|
Elektron tijorat tizimlari va elektron raqamli imzo
|
| Sana | 16.04.2024 | | Hajmi | 5.93 Kb. | | #198084 |
Bog'liq Elektron tijorat tizimlari va elektron raqamli imzo-fayllar.org Kurs ishi naʼmuna.., 11-MAVZU test, 824 31.12.2020, O zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazi, Namuna fayl M.Madina
Elektron tijorat tizimlari va elektron raqamli imzo
Elektron tijorat tizimlari va elektron raqamli imzo. REJA:
1. Elektron hujjat va uning turlari.
2. An'anaviy va elektron hujjat almashish.
3. Elektron raqamli imzo va undan foydalanish.
4. Elektron hujjat rekvizitlari.
ELEKTRON HUJJAT AYLANISHALAR TIZIMI HAQIDA TUSHUNCHA.
Elektron hujjat aylanishlar tizimining asosi sifatida hujjat xizmat qiladi. Hujjat – bu aniq bir ko’rinishda tartibga solingan ma’lumotdir. O’z navbatida sistema bir-biri bilan o’zaro aloqada bo’lgan elementlar majmuasi bo’lib, alohida funksiyalarning bajarilishi uchun mo’ljallangan va u o’zining tashkil etuvchi elementlari xossalaridan kelib chiqqan holda qandaydir xossalarga ega bo’ladi. Elektron hujjat aylanishlar tizimida huddi shunday elementlar bo’lib hujjatlar xizmat qiladi.
Hujjatlar iqtisodiyotning barcha sohalarida mavjud
hujjat
savdo
boshqarish
Bank ishi
Ishlab chiqarish
Moliya
Fan
Tehnika
soliq
Qog’ozsiz texnologiya konsepsiyasi bir necha o’n yillarda buyon mavjud bo’lib, hozirgacha u to’la xayotdaga tadbiq etilmagan. Buning asosiy sabablari quyidagilardir:
Ma’lumotlarni elektron ko’rinishda qabul qilish va undan foydalanish o’ziga xos ko’nikishni talab qiladi, hozircha insonlar bunga unchalik ko’nikmagandir;
Qog’ozsiz texnologiyalar asosli va qimmat bo’lgan texnik vositalarni talab qiladi ya’ni tezkor ishlaydigan hisoblash texnikasi, ma’lumotlarni tezlik bilan uzata oladigan kommunikatsion aloqa liniyalari, texnologik vazifalarni amalga oshira oladigan samarali algoritmlar va dasturlar;
Ma’lumotlar xafsizligini ta’minlay oladigan dasturiy va texnik vositalar;
Asosli huquqiy (yuridik) ta’minot – qonunlar, ko’rsatmalar, instruksiyalar va boshqalar;
Elektron raqamli imzo va hujjatlar uchun kerakli bo’lgan boshqa rekvizitsiyalar.
Har qanday tashkilot uchun hujjatlarning 3 asosiy oqimini ko’rsatish mumkin:
Kirish hujjatlari
Ichki hujjatlar
Chiqish hujjatlari
Elektron hujjatlar aylanishi boshqarish tizimini tashkil qilish uchun quyidagi dasturiy va texnik vositalar zarur bo’ladi:
1
Qog’oz hujjatlarni kiritadigan va obrazlarni taniy olladigan vositalar;
2
Elektron hujjatlar hosil qiladigan vositalar;
3
Elektron arxiv tashkil qiladigan va u bilan ishlay oladigan vositalar;
4
“Elektron arxiv” tizimining asosiy ko’rsatgichlarini
Hujjatni elektron obrazini olish
Hujjatdagi matnni tanib olish
Hujjat matnini morfologik analiz qilish
Hujjatdagi matnli ma’lumotni tushunarli holatga keltirish
Hujjatni klassifikatsiya qilish, unga annotatsiya yozish va hujjatning registratsion kartochkasini hosil qilish
Hujjatning elektron obraziniuning registratsion atributlari yoki matn ma’nosiga qarab qidirib topsih.
O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi 562-II-sonli «Elektron rakamli imzo to‘g‘risida» qonuni asosida elektron raqamli imzodan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solish belgilab qo‘yilgan. Elektron raqamli imzo haqida tushuncha elektron raqamli imzo - yopiq kalitini qo‘llagan holda axborotning kriptografik o‘zgarishi natijasida olingan va imzoning shakllanish vaqtidan boshlab elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlovchi hamda imzo kaliti sertifikatini imzo egasiga taalluqligini tekshiruvchi elektron hujjatning rekviziti hisoblanadi Elektron raqamli imzo haqida tushuncha elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzo ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo Elektron raqamli imzo haqida tushuncha elektron raqamli imzoning yopiq kaliti - elektron raqamli imzo kalit vositalaridan foydalangan holda hosil qilingan, faqat imzo qo‘yuvchi shaxsning o‘ziga ma’lum bo‘lgan va elektron hujjatda elektron raqamli imzo yaratish uchun mo‘ljallangan belgilar ketma-ketligi Elektron raqamli imzo haqida tushuncha
elektron raqamli imzoning ochiq kaliti - elektron raqamli imzo kalit vositalaridan foydalangan holda hosil qilingan, elektron raqamli imzo yopiq kalitiga mos keluvchi, axborot tizimining har qanday foydalanuvchisi foydalana oladigan va elektron hujjatdagi elektron raqamli imzo kalit haqiqiyligini tasdiqlash uchun mo‘ljallangan belgilar ketma-ketligi
Kriptografik xash funktsiyasi
Kriptografik xash funktsiyasi - bu individual summa yoki parol kabi ma'lumotlarda ishlaydigan summa deb ataladigan qiymatni yaratish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan algoritm.
Kriptografik xash funktsiyasidan asosiy foydalanish ma'lumotlarning haqiqiyligini tekshirishdir. Bir xil kriptografik xash funktsiyasidan foydalangan holda, har bir fayldan hosil qilingan summalar bir xil bo'lgan taqdirda, ikkita fayl bir xil deb qabul qilinadi
http://fayllar.org
|
| |
