International Conference on "Research Integration on World of Semantics" (Canada)
https://papers.online-conferences.com/index.php/titfl/issue/view/22
283
ELEKTRON XUKUMAT MODELLARI
(G2G, G2B, G2C, G2E, V2V, V2S). INTERAKTIV XIZMATLAR
Orifjonova Mohidilxon Aqiljon qizi
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg‘ona filiali magistr talabasi
Tojidinov Azizbek Ilhomjon o‘g‘li, Isoqjonova Sarvinoz Ilhomjon qizi
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg‘ona filiali talabasi
Annotatsiya:
"Elektron hukumat" (Elektron hukumat) tushunchasining bir nechta ta'riflari mavjud.
Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish Tashkiloti "elektron hukumat"ni "Axborot va kommunikatsiya
texnologiyalaridan, xususan, Internetdan foydalanib hukumatni takomillashtirish vositasi sifatida" tarif
berilgan vas hu kabi ma’lumotlar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: Elektron hukumat, G2C, G2B va G2G, G2C, Fuqarolar-Hukumat, QQS to'lash.
Gartner Guruhining ta'rifiga ko'ra, "elektron hukumat" bu texnik vositalar, Internet va zamonaviy ommaviy
axborot vositalaridan foydalangan holda xizmatlarni ko'rsatish, fuqarolarning siyosiy ishtiroki va
boshqaruv jarayonini doimiy optimallashtirish tushunchasidir.
"Elektron hukumat to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining qonuni loyihasida "elektron hukumat"
tushunchasi berilgan: "elektron hukumat" - bu davlat funktsiyalarini avtomatlashtirishga asoslangan davlat
organlari faoliyatini tashkil etish shakli, shu jumladan jismoniy va yuridik shaxslarga elektron davlat
xizmatlari
ko'rsatish,
davlat
organlarining
o'zaro
munosabatlari.
Axborotkommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish ".
"Elektron hukumat" atamasi birinchi marta 1993 yil sentyabr oyida AQShda Klinton ma'muriyatining
hukumat islohotlari to'g'risidagi hisobotning rasmiy sahifalarida paydo bo'lgan ("Yaxshi ishlaydigan va
kam xarajat qiladigan hukumatni yaratish: shiorlardan natijagacha").
"Elektron hukumat" tushunchasi va atamasi yaqin davrda - XX asrning oxirida, ko'pgina davlatlar yuqori
xarajatlar, qarorlarni qabul qilishdagi kechikishlar, yomon boshqaruv, korrupsiya va hokazolar bilan
namoyon bo'lgan boshqaruvning past samaradorligi muammosiga duch kelganlarida paydo bo'ldi. 90-
yillarda ba'zi mamlakatlarda elektron hukumatni joriy etish orqali davlat boshqaruvi samaradorligini
oshirish kontseptsiyasi taklif qilindi. Ushbu kontseptsiya tarafdorlari tijorat korporatsiyalari va davlat
o'rtasida o'xshashliklar juda ko'p ekanligini ta'kidladilar. Samarali korporatsiyalar pullari bilan ularning
mavjudligini ta'minlaydigan foydalanuvchilarning ehtiyojlariga yo'naltirilgan. Korporativ vazifalarga
o'xshab, davlatning asosiy vazifasi soliq to'lovchining pulidan foydalangan holda aholiga ma'lum
xizmatlarni optimallashtirishdir.
«Elektron hukumat» ni yaratish strategiyasi quyidagi qoidalarga asoslandi:
markazlashtirmaslik - qarorlarni qabul qilish vakolatini markazlashtirilgan qarorlarni qabul qilish
narxini pasaytirish maqsadida mintaqaviy va mahalliy boshqaruv darajasiga o'tkazish;
qabul qilinayotgan qarorlar uchun davlat sektorining javobgarligini oshirish (korruptsiyaga qarshi
kurashni rag'batlantirish mexanizmini yaratish);
International Conference on "Research Integration on World of Semantics" (Canada)
https://papers.online-conferences.com/index.php/titfl/issue/view/22
284
resurslarni boshqarish tizimini takomillashtirish, inson, moliyaviy va boshqa manbalardan foydalanish
samaradorligini oshirish;
xarajatlarni kamaytiradigan va qarorlar qabul qilishni yaxshilaydigan bozor munosabatlari
elementlarini joriy etish;
davlat sektorida axborotning barcha turlarini boshqarish uchun AKTdan foydalanish. "Elektron
hukumat" G2C, G2B va G2G darajalarida o'zaro hamkorlikni avtomatlashtirishni ta'minlaydi.
Hukumat –Fuqarolarga(G2C) - Hukumat tomonidan davlat xizmat va axborotlarini bir tomonlama taqdim
etish.
Fuqarolar-Hukumatga(G2C) - Fuqarolar va hukumat o‘rtasida axborot ayirboshlash imkoniyati.
Hukumat-Biznesga(G2B) - Biznesga hukumat bilan tranzaksiyalar uchun zarur bo‘lgan aniq axborotlarni
taqdim etishdagi elektron tranzaksiyalardan tashkil topadi. Elektron xaridlar tizimini misol sifatida keltirish
mumkin.
Biznes-Hukumatga(G2B) - Yanada samarali bo‘lishida, masalan, biznes-jarayonlarni boshqarish va
elektron hisobga olish tizimlarini yaxshilash, yordam berish uchun hukumatga mahsulot va xizmatlarga
taalluqli. Elektron xaridlar tizimi G2B bo‘lgani kabi B2Gda ham o‘zaro hamkorlikni ta’minlovchi ilova
hisoblanadi.
Hukumat-Xodimlarga(G2E) - Davlat xizmatlarini boshqarishni yengillatish va davlat xizmatchilari bilan
ichki aloqani ta’minlovchi tashabbuslardan tashkil topadi. Masalan, inson resurslarini onlayn-boshqarish
tizimi.
Hukumat- Hukumatga(G2G) - Ma’lumotlar bazasi majmuasi doirasida davlat muassasa va tashkilotlari
o‘rtasida onlayn axborot almashish va kommunikatsiyalar imkoniyatini beradi.
G2B / B2G darajasida «elektron hukumat» ning joriy etilishi tashqi manbalarni jalb qilish
texnologiyalaridan maqbul foydalanish orqali davlat organlarining xarajatlarini kamaytiradi va davlat
xaridlarining yanada shaffof tizimini (elektron xaridlar) yaratadi. Elektron davlat xaridlarining yagona
tizimi davlat organlari kim oshdi savdolarini va ularni o'tkazish shartlarini e'lon qilishi kerak bo'lgan
portalni yaratishni o'z ichiga oladi. Bu davlat xaridlari sohasida erkin raqobat muammosini hal qiladi va
ayrim ishlab chiqaruvchilarga imtiyoz berish natijasida yuzaga keladigan bozor buzilishlaridan qochadi.
Nazorat qiluvchi davlat organlariga hisobot berish uchun nomaqbul uzoq vaqt sarflaydigan tijorat
tashkilotlari uchun «elektron hukumat» quyidagi operatsiyalarni onlayn rejimida o'tkazishga imkon beradi:
Employees ishchilar uchun ijtimoiy sug'urta fondlariga to'lovlar;
International Conference on "Research Integration on World of Semantics" (Canada)
https://papers.online-conferences.com/index.php/titfl/issue/view/22
285
QQS to'lash (deklaratsiya, deklaratsiyani tekshirish natijalari to'g'risida xabar berish);
yangi kompaniyalarni ro'yxatdan o'tkazish;
statistika organlariga ma'lumot taqdim etish;
bojxona deklaratsiyasini topshirish va boshqalar.
Davlat - Davlatga (G2G)
«elektron hukumat» davlat organlari o'rtasida ichki va tashqi aloqalarni o'rnatish uchun axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishga imkon beradi, shuningdek:
davlat idoralari bilan hamkorligini takomillashtirish;
axborot almashish samaradorligini oshirish;
mahalliy rejalashtirish va boshqaruvni takomillashtirish;
jamoatchilik fikri to'g'risida xolis ma'lumot berish;
hukumatga ma'qul bo'lgan jamoatchilik fikrini shakllantirish.
G2G darajasidagi o'zaro aloqa nafaqat bitta, balki turli davlatlar bo'limlari o'rtasida ham elektron shaklda
amalga oshiriladi. Hozirda bir qator xalqaro tashkilotlar davlatlararo hamkorlik uchun hujjatlar formatlarini
standartlashtirmoqda. Xususan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yevropa Iqtisodiy Komissiyasi xalqaro
savdo uchun hujjatlar uchun standart - XMLga asoslangan UNeDocsni ishlab chiqdi.
Davlat-fuqarolarga (G2C / C2G). Endi fuqarolarga axborotni etkazish asosan ommaviy axborot vositalari
orqali amalga oshiriladi va tartibsizdir. Odamlar kerak bo'lganda kerakli hujjatlar bilan tanishish imkoniga
ega emaslar. Elektron hukumat tizimi fuqarolarga quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
chet elda yashovchi odamlar o'z vatanlari ishlarida qatnasha oladilar. Elektron hukumatning joriy
etilishi mavjud onlayn fuqarolar forumlari va elektron murojaatlarni rivojlantirishga yordam beradi.
Saylovlarni tashkil qilish uchun Internet (saylovchilarni onlayn ro'yxatdan o'tkazish, natijalarni e'lon
qilish, ovoz berish jarayonini soddalashtirish uchun Internet tarmog'idan foydalanish) yanada kengroq
qo'llaniladi. Onlayn saylovlar odamlar uchun qulay bo'lgan moslamadan foydalangan holda deyarli har
qanday joyda ovoz berish imkoniyatini beradi.
| 