Glossary
Tranzistor
Bir yoki bir nechta elektrik o‘tishli, uch yoki undan
ko‘p elektrodli, elektr signali quvvatini
kuchaytirish uchun yaroqli, elektr o‘zgarishlarni
amalga oshiruvchi yarimo‘tkazgich asbob.
Konstruktiv element ( KE)
Qurilmaning xususiy funksional vazifani bajaruvchi
har qandy butun bo‘lagi
Parametr
Obyekt(jarayon )ning holati,xossalari yoki
tashqi sharsitlarni tavsiflaydigan muayyan
sifat xususiyatining miqdoriy o‘lchovi bo‘lib,
uning qiymati tanlangan o‘zaro munosabatlar
tizimida berilgan yokm oldindan aniqlangan
hisoblanadi.
Konstruktiv elementning parametri
Konstruktiv element xossalari yoki belgilarini
tavsiflaydigan sifat xususiyatining miqdoriy
o‘lchovi. Masalan, geometrik o‘lchovlar, maydon,
singdidiruvchanlik va boshqalar.
M- turdagi asbob
Dinamik boshqaruvga asoslangan, ko‘ndalang
o‘zgarmas magnit maydonida
harakatlananayotgan elektronlarning potensal
energiyasiga O‘YUCH chiqish signali energiyasiga
aylantirib beruvchi elektrova kuum asbob.
0- turidagi asbob
Dinamik boshqaruvga asoslangan, elektronlar
dastasining kinetik energiyasini O‘YUCH
chiqish
signali
energiyasiga
aylantirib
beruvchi elektrovakkum asbob.
Integral Mikrosxema (IMS)
Signalni o‘zgartirish,informatsiyani uzatish va
yig‘ish bo‘yicha ma’lum vazifalarni bajaruvchi,
tugal texnologik jarayonda tayyorlanadigan va
elektr jihatdan o‘zaro bog‘langan elementlari
yuqori joylashish zichligiga ega bo‘lgan
mikroelektron mahsulot.
Ma’lumot
Elektronika — fan va texnikaning elektronlar va boshqalar zaryadlangan zarralarning
elektromagnit maydon hamda turli jismlar bilan oʻzaro taʼsiri qonuniyatlarini oʻrganish,
bu oʻzaro taʼsirdan foydalanib energiyani oʻzgartiradigan elektron asbob va qurilmalarni
yaratish usullarini ishlab chiqish bilan shugʻullanadigan sohasi. Matematika, fizika,
nazariy elektronika kabi fanlar E.ning nazariy asosini tashkil qiladi. E.da axborotni
diskret va uzluksiz elektromagnit signallar koʻrinishida olish va ularni oʻzgartirish,
almashtirish masalasi ham oʻrganiladi. Elektronlarning juda kichik inersion xossaga ega
ekanligi ularning elektron asboblar ish hajmidagi makromaydonlar bilan ham, atom,
molekula yoki kristall panjara ichidagi mikromaydonlar bilan ham oʻzaro taʼsiridan
chastotasi 1012Gs gacha boʻlgan elektromagnit terbanishlarni, shuningdek, chastotasi
1012— 1020Gs boʻlgan infraqizil, optik, ultrabinafsha va rentgen nurlanishlarni samarali
generatsiyalash, oʻzgartirish va qabul qilish imkonini beradi. Elektron jarayonlar va
hodisalarni, shuningdek, elektron asbob va qurilmalar yaratish usullarini tadqiq qilish
natijalari elektron texnikaning turlituman asbobuskunalarini, hisoblash texnikasi,
informatika, aloqa, radiolokatsiya, televideniye, telemexanika va boshqalar sohalardagi
murakkab masalalarni hal qilishga moʻljallangan turli tizimlar va komplekslarni
yaratishda oʻz aksini topgan.
Adabiyotlar
1.
A.A.Tulyaganov, S.S.Parsiyev, V.A.Tulyaganov, U.M.Abdullayev. Elektr zanjirlar
nazaryasi. (O’quv qo’llanma). T. “Aloqachi”, 2018, 144 ,bet.
2.
Elektronika va sxemotexnika. Darslik. X.K. Aripov, A.M.Abdullayev,
N.D.Alimova,
J.T.Maxmudov. A.A.Tulyaganov, SH.T.Toshmatov- Toshkent aloqachi nashiryoti,
2017, 376, bet
3.
Elektronika: darslik. X.K.Aripov, A.M.Abdullayev, N.B.Alimova, X.X.Rustamov,
Y,V,Obyedkov. Sh.T.Toshmatov. Toshkent. O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati
nashryoti. 2012, 400 bet
4.
Robert L. Boyleastad. Introductory Circuit analysis. 2014-Pearson Education
Limited, 1091p.
5.Х.К.Арипов, А.М.Абдуллаев, Н.Б.Алимова, Х.Х.Бустанов, э.В. Обедков,
Ш.Т.Тошматов. Схемотехника. Т..АЛОҚАЧИ, 2010г. А. А.
Абдумаликов.Електроника.2012й
6.Digital Logic Design, Jivang Ware Z Scene. Fourth Edition, 2020y.
Test
Musbat teskari bog’lanishli avtogeneratorda so’nmas
tebranishlar hosil bo’lishi uchun ……… va ……
shartlari bajarilishi kerak
#amplituda, faza
balans
amplituda, chastota
balans
chastota,
amplituda
balans
chastota, faza
balans
Avtogenerator uchun amplituda balans sharti
bajarilishi uchun …… ma'lum kritik qiymatdan katta
bo’lishi lozim
#teskari bog’lanish
koeffitsienti
kuchaytirish
koeffitsienti
modulyatsiya
koeffitsienti
to’g’ri
bog’lanish
koeffitsienti
Avtogeneratorda faza balans sharti bajarilishi ya'ni
tebranish konturidagi kuchlanish fazasi tranzistor
bazasiga yoki lampa turiga beriladigan kuchlanish
fazasi bilan ………… bo’lishi lozim
#bir xil fazada
qarama-qarshi
fazada
qarama-qarshi
amplituda
bir xil
amplituda
Past chastotasi (100 kGts gacha) li signallar ishlab
chiqarishda …… Generatorlar, yuqori chastotali
signallar ishlab chiqarishda …… generatordan
foydalaniladi
#RC, LC
RC, RC
LC, RC
RG, LC
Avtogeneratorlar yordamida …… tebranishlar ishlab
chiqariladi
#garmonik
arrasimon
to’rtburchak
uchburchak
Relaksatsion generatorlar yordamida …… signallar
ishlab chiqariladi
#arrasimon, pisimon
kompleks
P
simon,kompleks
arrasimon
Arrasimon signallarni …… generator, pisimon
signallarni …… yordamida ishlab chiqariladi
#neon lampali,
multivibrator
multivibrator, neon
lampali
multivibrator,
trigger
trigger,
multivibrator
Garmonik tebranish ishlab chi?aruvchi elektron
generatorlar …… da, relaksatsion signal ishlab
chiqaruvchi generatorlar ……… ishlatiladi
#radioeshittirish,
radionavigatsiya,
radiolokatsiyada;
hisoblash texnikasida
radionovigatsiyada,
EXM xotira
qurilmasida
hisoblash
texnikasida,
radiolokatsiyada
hisoblash
texnikasida,
EXM xotira
qurilmasida
Multivibratorlarda teskari bog’lanish koeffitsienti
……… bo’ladi
#1 ga teng
1 ga yaqin
0 ga yaqin
2 ga yaqin
Multivibratorlarning …… ish rejimi bor
#3 xil
2 xil
1 xil
4 xil
Trigger … rejimida ishlovchi …………
#kutib turuvchi,
multivibrator
kutib turuvchi,
transformator
maksimal,
multivibrator
multivibrator
Elektr jihozi ishlaganda uzoh vaqt xizmat kiladi
#Nominal ish rejimida
Maksimal ish
rejimida
Kelishilgan ish
rejimida
Ishchi
rejimda
Elektr energiya bu …… energiyadir
#Elektr va magnit
maydon
Kinetik va
potentsial
Ximiyaviy,
kinetik,
potentsial
Elektr,
magnit,
ximiyaviy
Elektr toki deb …… aytiladi
#Zaryadlangan
zarralar tartibli
harakatiga
Elektronlarning
tartibli harakatiga
Ionlarning
tartibli
harakatiga
Protonlar
tartibli
harakatiga
Doimiy tok deb tokka aytiladi
#Vaqt o’tishi bilan
yo’nalishi va
qiymatlari
o’zgarmaydigan
Vaqt o’tishi bilan
hamma qiymatlari
o’zgarib turadigan
Sinusoidal
Vaqt o’tishi
bilan
yo’nalishi va
qiymatlari
o’zgarib
turadigan
O’zgaruvchan tok deb … tokka aytiladi
#Yo’nalishi va
qiymati sinus qonuni
bo’yicha o’zgaradigan
Yo’nalishi va
qiymati nodavriy
o’zgaradigan
Yo’nalishi va
qiymati davriy
o’zgarib,
o’zgarmaydigan
Yo’nalishi va
qiymati
tangens
qonuni
bo’yicha
o’zgaradigan
Elektr zanjirining nominal ish rejimi deb …… mos
bo’lgan rejim tushiniladi
#Elektr zanjiridagi
tok, kuchlanish elektr
zanjir elementlarining
zavod tomonidan
ko’rsatilgan qiymatiga
Elektr zanjiridagi
tok, kuchlanish
elektr tarmog’idagi
tok va
kuchlanishga
Elektr
zanjiridagi tok,
kuchlanish
ruxsat etilgan
chegarada
o’zgaradigan
Elektr
zanjiridagi
tok,
kuchlanish
standart
bo’lmagan
O’zgaruvchan tok … parametrlar bilan xarakterlanadi
#Oniy, effektiv,
maksimal, o’rtacha
qiymat va davr,
chastota
Oniy, effektiv,
maksimal, o’rtacha
qiymatlar
Standart
50 Gts
chastota
O’zgaruvchan davri T deb … aytiladi
#Bir xil vaqt
davomida tok kuchi,
EYuK, quvvati
takrorlanib turadigan
vaqtga aytiladi
Maksimal yoki
amplituda
qiymatlar
o’zgarmaydigan
vaqtga
Bir xil vaqt
davomida uning
quvvati
takrorlanib
turadigan
vaqtga
Bir xil vaqt
davomida
tok kuchi,
EYuK,
takrorlanib
turadigan
vaqtga
aytiladi
O’zgaruvchan tokning oniy qiymati deb, T vaqtning
… qiymati tushiniladi
#Biror momentidagi
maksimal
Biror momentidagi
Biror
momentidagi
o’rtacha
Biror
momentidagi
chegaraviy
O’zgaruvchan tokning amplitudaviy qiymati deb T
vaqt mobaynida uning … qiymati tushiniladi
#qabul qilgan eng
maksimal
qabul qilgan eng
minimal
qabul qilgan
o’rtacha
barcha
qiymatlarida
O’zgaruvchan tokning ta'sir etuvchi yoki effektiv
qiymati deb ma'lum R qarshilikda …… kattalikka
aytiladi
#Bir davr mobaynida
o’zgaruvchan tok
ajratgan issiqlik
mikdori o’zgarmas
tok ajratgan shu vaqt
davomidagi issiq-
likka teng
O’zgaruvchan tok
ajratgan issiqlik
mikdoriga teng
issiqlikka teng
O’zgarmas tok
ajratgan issiqlik
mikdoriga teng
Bir davr
mobaynida
o’zgaruvchan
tok ajratgan
issiqlik
mikdoriga
teng
Sinusondal qonun bo’yicha o’zgaradigan tok ishlab
chiqaruvchi qurilma … deyiladi
#Generator
Asinxron mashina
Sinxron
generator
Doimiy tok
manbai
O’zgaruvchan tok ishlab chiqaradigan mashina
generatorlarda ……… aylanadi
#Elektr energiya
mexanik energiyaga
Mexanik energiya
elektr enegiyaga
Ximiyaviy
energiya elektr
energiyaga
Elektr
energiya
mexanik
energiyaga
O’zgaruvchan tokni … usulida tasvirlash mumkin
#Analitik
Vaqt diagramma
Vektor
diagramma
Kompleks
son
O’zgaruvchan tok tenglamasidagi (ωt+φ) ifoda
tokning …… deyiladi
#Fazasi
Maksimal qiymati
Boshlang’ich
fazasi
Oniy qiymati
Ikkita sinusondal kattaliklar boshlang’ich fazalarining
(φ1 >φ2) farqi φ1φ2 = ∆ φ deyiladi
#Faza siljishi Fazalar
farqi
Faza siljish
burchagi
Amplitudalar
farqi
Chastotalar
farqi
Faza bo’yicha yarim davrga siljigan sinusoidal
kattaliklar bir-biriga nisbatan …… fazada o’zgaradi
deyiladi
#Teskari
Bir xil
Xar xil
Eng kata
Bir xil chastotali sinusondal kattaliklarni tasvirlovchi
bitta yoki bir necha vektorlar ………… diagramma
deyiladi
#Vektor
Vaqt
Skalyar
Analitik
Turbogenerator va gidrogenerator bir-biridan … bilan
farq qiladi
#Aylanish chastotasi,
Juft qutblar soni
Tuzilish
Tashqi
ko’rinishi
Aylanishlari
soni
Nega o’zgaruvchan tok chastotasi 50 Gts qilib
olingan?
#Ko’zning talabi
shunday
Xoxlagan
chastotani olish
mumkin-ligidan
O’zbekiston
Respublikasi
talabi shunday
Rossiya
talabi
shunday
Elektr o’lchov asboblari o’zgaruvchan tokning
qiymatni o’lchaydi
#Effektiv, ta'sir
etuvchi
Ta'sir etuvchi, oniy
Maksimal
Minimal
| 