. Bundan tashqari, ular yomg’ir suvlari bilan qo’shilib, kislota birikmalariga aylanadi hamda yomg’ir tarkibida yerga tushib, o’simliklarga, tuproqqa salbiy ta’sir ko’rsatadi. Atrof-muhitda bunday kislotalarning ko’payishi oqibatida, og’ir metallar oziq-ovqatlarga va pirovardida shu mahsulotlar orqali inson organizmiga ta’sir ko’rsatadi. Bunda bir zarar ikkinchi bir zararni ham o’zi bilan birga olib keladi.
   
3. 
   Ekologik toza bo’lgan qayta tiklanadigan energiya manbalari atrof-muhitga ziyon etkazmaydi. Aytish kerakki, bu manbalar odatda yetarlicha katta bo’lgan aholi manzillari va yirik sanoat korxonalarini to’la ta’minlash imkoniyatiga ega emas. Ular chekka qishloq, mahalla, kichik inshootlarni energiya bilan ta’minlaydi. Mamlakatimizda qayta tiklanadigan ekologik toza energiya manbalarini qo’llash katta istiqbolga ega va ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan ham samaralidir.
   
4. 
   MathCAD 2001 Professional muhitida zararli moddalar konsentratsiyasining ruxsat etilgan chegaraviy qiymati hisoblash dasturi ishlab chiqildi.
   

1. 
   Hozirgi kunda qayta tiklanmaydigan energiya manbalari zahirasi kundan-kunga kamayib ketmoqda. Energiya manbalarini qayta ishlab chiqarish va uni aholiga yetkazib berish jarayonida yoqilg’ining bor yo’g’i 25 % foydali ishga sarf bo’lmoqda. Qolgan qismi esa issiqlikka va atrof-muhitga chiqindi sifatida yo’qolib bormoqda.
   
2. 
   Energiya manbalarini tejash, atrof-muhitni tozaligini saqlash va moliyaviy jihatdan arzon energiya manbalari yer aholisi uchun zarur hisoblanadi. Qayta tiklanadigan energiya manbalari xuddi shu vazifalarni amalga oshiradi. Shamol, suv, biomassa, quyoshdan olinadigan energiya manbalari bemalol insonning energiyaga bo’lgan ehtiyojini qondira oladi. Shulardan eng maqbuli O’zbekiston sharoitiga to’g’ri keladigani bu quyoshdan olinadigan energiya manbaidir.
   
3. 
   Quyosh, shamol, biogaz kabi tabiiy zahiralar asosida faoliyat yurituvchi zamonaviy texnologiyalardan keng foydalanish iqtisodiyot tarmoqlarini uzluksiz energiya bilan ta’minlash va atrof-muhitni muhofazalashda muhim ahamiyatga ega.Qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalaridan foydalanishga dastlab bir qadar ko’proq mablag’ sarflansada, ular iqtisodiy jihatdan o’zini oqlaydi.
   
4. 
   An’anaviy yoqilg’i bilan ishlaydigan energetika tufayli havoga chiqayotgan oltingugurt, azot, uglerod oksidlari uzoq masofaga tarqaladi. Bundan tashqari, ular yomg’ir suvlari bilan qo’shilib, kislota birikmalariga aylanadi hamda yomg’ir tarkibida yerga tushib, o’simliklarga, tuproqqa salbiy ta’sir ko’rsatadi. Atrof-muhitda bunday kislotalarning ko’payishi oqibatida, og’ir metallar oziq-ovqatlarga va pirovardida shu mahsulotlar orqali inson organizmiga ta’sir ko’rsatadi. Bunda bir zarar ikkinchi bir zararni ham o’zi bilan birga olib keladi.
   
5. 
   MathCAD 2001 Professional muhitida zararli moddalar konsentratsiyasining ruxsat etilgan chegaraviy qiymati hisoblash dasturi ishlab chiqildi.