1-топшириқ
Тўғри ва нотўғри жараёнларни ифода этувчи жараёнларни ажратиб кўрсатинг!
To’g’ri :
2. Меҳнат интенсивлигининг ўсиши қийматнинг умумий массасини оширади, аммо маҳсулот бирлиги қиймати ўзгармайди.
3. Бозор айирбошлаш категорияси бўлиб, ишлаб чиқаришнинг узлуксиз такрорланиб туришига ёрдам беради.
4. Бозор иқтисодиётни тартибга солиб туриш вазифасиниталаб, таклиф, рақобат ва нархлар ёрдамида бажаради.
5. Бозорнинг етуклик даражасига қарабривожланмаган бозор, классик (эркин) бозор, ҳозирги замон ривожланган бозорларга бўлинади.
6. Бозор иқтисодиёти–ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар(сотувчилар ва харидорлар) ўртасида пул орқали айирбошлаш жараёнида бўладиган муносабатлар йиғиндисидир.
8. Бозор механизми –бозорга, айирбошлаш муносабатларига жалб қилинган иктисодий фаолиятнинг натижалари ва иқтисодий ресурслар, товар, пул ва унга тенглаштирилган молиявий активлардир.
10. Бозор субъекти – айирбошлаш муносабатларига хизмат қилувчи муассасавий тузилмалардир.
13. Нарх ўзгариши билан сотишга чиқариладиган маҳсулот миқдори ҳам ўзгариши сабабли талаб каби таклифнинг ҳам бир қатор муқобил вариантлари мавжуд бўлади.
14.Эркин нарх –талаб ва таклиф таъсирида шаклланадиган бозор нархи.
Noto’g’rilari:
1. Меҳнат унумдорлигининг ошиши товар қиймати ҳажмини пасайтиради.
7. Бозор –товар ишлаб чиқариш, айирбошлаш ва пул муомаласи қонун –қоидалари асосида ташкил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий тизимдир
9. Бозор объекти – бозор иқтисодиётининг фаолият қилишини тартибга солишни ва иқтисодий жараёнларни уйғунлаштиришни таъминлайдиган дастак ва воситалардир.
11. Бозор инфратузилмаси– бозорнинг, айирбошлаш муносабатларининг қатнашчиларидир
12. Тақчил ишлаб чиқариш инқирози даврида мувозанат бузилиб, етишмовчилик натижасида танг аҳвол келиб чиқади
2-топшириқ
Қуйидаги саволларга ўзингизнинг фикр-мулоҳазаларингизни билдиринг.
Ишлаб чиқариш технологик усулларининг босқичлари бир-биридан нима билан фарқланади?
Javob :
Hunarmandchilik ishlab chiqarish: Bu bosqich qo'l mehnatini o'z ichiga oladi, bunda malakali hunarmandlar yakka tartibda yoki kichik ustaxonalarda mahsulot yaratadilar. Har bir element noyobdir va mijozning o'ziga xos talablariga muvofiq ishlab chiqariladi. Hunarmandchilik ishlab chiqarish ko'p vaqt talab etadi, lekin yuqori sifat va moslashtirish imkonini beradi.
Ommaviy ishlab chiqarish: Ushbu bosqichda ishlab chiqarish jarayoni yanada standartlashtirilgan va mexanizatsiyalashgan bo'ladi. U ko'p miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun yig'ish liniyalari va turli xil mashinalardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ommaviy ishlab chiqarish unumdorlikni oshirish va bir birlik uchun xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi, bu esa mahsulotlarni arzonroq va qulayroq qiladi.
Avtomatlashtirish: Ushbu bosqichda ilg'or texnologiyalar va robototexnika ilgari odamlar tomonidan bajarilgan vazifalarni bajarish uchun qo'llaniladi. Avtomatlashtirish samaradorlik va aniqlikni oshiradi, shu bilan birga inson ishtirokiga bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi. Ishlab chiqarish liniyasi yuqori darajada avtomatlashtirilgan bo'lib, ko'pgina operatsiyalarni mashinalar bajaradi. Ushbu bosqich yanada ko'proq ishlab chiqarish va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi.
Raqamlashtirish va sanoat 4.0: Bu bosqich buyumlar interneti (IoT), sun’iy intellekt (AI), katta ma’lumotlar va bulutli hisoblash kabi raqamli texnologiyalarning ishlab chiqarish jarayoniga integratsiyalashuvini ifodalaydi. Bu operatsiyalarni to'liq raqamlashtirish va optimallashtirish, muloqot qilish, o'zini o'zi sozlash va o'z-o'zini optimallashtirish mumkin bo'lgan aqlli zavodlarni yaratish imkonini beradi. Sanoat 4.0 ishlab chiqarish jarayonlarini yanada samaraliroq, moslashuvchan va o‘zaro bog‘langan qilishga qaratilgan.
Har bir bosqich avvalgisiga asoslanib, yuqori darajadagi avtomatlashtirish, standartlashtirish, samaradorlik va texnologiya integratsiyasini joriy qiladi. Ushbu progress ishlab chiqarish quvvatini oshirishga, sifatni yaxshilashga, xarajatlarni kamaytirishga va o'zgaruvchan bozor talablariga moslashishga olib keladi.
Мулкчиликнинг иқтисодий ва ҳуқуқий мазмунини ажратиб кўрсатинг.
Javob: Mulkchilikning iqtisodiy mazmuni ma'lum bir mulk yoki mulkka egalik qilish bilan bog'liq huquq va imtiyozlarni bildiradi. U aktivni nazorat qilish, undan foydalanish va undan foydalanish qobiliyatini, shuningdek, uni o'tkazish yoki sotish huquqini o'z ichiga oladi. Iqtisodiy mazmunda asosiy e’tibor mulkchilikning daromad olish, boylikni oshirish, resurslardan shaxsiy manfaat yo‘lida foydalanish kabi moliyaviy va moddiy jihatlariga qaratiladi.
Boshqa tomondan, mulkning huquqiy mazmuni mulkka egalik qilish bilan bog'liq qonuniy huquq va majburiyatlarni anglatadi. U tegishli huquq tizimi tomonidan mulkchilikning rasmiy tan olinishi bo'lgan yuridik nomni o'z ichiga oladi. Huquqiy mazmun, shuningdek, mulkka egalik qilish bilan bog'liq turli huquqiy himoya va majburiyatlarni o'z ichiga oladi, masalan, mulkni saqlash va himoya qilish majburiyati, unda yuzaga kelgan har qanday zarar yoki baxtsiz hodisalar uchun javobgarlik, huquqiy tartibga solish va cheklovlarga rioya qilish.
Xulosa qilib aytganda, mulkchilikning iqtisodiy mazmuni mulkka egalik qilishdan olingan moliyaviy va moddiy manfaatlar bilan bog‘liq bo‘lsa, huquqiy mazmuni esa mulkchilik bilan bog‘liq qonuniy huquqlar, majburiyatlar va himoyalanishlarga qaratilgan. Iqtisodiy mazmun moliyaviy jihati bilan bog‘liq bo‘lsa, huquqiy mazmun huquqiy asoslar va mulkka bo‘lgan talablar bilan bog‘liq.
Мулк субъектларининг кўп даражали бўлишига сабаб нима?
Mulk sub'ektlarining ko'p darajali bo'lishining sababi, mulk huquqining turli tomonlari va turlarini har tomonlama tushunishni ta'minlashdir. Mulk huquqi keng tushunchalarni, jumladan, egalik qilish, egalik qilish, o'tkazish, foydalanish va tartibga solishni o'z ichiga oladi.
Ko'p darajalarga ega bo'lgan holda, mulk sub'ektlari asosiy tamoyillarni, shuningdek, yanada ilg'or va ixtisoslashgan sohalarni qamrab olishi mumkin. Bu turli darajalar mulk huquqini chuqurroq o‘rganish imkonini beradi, talabalar yoki amaliyotchilar ushbu mavzu bo‘yicha har tomonlama tushunchaga ega bo‘lishlarini ta’minlaydi.
Mulk sub'ektlarining asosiy darajalaridan ba'zilari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
Mulk huquqiga kirish: Dastlabki bosqichda mulk huquqining asoslari, jumladan, mulkchilik, egalik qilish va mulk turlari tushunchalari bilan tanishtiriladi.
Ko'chmas mulk: Bu daraja yer, binolar va boshqa jismoniy xususiyatlarni tartibga soluvchi maxsus qonunlar va qoidalarni o'rganadi. U yerga egalik huquqi, servitutlar, rayonlashtirish qonunlari va ko‘chmas mulk bilan bog‘liq operatsiyalar kabi mavzularni qamrab oladi.
Shaxsiy mulk: Shaxsiy mulk sub'ektlari transport vositalari, mebellar yoki intellektual mulk kabi ko'char aktivlar bilan bog'liq huquqiy jihatlarni o'rganadilar. Bu daraja shaxsiy mulk huquqlariga egalik qilish, o'tkazish va himoya qilishni o'z ichiga oladi.
Intellektual mulk: Bu daraja ijodiy ishlar, ixtirolar, tovar belgilari va mualliflik huquqlarini huquqiy himoya qilishga qaratilgan. U patent huquqi, mualliflik huquqi qonuni, tovar belgilari to'g'risidagi qonun va tijorat sirlari kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
Mulk nazariyasi: Ilg'or darajadagi mulk sub'ektlari mulk huquqi atrofidagi falsafiy va nazariy munozaralar bilan shug'ullanishi mumkin. Bu daraja mulkning asosiy asoslarini, ijtimoiy va iqtisodiy siyosat bilan bog'liq mulk huquqlarini, adolat va taqsimlovchi adolat masalalarini o'rganadi.
Mulk huquqini bir necha darajalarda tashkil etish orqali talabalar yoki amaliyotchilar mulk huquqi bilan bog'liq murakkabliklar va nuanslarni chuqurroq tushunishlari mumkin, bu ularga turli huquqiy masalalar va stsenariylarni samarali boshqarish imkonini beradi.
Нарх сиёсати нима? Ўзбекистонда нарх сиёсати амалга оширилишининг қандай хусусиятлари мавжуд?
Narx siyosati deganda hukumat yoki tashkilot tomonidan tovarlar va xizmatlar narxini belgilash bo'yicha qabul qilingan strategiyalar va qarorlar tushuniladi. U mahsulotlar uchun maqbul narx darajasini, jumladan, xarajatlar, talab, raqobat va bozor sharoitlari kabi omillarni aniqlashni o'z ichiga oladi.
O‘zbekistonda narx siyosatini amalga oshirishning xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Hukumat nazorati: O‘zbekistonda markazlashgan iqtisodiyot mavjud bo‘lib, narxlarni belgilash va tartibga solishda hukumat katta rol o‘ynaydi. U arzon narxlarni ta'minlash va foyda olishni oldini olish uchun narxlarning yuqori chegaralarini va pollarni belgilash vakolatiga ega.
Davlat tomonidan nazorat qilinadigan narxlar: Hukumat aholining keng qatlamlari uchun qulaylikni saqlash uchun zaruriy tovarlar va xizmatlar narxlarini belgilaydi. Bunga hukumat narxlarni barqaror va prognoz qilinadigan darajada ushlab turishga intiladigan energiya, kommunal xizmatlar va transport kabi sohalardagi mahsulotlar kiradi.
Subsidiyalar: Oʻzbekiston hukumati strategik ahamiyatga ega boʻlgan sanoat yoki tarmoqlarga eng zarur tovarlarning arzon narxlarda boʻlishini taʼminlash uchun subsidiyalar beradi. Bu iqtisodiy o‘sishni, ijtimoiy barqarorlikni qo‘llab-quvvatlash va aholi farovonligini oshirish maqsadida amalga oshirilmoqda.
Narxlarni liberallashtirish: O‘zbekiston asta-sekin bozor iqtisodiyotiga o‘tmoqda, bu esa so‘nggi yillarda narxlarning biroz erkinlashuviga olib keldi. Shu bilan birga, hukumat aholi farovonligi uchun muhim deb topilgan ayrim tovarlarning narxi ustidan jiddiy nazoratni saqlab kelmoqda.
Narxlarni nazorat qilish: hukumat narxlarning haddan tashqari ko'tarilishi yoki inflyatsiyaning oldini olish uchun turli narxlarni nazorat qilishni amalga oshirdi. Bu tovarlar va xizmatlar narxlarini monitoring qilish va tartibga solishni o'z ichiga oladi, ayniqsa yuqori talab yoki tanqislik davrida.
Tariflar va soliqlar: O'zbekiston narxlarga ta'sir qilish uchun tarif va soliqlardan foydalanadi. Ushbu siyosat vositalaridan mahalliy sanoatni himoya qilish, importni nazorat qilish yoki daromad olish uchun foydalanish mumkin. Import qilinadigan tovarlarni qimmatlashtirish va mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun tariflar qo'llanilishi mumkin.
Valyuta siyosati: Valyuta kursi narx siyosatini amalga oshirishda muhim omil hisoblanadi. Hukumat import xarajatlarini boshqarish, eksport raqobatbardoshligiga ta'sir ko'rsatish va natijada mamlakatdagi umumiy narxlar darajasiga ta'sir qilish uchun valyuta bozorlariga aralashishi mumkin.
Umuman olganda, O‘zbekistonda narx siyosatini amalga oshirish davlat nazorati, subsidiyalar, narxlarni liberallashtirish, narxlarni nazorat qilish, tariflar/soliqlar va valyuta kursi siyosati bilan tavsiflanadi. Bu chora-tadbirlar mamlakatimizda narxlar barqarorligini, eng zarur tovarlarning arzonligini ta’minlash, iqtisodiy taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.
Бозор иқтисодиѐтига ўтиш нима учун мулкчиликнинг турли шаклларини тақозо қилади?
Mamlakat markazlashtirilgan rejalashtirilgan iqtisodiyotdan yoki sotsialistik tizimdan bozor iqtisodiyotiga o‘tganda bir necha sabablarga ko‘ra mulkchilikning turli shakllarini talab qiladi:
Samaradorlikni oshirish: Bozor iqtisodiyoti samaradorlik va innovatsiyalarni rivojlantirish uchun raqobatga tayanadi. Xususiy mulk yoki qo'shma korxonalar kabi mulkchilikning turli shakllari korxonalarga mustaqil faoliyat yuritish va bozor signallari asosida avtonom qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Bu moslashuvchanlik samaradorlikni va talab va taklif dinamikasiga asoslangan resurslarni taqsimlashni rag'batlantiradi.
Investitsiyalarni jalb qilish: Bozor iqtisodiyotiga o‘tish ko‘pincha ichki va xorijiy manbalardan katta miqdorda sarmoyalarni talab qiladi. Xususiy mulk yoki davlat-xususiy sheriklik kabi mulkchilikning turli shakllari investorlar uchun jozibador imtiyozlar berishi mumkin. Masalan, xususiy mulk tadbirkorlar va investorlar uchun resurslarni iqtisodiyotga taqsimlashda turtki bo'lishi mumkin bo'lgan foydani taqsimlash va kapitalning potentsial daromadlarini olish imkonini beradi.
Tadbirkorlik va raqobatni rag'batlantirish: Bozor iqtisodiyoti raqobat va tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlaydi, samaradorlik va iqtisodiy o'sishni ta'minlaydi. Mulkchilikning turli shakllari jismoniy shaxslar va korxonalarga o'z tadbirkorlik faoliyatini boshlash, mustaqil faoliyat yuritish va boshqalar bilan raqobatlashish erkinligiga ega bo'lish imkonini beradi. Bu turli o'yinchilarga raqobatbardosh qobiliyatlari asosida rivojlanish yoki muvaffaqiyatsizlikka yo'l qo'yish orqali bozorning ishlashiga imkon beradi, bu potentsial innovatsiyalarga va sifat va samaradorlikni oshirishga olib keladi.
Davlat yukini kamaytirish: Markazlashtirilgan iqtisodlarda davlat iqtisodiy faoliyatning aksariyat qismi uchun javobgardir. Bu iqtisodiyotning barcha jabhalarini boshqarish va nazorat qilish nuqtai nazaridan hukumatga katta yuk bo'lishi mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davlatning rolini pasaytirish, korxonalar va jismoniy shaxslarga ko‘proq mas’uliyat yuklash imkonini berishni taqozo etadi. Mulkchilikni diversifikatsiya qilish orqali davlat o'zining tartibga solish roliga e'tibor qaratishi va resurslarni samaraliroq taqsimlashi, hukumat yukini engillashtirishi va xususiy sektor rivojlanishini rag'batlantirishi mumkin.
Mas'uliyat va tavakkalchilikni rag'batlantirish: Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilikning turli shakllari javobgarlik va tavakkalchilikni kuchaytiradi. Masalan, xususiy mulk mulkdorlarni maksimal foyda olish va korxonalarni samarali boshqarish uchun imtiyozlar beradi. Egalik va nazoratni qo'lga kiritish yoki yo'qotish istiqboli mas'uliyatli qarorlar qabul qilishga va xavflarni o'z zimmasiga olishga undaydi. Bu mas'uliyat va tavakkalchilik raqobatni kuchaytiradi va iqtisodiy o'sishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, mulkchilikning turli shakllari samaradorlikni oshirish, sarmoyalarni jalb qilish, raqobat va tadbirkorlikni rag‘batlantirish, davlat rolini pasaytirish, javobgarlik va tavakkalchilikni rag‘batlantirish orqali bozor iqtisodiyotiga yanada silliq o‘tish imkonini beradi.
|
