99
В настоящее время уделяются большое внимание применению энергосбережающих
технологии. В статье рассматривается вопрос усовершенствования техники и
технологии при джинировании хлопка-сырца.
Пахтани қайта ишлаш корхоналарида пахта толасини сифатли ишлаб чиқариш каби
асосий вазифалардан бирини чигитли пахтани жинлаш жиҳозлари бажаради. Биздан аввалги
илмий тадқиқотлардан маълумки чигитли пахтани толасидан ажратиш жараёнидан
кейин
25% толалар механик шикастланиб, калта толага қўшилади.
Чигитни толасидан ажратиш жараёни асосий технологик жараёнлардан бири бўлиши
билан бирга, жуда мураккаб динамик ҳаракатдаги хом ашё валигининг турли технологик
кўрсаткичларига боғлиқ бўлган жараёндир.
Чунки хом ашё валигининг зичлиги меёрида бўлмаса, (зичлик кам бўлса) тола чигитидан
ажралмайди, аксинча юқори бўлса, тола ва чигитлар шикастланиши ортиб, хом ашё валигида
тиқилиш содир бўлиши мумкин.
Бундан ташқари хом ашё валигининг зичлиги юқорилиги (420-450 кг/м
3
). туфайли пахта
толалари бир-бири билан ўзаро эшилиб, боғланиб қолиши, чигитларни маълум миқдори
эзилиб, синиши ва уларни толаларга қўшилиб кетиши кейинги технологик жараёнларга ҳам
салбий таъсир кўрсатади.
Юқоридаги долзарб муаммоларни бартараф қилиш йўли билан толаларни табиий
хусусиятларини сақлаб қолиш ва толани жахон бозорида нархини ошириш мумкинлиги ҳеч
кимга сир эмас. Мазкур муаммони ҳал қилиш мақсадида
биз муаллифлар томонидан
тадқиқотлар натижасида янги таклиф қилинаётган тўғри оқимли тола ажратиш жиҳозига
Ўзбекистон Республикаси Интелектуал мулк агентлиги томонидан ихтирога ижобий жавоб
олинди.
Таклиф қилинаётган тўғри оқимли тола ажратгич [3] толаларнинг табиий
хусусиятларини сақлаб қолиш ва тола ажратиш жараёнида электр энергия тежамкорлигини
таъминлайдиган ва линтерлаш жараёнлари учун сарфланадиган электр қувват ишчи кучи ва
бошқа ҳаражатларни камайтирган ҳолда чигитли пахтани
толасидан ажратиб олиш учун
мўлжалланган.
Ишнинг мақсади пахта тозалаш корхоналарининг жинлаш цехларидаги юқори қувват (75
квт.) билан ишлайдиган жиҳозлар (ДП-130, 5ЛП) ўрнига нисбатан камчиқим ва тола
сифатини сақлаб қолувчи жиҳозларни қўллашга қаратилган.
Хозирда таклиф этилаётган қурилманинг тажриба нусҳаси тайёрланиб, унда дастлабки
синовлар ўтказилди.
Тажрибалар шуни кўрсатдики мазкур қурилманинг иш қобиляти қониқарли – яъни
толани чигитидан ажратиш жараёни тўлиқ бажарилди, чигитлар валиклар орасида қисилиб
синиб қолиши ёки толаларни валикларга ўралиб қолиши кузатилмади.
Қуйида таклиф этилаётган тўғри оқимли тола ажратиш қурилмасининг
умумий
кўриниши ва унинг ишлаш принципи келтирилган.
Таклиф қилинаётган тўғри оқимли тола ажраткич IAP№ 20160197 рақмли талабнома
билан химоя қилинган бўлиб, унининг ишлаш принципи қуйидагича: электролвигатель
тасмали узатма ёрдамида валикни ҳаракатга келтиради у эса тишли ғилдирак билан
боғланган 6-валикни ҳаракатга келтиради. Таъминлагич орқали шахтадан тушаётган чигитли
пахталар валиклар оралиғига узатилади, иккита валиклар орасидаги масофа деярли нолга
тенглиги сабабли бу ерга келган толалар валиклар билан қисилиб, чигитлар бу оралиққа
сиғмаганлиги учун толасидан тозалангунга қадар шу ерда ўз ўқи атрофида валикларга
ишқаланиб толасидан ажралгач шахтага тушади. Валиклардаги чигитидан ажралган толалар
эса шеткали барабанлар ёки ҳаво босими ёрдамида валиклардан ечиб олинади.
Таклиф қилинаётган тўғри оқимли тола ажратгич толаларнинг
табиий хусусиятларини
сақлаб қолиш ва тола ажратиш жараёнида электр энергия тежамкорлигини таъминлайдиган
ва линтерлаш жараёнлари учун сарфланадиган электр қувват ишчи кучи ва бошқа
100
ҳаражатларни камайтирган ҳолда чигитли пахтани толасидан ажратиб олиш учун
мўлжалланган.
Қурилманинг асосий камчилиги унинг иш унумдорлиги пастлигидир. Лекин
қурилманинг камчиқимлиги, тайёрланиши учун қимматбаҳо материаллар шарт эмаслигини
инобатга олиб валиклар сонини кўпайтириб уларни 30-35
о
бурчак остида қия қилиб
тайёрланса керакли иш унумдорлигига эришиш мумкин бўлади (1-чизма).
Хозирда ишлаб
турган ДП-130 русумли жин нарҳига мазкур қурилмадан ўндан ортиғини таёрлаш мумкин
бўлади.
1-чизма Тўғри оқимли тола ажратиш қурилмасида тола ажралишининг
технологик схемаси.
Мазкур жараённи назарий томонларини кўриб чиқамиз:
- Пахта бўлакчаларнинг ҳаракатини умумий формуласи.
m-бўлакча массаси,
-барча таъсир этувчи кучлар.
-оғирлик кучи,
-қаршилик кучлари.
-реакция
кучи.
-қиялик бурчаги. -эркин тушиш тезланиши.
-пахта ҳаракати бошланғич тезлиги.
