Mavzu: Maydoniy tranzistorlar volt-amper xarakteristikalari va
parametrlari, ularning ish rejimlariga hamda temperaturaga bog‘liqligi
Reja:
1.Tranzistorlar
2.Maydoniy tranzistorlar
3.Maydoniy transistor xarakteristikalari va parametrlari
4.Maydoniy tranzistorlarning ish rejimlari
5.Xulosa
Tranzistor (inglizcha:
transfer — koʻchirmoq va rezistor) — elektr
tebranishlarni kuchaytirish, generatsiyalash (hosil qilish) va oʻzgartirish
uchun
moʻljallangan 3 elektrodli yarimoʻtkazgich asbob hamda mikroelektronika
qurilmalarining asosiy elementi.
Tranzistorlar tuzilishi, ishlash prinsipi va parametrlariga koʻra 2 ta sinfga
ajratiladi — bipolyar va maydoniy (unipolyar) tranzistorlar.
Bipolyar
tranzistorlarda ikkala turdagi (p-tipli va n-tipli) oʻtkazuvchanlikka ega boʻlgan
yarimoʻtkazgichlar ishlatiladi. Bipolyar tranzistor, oʻzaro yaqin joylashgan p-n
oʻtish hisobiga ishlaydi va baza- emitter oʻtishi orqali tokni boshqaradi.
Maydoniy tranzistorlarda faqat bir turdagi (n-tipli yoki p-tipli)
yarimoʻtkazgichlar ishlatiladi. Bunday tranzisorlarning bipolyar tranzistorlardan
asosiy farqi shundaki,
ular kuchlanishni boshqaradi, tokni emas. Kuchlanishni
boshqarish zatvor va istok orasidagi kuchlanishni oʻzgartirish orqali amalga
oshiriladi.
TRANZISTORLAR
Hozirgi kunda analog texnikalar
olamida
bipolyar tranzistorlar
(BT) (xalqaro atama — BJT,
Bipolar Junction
Transistor)
asosiy oʻrinni egallagan. Raqamli
texnikalar sohasida esa, aksincha
maydoniy
tranzistorlar
bipolyar
tranzistorlarni siqib chiqargan.
Oʻtgan asrning 90-yillarida, hozirgi davrda ham elektronikada
keng miqyosda
qoʻllanilayotgan bipolyar-maydoniy tranzistorlarning gibrid
koʻrinishi — IGBT ishlab chiqildi.
1956-yilda tranzistor effektini tadqiq qilgani uchun William Shockley, John
Bardeen va Walter Brattain fizika boʻyicha Nobel mukofoti bilan taqdirlanishgan.
1980-yilga kelib, oʻzining kichik oʻlchamlari, barqaror ishlashi, iqtisodiy jihatdan
arzonligi hisobiga tranzistorlar elektronika sohasidan elektron lampalarni siqib
chiqardi. Shuningdek, kichik kuchlanish va katta toklarda ishlay olish qobiliyati
tufayli, elektromagnit rele va mexanik uzib-ulagichlarga ehtiyoj qolmadi.
Elektron sxemalarda tranzistor „VT“ yoki „Q“ harflari bilan hamda joylashgan
oʻrniga muvofiq indeks bilan belgilanadi. Masalan, VT15.
Rus tilidagi
adabiyotlar va hujjatlarda esa XX asrning 70- yillariga qadar „T“, „PP“
(poluprovodnikoviy pribor) yoki „PT“ (poluprovodnikoviy triod) kabi
belgilanishlar ham ishlatilgan.
TRANZISTORLAR
Tranzistorning yaratilishi XX asrning eng muhim voqealaridan biri boʻlib, 1833-
yilda ingliz olimi Maykl Faradey yarimoʻtkazgich material — kumush sulfidi
bilan oʻtkazgan tajribadan boshlangan yarimoʻtkazgichlar elektronikasi
sohasining keskin rivojlanishiga sabab boʻldi.
1874-yil nemis fizigi Karl Ferdinand Braun metall-yarimoʻtkazgich kontaktida
bir tomonlama oʻtkazuvchanlik
hodisasini aniqladi.
1906-yili injener Grinlif Vitter Pikkard nuqtaviy yarimoʻtkazgichli diod-
detektorni ixtiro qildi. 1910-yilda ingliz fizigi Uilyam Ikklz baʼzi bir
yarimoʻtkazgichlar elektr tebranishlarini hosil qilishi
mumkinligini aniqladi. 1922-yilda
esa Oleg Losev, maʼlum kuchlanishlarda
manfiy differensial qarshilikka ega boʻlgan diodlarni yaratdi. Ushbu diodlar,
keyinchalik, detektorli va geterodinli radiopriyomniklarda qoʻllanildi. Bu
davrning oʻziga xos tomonlaridan biri shunda ediki, u vaqtda yarimoʻtkazgichlar
fizikasi hali yetarlicha keng oʻrganilmagan edi. Barcha yutuqlar, asosan, tajribalar
tufayli qoʻlga kiritilgandi. Olimlar, kristall ichida qanday fizik hodisalar roʻy
berayotganini tushuntirib berishga qiynalishgan. Baʼzida notoʻgʻri xulosalarga
ham kelishgan.
Shu
bilan birga, 1920-1930-yillarda chet davlatlarda radiotexnika sohasiga
elektron lampalar kirib keldi. Bu soha yarimoʻtkazgichlar fizikasiga qaraganda
kengroq oʻrganilgan boʻlgani uchun koʻp mutaxassis-
radiotexniklar aynan shu sohada ishlagan.. Yarimoʻtkazgichli diodlarga esa moʻrt
va
„injiq“
qurilmalar
sifatida baho
berilgan.
Oʻsha
vaqtlarda
yarimoʻtkazgichlarning katta imkoniyatlarini hech kim payqamagan.
Bipolyar va maydoniy tranzistorlar turlicha yoʻllar bilan kashf qilingan.
