|
Dersin Adı
|
| bet | 1/3 | | Sana | 27.04.2023 | | Hajmi | 468.16 Kb. | | #54377 |
Bog'liq 20. AİN FƏNNİN ŞİFRƏSİ FƏNNİN ADI “AVTOMATİK İDARƏETMƏ NƏZƏRİYYƏSİ” T.e.n., dosent V.Fərhadov
s/s
|
Mövzuların adları
|
Cəm
|
Müh
|
Lab
|
1
|
Avtоmatik tənzimləmə sistemləri haqqinda məlumat. İdarəetmənin fundamеntal prinsipləri
|
2
|
2
| |
2
|
Avtоmatik idarəetmə sistеmlərinin təsnifatı. Əsas idarəetmə qanunları
|
4
|
2
|
2
|
3
|
Laplas çеvirməsi. Sistemlərin riyazi yazılışı. Ötürmə funksiyası
|
4
|
2
|
2
|
4
|
Tеzlik xaрaktерistikaları. Zaman xarakteristikaları
|
2
|
2
| |
5
|
Elementar manqalar və onların xarakteristikaları. Ətalətsiz manqa
|
2
|
2
| |
6
|
Diferensiallayıcı manqa. Bir tərtibli aperiodik manqa. Ətalətli-inteqrallayıcı manqa
|
2
|
2
| |
7
|
Rəqsi manqa. Konservativ manqa.Iki tərtibli aperiodik manqa
|
4
|
2
|
2
|
8
|
İdarəetmə sistemlərinin struktur sxemləri
|
2
|
2
| |
9
|
Avtomatik idarəetmə sistemlərinin dayaniqliği. Xətti sistemlərin dayanıqlığının köklər üsulu
|
2
|
2
| |
10
|
Cəbri dayanıqlıq kriteriləri . Hurvis kriterisi. Raus kriterisi
|
2
|
2
| |
11
|
Tezlik dayanıqlıq kriteriləri. Arqument prinsipi. Mixaylov dayanıqlıq kriterisi
|
4
|
2
|
2
|
12
|
Naykvist dayanıqlıq kriterisi
|
4
|
2
|
2
|
13
|
Dayanıqlığın loqarifmik tezlik xarakteristikaları əsasında təyini
|
4
|
2
|
2
|
14
|
Avtomatik tənzimləmə sistemlərinin keyfiyyətinin tədqiqi
|
4
|
2
|
2
|
15
|
Qeyri-xətti tənzimləmə sistemləri
|
4
|
2
|
2
|
| | | | |
“İdarəetmə nəzəriyyəsi” fənninin tədrisinə ayrılan saatların mövzular üzrə paylanması
s/s
|
Mövzuların adları
|
Cəm
|
Müh
|
Lab
|
16
|
Faza müstəvisi üsulu.Əsas anlayışlar və təriflər
|
4
|
2
|
2
|
17
|
Xətti və qeyri-xətti sistemlərin faza portretləri
|
4
|
2
|
2
|
18
|
Rele tənzimləmə sistemləri.Sürüşmə rejimi
|
4
|
2
|
2
|
19
|
İmpuls tənzimləmə sistemləri
|
4
|
2
|
2
|
20
|
Stoxastik tənzimləmə sistemləri
|
4
|
2
|
2
|
21
|
Optimal idarəetmə sistemləri
|
4
|
2
|
2
|
22
|
Adaptividarəetmə sistemləri
|
5
|
3
|
2
| | |
Cəmi saatlar:
|
75
|
45
|
30
|
“İdarəetmə və avtomatlaşdırma” fənninin tədrisinə ayrılan saatların mövzular üzrə paylanması
№
|
Məşğələ dərslərinin məzmunu
|
Saatlar
|
1
|
Əsas idarəetmə qanunları
|
2
|
2
|
Ötürmə funksiyası. Tezlik və zaman xarakteristikaları
|
2
|
3
|
Gücləndirici manqa. Birtərtibli aperiodik manqa
|
2
|
4
|
Rəqsi manqa. Konservativ manqa.
İkitərtibli aperiodik manqa
|
2
|
5
|
İnteqrallayıcı manqa və diferensiallayıcı manqa
|
2
| | | | |
№
|
Məşğələ dərslərinin məzmunu
|
Saatlar
|
6
|
Dinamik manqaların əks əlaqəli birləşdirilməsi
|
2
|
7
|
Cəbri dayanıqlıq kriteriləri. Raus-Hurvis meyarları
|
2
|
8
|
Tezlik dayanıqlıq meyarları. Arqument prinsipi
|
1
| | | | | | |
Cəmi
|
15
| | | | | MÜHAZİRƏ 20 MÜHAZİRƏ 20 MÜHAZİRƏNİN MÖVZUSU:Стохастик Тянзимлямя Системляри MƏQSƏDİ: Стохастик ТЯНЗИМЛЯМЯ системляри ilə tanış olmaqdan ibarətdir. - PLANI:
- Ясас мцддяалар вя анлайышлар
- Tясадцфи сигналларын рийази йазылышы
- Тясадцфи кямиййятин интеграл пайланма гануну
- Диференсиал пайланма гануну (Ещтималларын пайланма сыхлыьы).
- Рийази эюзлямя
- Дисперсийа
- Тясадцфи кямиййятин коррелйасийа моменти
Dərsin Hədəfləri Bu dərsi bitirdikdə - Ясас мцддяалар вя анлайышлар
- Tясадцфи сигналларын рийази йазылышы
- Тясадцфи кямиййятин интеграл пайланма гануну
- Диференсиал пайланма гануну (Ещтималларын пайланма сыхлыьы).
- Рийази эюзлямя
- Дисперсийа
- Тясадцфи кямиййятин коррелйасийа моменти haqqında bilikləri öyrənmiş olacaqsınız.
Müvəffəqiyyətlər diləyirik!..
Ясас мцддяалар вя анлайышлар
Яввялки фясиллярдя системя тясир едян идаряедиъи вя йа щяйяъанландырыъы тясирлярин заманын мялум функсийалары олдуьу, системин характеристикаларынын ися там верилдийи нязярдя тутулурду. Бу щалда системин вязиййятини истянилян заман анында дягиг тяйин етмяк мцмкцндцр. Мялум олдуьу кими, беля системляр детерминик системляр адланыр.
Лакин реал шяраитдя ишляйян системлярин фяалиййяти мцхтялиф гейри-мцяййянликлярля ялагядар олдуьундан онларын вязиййятини дягиг тяйин етмяк мцмкцн олмур. Гейри-мцяййянликлярин ясас мянбяйи юлчмя хяталары, тясадцфи дяйишян хариъи вя параметрик щяйяъанландырыъы тясирляр, елементлярин дахили кцйляри ола биляр. Синтез мясялясинин гойулушу заманы просесин вя хариъи тясирлярин рийази йазылышларынын дягиг олмамасы да гейри-мцяййянлийя аиддир.
Биз структуру вя характеристикалары там мялум олан, йяни детерминик олан, лакин тясадцфи тясирляр алтында ишляйян тянзимлямя системляринин тядгиги иля мяшьул олаъаьыг.
Тясадцфи просес вя йа функсийа еля функсийадыр ки, о, асылы олмайан дяйишянин (аргументин) щяр бир гиймятиндя тясадцфи гиймятляр алыр. Тясадцфи функсийа детерминик (гейри-тясадцфи) функсийадан онунла фярглянир ки, асылы олмайан дяйишянин верилмиш гиймятиндя онун щансы гиймят алаъаьы габагъадан билинмир вя бу сябябдян ону ашкар шякилдя йазмаг мцмкцн дейил. Лакин бу функсийанын гиймятинин верилмиш интервала дцшя билмя ещтималыны габагъадан тяйин етмяк олар. Асылы дяйишян заман оларса, беля тясадцфи функсийа стохастик функсийа адланыр. Автоматик тянзимлямя нязяриййясиндя стохастик вя йа тясадцфи просес анлайышларындан истифадя олунур. Беля просеслярин тясир етдийи системляр стохастик системляр адланыр.
Тясадцфи просесин гейд олунмуш заман анына дцшян гиймяти тясадцфи кямиййят адланыр.
Тясадцфи кямиййятляр тябият етибары иля фасилясиз вя дискрет тясадцфи кямиййятя айрылырлар. Фасилясиз тясадцфи кямиййят верилмиш интервалдан истянилян гиймят, дискрет тясадцфи кямиййят ися йалныз сай чохлуьундан гиймятляр алыр. Мясялян, щядяфя дяйян эцлляйя верилян там гиймятли халлар.
Щяр щансы бир просесин (щадисянин) тясадцфи просес олмасынын сябяби она чохлу сайда эюрцнян вя эюрцнмяз амиллярин тясир етмясидир. Беля паразит гцввялярин сайы ня гядяр чох оларса, тясадцфи просесин юзцня хас олан ганунауйьунлуглары бир о гядяр стабил олар. Башга сюзля, о даща лайигли тясадцфи просес олар.
Бундан башга, бу ганунауйьунлуглары рийази ифадялярин кюмяйи иля йазмаьа чалышдыгда тяърцбя вя йа пассив мцшащидя нятиъясиндя алынмыш тясадцфи кямиййятлярин щяъми бюйцк олдугъа характеристикаларын вя йа параметрлярин щесабат гиймяти онларын щягиги гиймятляриня даща йахын олур. Верилянлярин щяъми артдыгъа щесабат гиймятляри юзляринин щягиги гиймятляриня йахынлашырса, беля гтймятляндирмяляр игтидарлы гтймятляндирмяляр адланыр. Бу мцлащизялярин ясасыны XIX ясрин орталарында рус алими Н.Л.Чебышев тяряфиндян тяклиф олунмуш бюйцк ядядляр гануну тяшкил едир.
Инсанын йаратдыьы идаряетмя шяраити ейни олса беля тясадцфи просес мцхтялиф гиймятляр алыр. Бу сябябдян щесаблама заманы сигналын истянилян дейил ян бюйцк ещтимал иля тякрарланан гиймятиня истинад едирляр. Бунунла ялагядар олараг реал шяраитдя ишляйян тянзимлямя системлярини анализ вя синтез етмяк цчцн ещтимал вя йа статистик цсуллардан ъениш истифадя олунур.
Тясадцфи щяйяъанландырыъы тясирляр сярбяст дейил, адятян тябият етибары иля детерминик олан файдалы сигналлара гарышараг тясир едирляр. Сявиййяси файдалы сигнала нисбятян олдугъа кичик олан беля тясирляр адятян йцксяк тезликли кцйляр (шум) вя йа янэяллярдян (помеха) ибарят олур.
Тясадцфи просесляря мисал олараг броун щярякятиндя олан зярряъийин щярякят трайекторийасы, эенератора гошулмуш чохсайлы ишлядиъилярин електрик ъищазларыны гошуб-ачмасы нятиъясиндя онун йцкцнцн дяйишмясини, тяййаря вя эямийя тясир едян кцляйин истигамятини, щидротехники гурьулара тясир едян дальаларын зярбялярини, радиолокасийа гурьуларындан алынан сигналлары вя с. эюстярмяк олар.
Кцйлярин файдалы сигнал иля гарышмасы йахшы яламят олмаса да, тезлик спектрляринин мцхтялиф олмасы сцзэяълямянин мцмкцнлцйцнцн ясасыны тяшкил едир. Диэяп тяряфдян, кцйлярин сявиййясинин (интенсивлийинин) зяиф олмасы системин кейфиййятини ашаьы салса да, онун фундаментал хассялярини (дайаныглыг, инвариантлыг, мцшащидя олунма вя с.) адятян дяйишя билмир. Бу сябябдян, принсипъя, тянзимлямя системинин щесабатыны (синтезини) тясадцфи сигналларын орта гиймятлярини эютцрцб ади цсулларла да апармаг олар.
Ещтимал – статистик цсуллардан истифадя етдикдя щесабламаларда тясадцфи функсийанын вя йа кямиййятин юзцнцн гиймяти дейил (чцнки бу гиймят мялум дейил), тясадцфи олмайан статистик, ещтимал вя тезлик характеристикалары иштирак едирляр. Бунлардан рийази эюзлямя, дисперсийа, пайланма вя коррелйасийа функсийаларыны вя спектрал сыхлыьы эюстярмяк олар.
Стохастик системлярин тядгигатынын ясасыны коррелйасийа функсийасы вя онун Фцрйе чевирмяси олан спектрал сыхлыг тяшкил едир.
Спектрал сыхлыьын истифадя олунмасы стохастик хятти системляри мялум тезлик цсуллары ясасында тядгиг етмяйя имкан верир.
Стохастик системлярин чыхыш кямиййятляри вя кейфиййят эюстяриъиляри, мясялян, тянзимлямя вахты, статик хята вя с. тясадйфи кямиййят шяклиндя олур. Бязи мясялялярдя системин параметрлярини еля сечирляр ки, бу тясадцфилик там арадан галхмаса да, щеч олмаса сяпялянмяни характеризя едян дисперсийанын гиймяти минимал олсун.
Стохастик системлярин тядгигат цсуллары статистик динамика мясяляси адланыр. Статистик динамикада тясадцфи эириш сигналларынын мцхтялиф обйектляр вя системляр тяряфиндян чеврилмя ганунлары вя стохастик идаряетмя мясяляляри юйрянилир.
Цмумиййятля, статистик динамика мясяляляриня ашаьыдакы тядгигатлар аиддир:
1. Тясадцфи просеслярин статистик йазылышы, йяни тясадцфи олмайан характеристикаларынын тяйин едилмяси.
2. Стохастик системин (обйектин) динамик вя статик эюстяриъиляринин тяйининдян ибарят олан статистик тящлил.
3. Стохастик гиймятляндирмя (сцзэяълямя дя дахил олмаг шярти иля) вя идентификасийа.
4. Стохастик идаряетмя. Бу мясяля синтез мясяляси олуб системин статистик эюстяриъиляринин верилмиш вя йа минимал гиймятини тямин едян идаря ганунунун вя идаря гануну верилярся, онун параметрляринин тапылмасындан ибарятдир. Мисал цчцн, хятанын минимал дисперсийайа малик олмасыны тямин едян тянзимляйиъинин ютцрмя функсийасынын вя йа параметрляринин тяйин олунмасы мясяляси. Бу фясилдя йухарыда садаланан мясялялярдян бязилярини юйряняъяйик.
|
| |
