elaktr transporti va aloqada. Oʻzgarmas tok koʻpincha tokni toʻgʻirlagichlar deb
ataladigan maxsus qurilmalar yormadida hosil qilinadi. Har handay toʻgʻirlagichning
ishlashi faqat maʼlum bir yoʻnalishda tok oʻtkazadigan zanjir
qisimlari hosil qilish
mumkinligiga asoslangan. Ikki elektrotli lampalar (diotlar) shunday hususiyatga ega
hisoblanadi. Oʻzgarmas tokni mahsus generatorlar ham hosil qilishi mumkin. Buning
uchun oʻzgaruvchan tok generatoridagi halqalarni yarim
halqalar bilan almashtirish
kifoya. XX asrning boshlariga kelib tok hosil qiluvchi zarralarning tabiatini aniqlash
maqsadida olimlar oʻzaro ketma-ket ulangan bir hil radiusli mis, alyuminiy va yana
misdan iborat uchta slindrik metal sistemadan t=1 yil davomida q(
t
) = 3,5 mln K
l
zaryad
oʻtkazdilar.
1-
rasm. Tok hosil qiluvchi zarralarning tabiatini aniqlash.
Bu uchta metallarning massalari katta aniqlik bilan o`lchanadi, ularning massasi
va kimyoviy tarkibi oʻzgarmaganligi maʼlum boʻldi. Bundan, metallarning elektr
oʻtkazuvchanligini barcha metallar uchun bir hil bo`lgan “ zaryadlarni tashuvchi” erkin
harakatlana oladigan zaryadlar hosil qilinadi degan hulosa kelib chiqdi.
Binobarin,
metallarning elektr oʻtkazuvchanligi metal atomlarining koʻchishiga ham bogʻliq
boʻlmay faqat erkin elektronlarning harakteriga ham bogʻliqdir. Tarmoqlardagi elektr
energiyamiz hozirgi kunda globall muammolardan boʻlib, har bir mintaqa olimlari bu
tarmoqlardagi oqib oʻtuvchi tok manbai yaʼni elektr energiyani qay tarzda uzoq
masofalarga uzatish va undan maksimal darajada toʻgʻri foydalanish boʻyicha bu
sohada yangicha izlanishlar olib borilmoqda. Avvalo elektr
energiyasini olisga qay
tarzda uzatamiz?
