Ўргатувчи
Ақлий интерфейс
Ўқув билим
баъзаси
Мантиқий
блок
Ўқув
маълумотлар
и баъзаси
Тушунчалар
блоги
Дидактик таъминот
блоги
570
Ўқувчи ақлли интерфейс орқали ақлли таълим тизими билан алоқа қилади ва
ундан улар олдида турган ўқув муаммосини ҳал қилишнинг мумкин бўлган
усуллари тўғрисида маълумот олади. Ақлли интерфейс тизимнинг фойдаланувчи
ва ташқи муҳит билан самарали алоқасини таъминлайди. Ақлли интерфейс
фойдаланувчи ва тизим ўртасидаги алоқани табиий тилда яъни ҳали ҳам жуда
чекланган тилдаги матнларни, аниқроғи тизим томонидан ишлаб чиқарилган
матнларнинг киритади ва тушунади шунингдек когнитив графикалар орқали
таъминлайди. Бу эса тингловчига тизим натижаларини график шаклда ёки шу
билан бирга графика тилида мулоқот қилишга имкон беради.
Ўқув маълумотлар базасида (ЎМБ) интеллектуал тизимларни ўрганишни
таъминлайдиган фан соҳаси (бизнинг ҳолатимизда физика) ҳақида доимий
маълумотлар мавжуд. ЎМБ яратиш (маълум атрибутлар асосида), мавжуд
маълумотлар тўпламларини қайта ишлаш (белгиланган атрибутлар асосида
маълумотларни танлаш, қидириш, саралаш, таҳлил қилиш ва ўзгартириш) ва расм
муҳаррири, матн муҳаррири, қарорларни бошқариш, ва иш жадвали. Талабалар
учун янги маълумотларни ўрганиш жараёнида, ўқув маълумотларини қайта
571
ишлаш кўникмаларини ривожлантириш учун санаб ўтилган имкониятларини
тақдим этади.
Ўқув билим базаси СИТ ишлашини ташкил қилиш учун зарур бўлган
билимларни ўз ичига олади. Буларга:
* Физика фани бирор бир мавзу соҳасининг асосий тушунчалари, уларнинг
таърифлари, муаммоларни ҳал қилиш стратегияси ва тактикаси ва маълум бир
мавзу соҳаси учун тавсия етилган машқлар, мисоллар ёки вазифалар тўпламини
ўз ичига олган маълумотлар базалари;
* таълим олувчининг маълум бир моделига йўналтирилган ихборот шакли,
даражаларини ўз ичига олган ўқитиш усуллари () бўйича маълумотлар базалари
(физика фани мисолида)
* тингловчиларнинг мумкин бўлган хатолари ва уларни бартараф этиш
йўллари тўғрисидаги маълумотлар базалари;
* тавсия етилган ўқитиш методикаси (физика) самарадорлиги учун масъул
бўлган стратегик ва тактик усулларни ўз ичига олган ўқув жараёни тўғрисидаги
маълумотлар базалари.
Таълим тизимида физика фани бўйича ўқув жараёнида мавжуд бўлган ва
қўлланиладиган сунъий интелект тизимлари ақлий ахборот олиш тизимлари
ўқувчиларга билимлар асосида мантиқий хулосалар асосида ўқув ахборотлари
бериш учун қўлланилади. Физикани ўрганиш орқали талаба нафақат назарий
билимларни, балки уни амалда қўллаш қобилиятини ҳам ўрганади. Физика
дарсларида ўқувчилар уни қўллашнинг замонавий техника ва технологияси билан
танишадилар, ўқувчиларда техник ва маиший техника билан ишлаш
кўникмаларини ҳосил қиладилар. Талабаларга ушбу кўникмаларни эгаллашга
ёрдам берадиган ақлли симуляторлар ақлли тизимлар дейилади. Ақлли симулятор
талабанинг ҳаракатлари ва қарорларини кузатиб оборади, уларни таҳлил қилади
ва агар керак бўлса уларни тузатади. Ақлли симулятор тингловчининг
тайёргарлик даражасини ҳисобга олишга қодир ва шу асосда ўқитиш
методикасини таклиф қилади. Тингловчининг илтимосига биноан ақлли
симулятор ҳақиқий вазиятни кўпайтириши ва тингловчига техник қурилмалар ёки
572
жараёнларни қандай бошқаришни, қандай қарорлар қабул қилишни ва қайси вақт
давомида кўрсатишини кўрсатиши мумкин. Ақлли симуляторлар жисмоний
жараёнлар ёки ҳодисаларни ўрганишда талабанинг virtual турар жойини
таъминлашга қодир, бу ҳақиқий мактаб муҳитида мавжуд бўлмаган физик
тажрибаларни ташкил қилиш ва ўтказиш учун ушбу тизимлардан фойдаланишда
шубҳасиз қизиқиш уйғотади: атом ва квант физикаси бўйича тажрибалар,
екологик зарарли моддаларни ўрганиш бўйича тажрибалар. жараёнлар ва
бошқалар.
Физикани ўқитиш учун ақлли роботлар (АИ) - атроф-муҳит билан мустақил
мақсадли ўзаро таъсирга қодир техник тизимлар шубҳасиз қизиқиш уйғотади.
Бундай тизимлар компютертомонидан бошқарилади ва физикада масофавий
ўқитиш учун мўлжалланган мураккаб ўқув намойиш мажмуаларини бошқариш,
шунингдек екологик хавфли ҳудудларда, масалан, радиоактивликнинг кучайиши
билан ўқув тадқиқотларини ўтказиш учун ишлатилиши мумкин ва аллақачон
фойдаланилмоқда. Афсуски, ҳозирда ишлаб чиқилаётган ақлли роботлар ҳали ҳам
жуда номукаммал.
Ақлли таълим тизимларининг махсус гуруҳи компютер ўйинларини (Рcц)
ривожлантирмоқда. Ривожланаётган компютер ўйини умуман ўйин фаолиятига
хос нақшлар билан тавсифланади (мотив, мақсад, уни ҳал қилиш усуллари ва
воситаларини ўз ичига олган ўйин вазифаси). Ривожланаётган компютер
ўйинидаги интеллектуал фаолият янги нарсаларга фаол муносабатда, ўйин
вазифаларини қабул қилиш ва мустақил равишда белгилаш, уларни ҳал
қилишнинг мақбул усулларини топиш, актёрликнинг янада мураккаб усулларини
кашф етиш ва ўйин ва унинг натижаларини объектив баҳолаш қобилиятида
намоён бўлади. Таълимий компютер ўйинлари ўқувчиларни дастлаб компютер
дунёсининг бой имкониятларидан ажратиб турувчи психологик тўсиқни енгиб
ўтишга имкон берувчи воситадир. Физика ўқитувчисининг вазифаси компютер
ўйинларини ривожлантириш имкониятларидан физикада ўқув жараёни учун
фойдалана олиш, ўқувчиларни компютер ўйинларидан оқилона ва фойдали
фойдаланишга, яъни ўрганишга тайёрлашдан иборат. Компютер ўйинида
573
физикани ўрганиш жуда катта, кам ўрганилган соҳадир. Узоқ муддатда бу
тингловчининг билим қобилиятларини ривожлантиришга катта таъсир кўрсатиши
мумкин, чунки ўйнаш орқали у жисмоний дунё ҳақида билиб олади. Физикада
ўқув жараёнида ишлатиладиган компютер ўйинларини ривожлантиришнинг
асосий вазифаси анъанавий ўқитиш воситалари томонидан тўлиқ намойиш
етилмайдиган физик жараёнларни симуляция қилиш, шунингдек талаба
билимини синовдан ўтказишдир.
Физикани ўқитиши мумкин бўлган мутахассисларни тайёрлаш тизимлари
ўқув жараёнида ҳал қиладиган вазифалар турига қараб таснифланиши мумкин.
Диагностик-тингловчининг физик билимларини ташхислаш ва ўқув
жиҳозларини диагностика қилиш (ўқув физик қурилмаларида ва ўқув тажриба
қурилмаларида носозликларни бартараф етиш).
Лойиҳаловчи муҳандислар-физика ўқитиш жараёнини лойиҳалаш, ўқув
тажриба қурилмаларини лойиҳалаш, янги ўқув лаборатория ишлари ва намойиш
тажрибаларини ишлаб чиқиш имкониятига эга бўлганлар.
Муайян педагогик таъсирга ега бўлган ақлли таълим тизимларидан
фойдаланган ҳолда, биринчи навбатда, тингловчининг бошланғич даражасини ва
унинг ИСО билан алоқа қилишга мотивацион тайёрлигини ҳисобга олиш керак;
иккинчидан, педагогик таъсир натижаларини башорат қилиш, стажер қандай
билим ва кўникмаларни егаллаши ёки олиши мумкинлиги, қандай билим ва
кўникмаларни тақдим етиш ИСО билан ривожланиш таъсири алоқа унга ега
бўлади. бу таъсирнинг мақсадга мувофиқлиги нимада; учинчидан, ўқув
материалини тақдим етишда ўзгарувчанликни таъминлаш (кўргазмали-
тушунтириш, тавсифий, муаммоли ва бошқалар.); тўртинчидан, таълимга
фаолиятгаасосланган
ёндашувни
таъминлаш;
бешинчидан,
талабанинг
ўқитишдаги тараққиётини босқичма-босқич кузатиб бориш имкониятини
таъминлаш.
Ўқув жараёнида замонавий ахборот технологиялари имкониятларидан
фойдаланиш тезкор, визуал-образли, назарий фикрлаш турларининг таркибий
574
қисмларини ишлаб чиқишни фаоллаштиради; талабаларнинг ижодий
интеллектуал салоҳиятини ривожлантиришга ёрдам беради.
Шу билан бирга, замонавий ахборот технологияларининг имкониятларидан
ўқитишнинг анъанавий шакллари ва усулларини қўллаб-қувватлаш учун емас,
балки ривожланиш, шахсга йўналтирилган таълим ғояларини амалга ошириш,
ўқув жараёнининг барча даражаларини кучайтириш ва ёш авлодни ахборот
жамиятидаги ҳаёт шароитларига тайёрлаш учун фойдаланилади.
| 