Denov tadbirkorlik va pedagokika institu tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti talabasi Xusanov Abduhakimning fizika fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Giroskoplar Reja: 1.Giroskoplar nima?
Ular qanday ishlaydi?
Ularning ahamiyati

Giroskop (giro... va ...skop) — aylanish oʻqi fazoda oʻz yoʻnalishini oʻzgartira oladigan tez aylanuvchi qattiq jism. Aylanish oʻqi fazoda erkin aylana olishi uchun G.ni kardanli osmaga mahkamlab qoʻyish kerak (qarang Kardanli mexanizm). Osma markaziga nisbatan G. istalgan yoʻnalishda burilishi, uning aylanish oʻqi doiraviy konussimon sirt yasab harakatlanishi (qarang Presessiya) mumkin. Keyingi xususiyati navigatsiya asboblari — girokompas, girovertikal va b.ga asbob qilib olingan. G.ning har qanday holda ham fazoda oʻz oʻqi yoʻnalishini oʻzgarishsiz saqlay olishi xossasidan samolyot, raketa, dengiz kemalari, torpedolar va b. harakatini avtomatik tarzda saqlash uchun foydalaniladi (mas, avtopilot). Kemalarda matroslarning osma toʻrkrovatlari G. xossasiga asoslangan (kema qanchalik chayqalmasin matroslar bemalol uxlab ketishaveradi). Samolyotning kursdan ogʻganligini aniqlaydigan asbob yoʻnalish G.i, yaʼni giropolukompas deb ataladi. U avtopilotlarda qoʻllaniladi. Bu aylanma g'ildirak yoki disk bo'lib, unda aylanish o'qi (aylanish o'qi) o'z-o'zidan har qanday yo'nalishni qabul qilish uchun erkindir. Aylanayotganda, ushbu o'qning yo'nalishi, moslamaning gilishi yoki burilishidan ta'sirlanmaydi burchak momentumining saqlanishi. Ishlayotgan gyroskop.

Rotor tashqi ramkaning yo'nalishidan qat'i nazar, aylanish o'qining yo'nalishini saqlab qoladi. Boshqa operatsion tamoyillariga asoslangan giroskoplar ham mavjud, masalan, mikrochip-paketli MEMS gyroskoplari electron qurilmalarda topilgan (ba'zan shunday nomlanadi girometrlar), qattiq holat halqa lazerlari optik tolali giroskoplar va juda sezgir kvant giroskopi. Giroskoplarning qo'llanilishiga quyidagilar kiradi inertial navigatsiya tizimlari, kabi Hubble teleskopiyoki suv osti kemasining temir korpusi ichida. Aniqligi tufayli gyroskoplar ham ishlatiladi girooteolitlar tunnel qazib olishda yo'na-lishni saqlab qolish. Gyroskoplar qurish uchun ishlatilishi mumkin gyrokompaslar magnit kompaslarnito'ldiradigan yoki almashtiradigan (kemalar, samolyotlar va kosmik kemalarda, umuman transport vositalarida), barqarorlikka yordam berish (velosipedlar, mototsikllar va kemalar) yoki inertsional yo'l-o'riq tizimining bir qismi sifatida foydalanish. MEMS gyroskoplari ba'zi iste'molchi elektronikalarida, masalansmartfonlarda mashhur.

Download 62.22 Kb.

1 2

Download 62.22 Kb.