Elektrotexnika

“Fizika, matematika va axborot texnologiyalari” kafedrasi

“ELEKTROTEXNIKA”

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT FARMASEVTIKA INSTIUTI

“Fizika, matematika va axborot texnologiyalari” kafedrasi

5510600-Sanoat farmasiyasi (turlari bo’yicha)

5320500-Biotexnologiya (farmasevtik biotexnologiya) yo’nalishi uchun
“ELEKTROTEXNIKA”

fanidan

Toshkent – 2016

Tuzuvchi:

S.Y.Inog’omov - “Fizika, matematika va axborot texnologiyalari” kafedrasi

мudiri, т.f.d.

O’quv uslubiy majmua kafedraning

2016 yil “___” _______________ dagi ____ -sonli majlisida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etildi.

Fizika, matematika va axborot

texnologiyalari kafedrasining

mudiri, t.f.d. S.Yo.Inog’omov

O’quv uslubiy majmua MUKda ko’rib chiqildi va tasdiqlandi.

“___” _______________ 2016 yil ____ - sonli bayonnomasi.

TOShKENT FARMASEVTIKA INSTITUTI

FIZIKA, MATEMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYaLARI KAFEDRASI
Ro’yxatga olindi “Tasdiqlayman”

№___________________ O’quv ishlari bo’yicha

2016 y. «___» ________ prorektor f.f.n.,

S.U Aliyev

____________________“____” ______2016 yil

“ELEKTROTEXNIKA ”

fanidan
I Sh Ch I D A S T U R

Bilim sohasi: 500000 Sog’liqni saqlash va ijtimoiy ta’minot

5510600– Sanoat farmasiyasi (turlari bo’yicha)

Inog’omov S. Yo. Fizika, matematika va axborot texnologiyalari

kafedrasi dosenti, t.f.d.
Taqrizchilar:

S. Amirov – TTYMI Elektrotexnika asoslari

kafedrasining mudiri, t.f.d., prof.

F.X. Tuxtaev - Biotexnologiya kafedrasining dotsenti, f. f. n.

mudiri, S.Yo.Inog’omov

Sanoat farmatsiyasi ilmiy kengashi 2016 yil “_------”_{---------------------}dagi _-------- - sonli majlisida muxokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etildi.
Sanoat farmatsiya fakulteti ilmiy

kengashi raisi, dotsent X.Sh.Ilxomov

Ishchi dastur MUKning 2016 yil “__”________ dagi ___-sonli majlisida muhokama qilinib, tasdiqlandi.

MUK raisi, f.f.n. S.U Aliyev
“___” ___________2016 yil


Kirish

Hozirgi vaqtda mahalliy xom ashyo asosida arzon va talabga javob beradigan dori vositalari olish dolzarb masala hisoblanadi. Bu masalani hal qilishda chuqur nazariy va amaliy malakaga ega bo’lgan mutaxassislar tayyorlash kerak.

Elektrotexnika asoslari fani sanoat farmasiyasi yo’nalishi bo’yicha taxsil olayotgan bo’lg’usi mutaxassislar uchun assosiy fanlardan hisoblanadai. Chunki sanoat miqyosida dori vositalari ishlab chiqaruvchi mutaxassislar yangi texnologiya va texnikadan foydalana bilishi, ularni boshqara olish hamda texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishni bilishlari kerak. Bu esa dori vositalari tayyorlash bo’yicha injener-texnologlar uchun elektrotexnika asoslari fanining ahamiyati naqadar katta ekanligini ko’rsatadi.

Bu ishchi dastur Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2014-yil 13-noyabrdagi 430-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan o’quv dasturi asosida yozilgan.

- Elektrotexnika asoslari va elektr o’lchashlarning asosiy qonunlari;

- o’zgarmas tok zanjirlarini tuzish va hisoblash;

- o’zgaruvchan tok zanjirlarni analiz qilish va qonunlar asosida hisoblab chiqish;

- turli o’lchov asboblari (ampermetr, voltmetr va boshqalar) yordamida o’lchashlarni bajarish;

- sanoat farmasiyasi va biotexnologiyada qullaniladigan elektrotexnika qurilmalari va asboblarni ishlash prinsiplarni o’rganish;

- to’g’irlagichlarni tuzilishi , ishlash prinsipi vaigsh faoliyatida ulardan foydalana bilash.

- Fizik va elektrotexnika apparatlari bilan ishlashda o’lchov talablarini, texnika xavfsizligi qoidalarini bilish kerak.

1. 
   
   
2. 
   Fan bo’yicha talabalarning bilimiga, o’quviga, ko’nikmasiga qo’yiladigan talablar
   

• 
  fan bo’yicha o’tilayotgan temalarni to’liq o’zlashtirishlari.
  
• 
  Egallagan bilimlarini ishlab chiqarishga tatbiq qilishlari
  
• 
  o’zgarmas tok zanjirlarini tuzish
  
• 
  o’zgaruvchan tok zanjirlarini analiz qilish
  
• 
  elektrotexnik o’lchov apparatlari bilan ishlashda o’lchov talablari
  
• 
  texnika xavfsizligi qoidalari.
  

• 
  elektrotexnika va biotexnologik qurilmalarni ishlata olish
  
• 
  o’zgaruvchan va o’zgarmas tok zanjirlarini yi\ish
  
• 
  laboratoriya ishlarini mustaqil bajarish.
  

• 
  o’lchov asboblari (ampermetr, voltmetr va boshqalar) parametrlarini щisoblab chiqarish va ular yordamida o’lchashlarni bajarish.
  
• 
  Fizika va elektrotexnika apparatlarini ishlata olish;
  
• 
  Olgan nazariy va amaliy bilimlarini ishlab chiqarishga tatbiq qila olishga ega bo’lishlari kerak.
  

Elektrotexnika asoslari fanini umumiy fizika kursining uzviy bog’langan tarmog’i sifatida qarash mumkin. Shuning uchun elektrotexnika asoslari fani fizika bilan bog’langan xolda undagi nazariy bilimlarni elektrotexnika asoslari fanida ishlab chiqarishga tatbiq qilgan xolda olib boriladi.

Shu bilan birga elektrotexnika asoslari fani avtomatika asoslari, oliy va hisoblash matematikasi, robototexnika asoslari hamda biotexnologiya mutaxassisligi bo’yicha o’qitilayotgan fanlar bilan uzviy bog’langan xolda olib boriladi.

1.4. Fanning ishlab chiqarishdagi o’rni

Fan va texnikaning to’xtovsiz rivojlanib borishi dorishunoslik soxasidagi biotexnolog, injener-texnolog kabi mutaxassislarni yuqori bilimga ega bo’lishini taqozo etmoqda.Tayyorlanayotgan mutaxassislarni chuqur bilimli, yuqori saviyaga ega bo’lgan mutaxassis bo’lib chiqishi uchun “Elektrotexnika asoslari” fani bo’yicha nazariyani amaliyot bilan bog’lagan xolda olib borish katta ahamiyatga ega.

“Elektrotexnika asoslari” fani – elektr toki va elektromagnit xodisalarini sanoat ishlab chiqarishi va turmush ehtiyojlari uchun texnik maqsadlarda foydalanishni o’rganadigan fan bo’lib, ishlab chiqarishning asosiy negizi hisoblanadi.

1.5. Fanni o’qitishda zamonaviy axborot

va pedagogik texnologiyalar

Elektrotexnika asoslari fanini o’qitishda talabalar o’tilayotgan mavzularni yaxshi o’zlashtirishi uchun ko’rgazma qurollaridan keng foydalangan xolda olib bariladi.

Talabalar bu fanni chuqur o’zlashtirishlari uchun amaliy ish mashg’ulotlarini muntazam ravishda o’tkazish rejalashtiriladi. Talabalar fanning nazariy qismidan olgan bilimlarini amalda qo’llashlari va o’z mahoratlarini to’la namoyish qilishlari uchun amaliy ishlarni shunday tashkil qilish kerakki, unda asbob-uskunalardan, ko’rgazma qurollaridan, plakatlardan, slaydlardan, diafilmlardan, videofilm va kompyuterdan hamda yangi pedagogik texnologiyalardan (aqliy xujum, 3*4 texnologiyasi,bumerang, FSMU texnologiyasi, charxpalak, muammo, muloqot, baxslashuv va boshqalar) foydalangan holda olib boriladi. Bu esa talabalarda o’lchash sxemalarini mustaqil tuzish uchun hamda o’lchov asboblarini ishlab chiqarishga tatbiq qilish uchun nazariy, hamda amaliy zamin bo’ladi.

3. 
   FANNING MAZMUNI
   

O’zgarmas tok zanjirlari. Dorishunoslik sohasidagi muhandislar uchun elektrotexnikaning ahamiyati. O’zgarmas tok zanjirlarining ta’rifi, sxemasi va uning sxematik belgilari. Tok manbalari va elektr qarshiliklarni o’zaro ketma-ket, parallel va aralash ulash.

Elektr o’tkazuvchanlik. Om, Joul-Lens, Kirxgof qonunlari. Elektr tokining energiyasi va quvvati. O’zgarmas tok zanjirlarini hisoblash. Tarmoqlangan oddiy tok zanjirlarini hisoblash.

2 – Mavzu: Magnit maydoni va uni

xarakterlovchi asosiy kattaliklar

Magnit maydoni va uning asosiy ko’rsatgichlari (magnit induksiyasi, magnit singdiruvchanlik, magnit oqimi, magnit maydon kuchlanganligi, magnit kuchlanish, magnit yurituvchi kuchlar). To’la tok qonuni. Magnitlanish egri chizig’i. Magnit zanjiri va uning Om qonuni. Magnit zanjirini hisoblash. Amper (elektromagnit kuchlar) qonuni. Chap qo’l qoidasi.

Bir fazali sinusoidal kattaliklar. Bir fazali sinusoidal kattaliklar va ularning ifodasi hamda asosiy ko’rsatkichlari (davri T, chastotasi w, fazasi ( wt*) boshlang’ich fazasi, amplituda, oniy va ta’sir etuvchi qiymatlari. Sinusoidal tok zanjirlari va ularning fizik parametrlari (aktiv qarshilik, sig’im elementli zanjirdagi tok va kuchlanishlarning vektor tasvirlari).

Sinusoidal tok zanjirlari va ularni hisoblash.

Uch fazali tok zanjirlari. Uch fazali generator va iste’mol-chilarning yulduz va uchburchak sxemasi bo’yicha ulanishi.

Elektr o’lchov asboblari. Ularning asosiy elementlari. Magnitoelektr sistema asboblari. Elektromagnit sistema asboblari. Elektrodinamik sistema asboblari. Elektr o’lchashlar. Elektr o’lchashlar tushunchasi. Elektr kattaliklarni o’lchash. O’lchash xatoliklari va aniqlik klassi. Elektr kattaliklarni elektr usulida o’lchash. O’lchash usullari. Noelektrik kattaliklarni elektr usulida o’lchash. O’zgarmas tok zan-jirlarida qarshilikni, kuchlanishni va tok kuchini o’lchash. Ommetrlar. Shuntlar va qo’shimcha rezistorlar. Avometr.

Transformatorlar va ularning vazifalari. Bir fazali transformatorlarning tuzilishi va ishlash prinsipi. Transformasiyalash keffisienti va foydali ish koeffisienti (F.I.K.). Transformatorlarning salt ishlashi, qisqa tutashtirish tajribalari va maqsadlari. Uch fazali transformatorlar.

O’zgarmas tok mashinalarining tuzilishi va ishlash prinsipi. O’zgarmas tok mashinalarining konstruksiyasi. Ularni xalq xo’jaligida va sanoatda ishlatilishi. O’zgarmas tok generatorlari. O’zgarmas tok generatorlarining tuzilishi va ishlash prinsipi. Generatorlarning turlari va tav-siflari. Uyg’otish qutblari. Mustaqil uyg’otishli va parallel uyg’otishli o’zgarmas tok generatorlari. O’zgarmas tok dvigatellari. O’zgarmas tok dvigatellarining tuzi-lishi, ishlash prinsipi. O’zgarmas tok dvigatellarining turlari, ulanish sxemalari va ishlatilishi. Mustaqil uyg’otishli va parallel uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatellari.

Elektr stansiyalar. Elektr energiyasini ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish turlari GES, GRES, KES, TES, AES.

Energetik sistemalar. Transformatorlar podstansiyalari va ularning turlari. Elektr uzatish simlarining ko’ndalang kesimini tanlashga oid asosiy mezonlar. Elektr tarmoqlari va sistemalari va ularning vazifalari. Korxonalarning quvvat koeffisienti uning texnika-iqtisodiy ahamiyati.

8 – Mavzu: Elektrovakuum priborlari

Elektrovakuum priborlarining xususiyatlari. Elektron emissiya: termoelektron, fotoelektron, elektrostatistik (avtoelektron) emissiyalar.

Diodning tuzilishi, ishlash prinsipi va xarakteristikalari. Uch elektrodli lampa-triod. Triodning tuzilishi, xarakteristikalari va parametrlari. Ko’p elektrodli lampalar. Elektron nur trubkasi. Ion priborlar. Elektrovakuum fotoelementlar
9 – Mavzu: Yarim o’tkazgichli priborlar.

Yarim o’tkazgichli diod, triod va tiristorlarning

elektrotexnik qurilmalarda ishlatilishi va ahamiyati

Elektronika asoslari. Elektronika asboblari ularning tuzilishi, ishlash prinsipi va qo’llanilishi. Yarim o’tkazgichli diod. Uning tuzilishi va xarakteristikalari. Yarim o’tkazgichli tranzistorlar. Ularning tuzilishi, ishlash prinsipi, shartli belgilari, parametr va tavsiflari.

Yarim o’tkazgichli diod, triod va tiristorlarning elektrotexnik qurilmalarda ishlatilishi va ahamiyati. Yarim o’tkazgichli to’g’rilagichlar, to’g’rilagichlarning vazifasi va sxemalari. Elektron kuchaytirgichlarning umumiy ishlash prinsipi va klassifikasiyasi.

Yarim o’tkazgichli kuchaytirgichlar va ularning avtomatik nazorat va boshqarish sistemalarida qo’llanilishi. Yarim o’tkazgichli mikrointegral sxemalar va ularning qo’llanilishiga doir tushunchalar

Talabalarga elektrotexnika fanini o’qitishda kompyuter, axborot va boshqa zamonaviy texnologiyalarni qo’llab, bilim saviyasini oshirish va shu orqali Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablariga javob beradigan ilmiy salohiyatli yetuk mutaxassis kadrlar tayyorlash jarayonini amaliyotga oshirish. Ma’ruzalarni slaydlar orqali kadoskopda o’qish, internet ma’lumotlaridan samarali foydalanish, shuningdek talabalarni elektron darsliklardan foydalanishlari uchun sharoitlar yaratish. O’qitish jarayonida o’quv dasturlarini kompyuter orqali o’qitishni joriy etish, talabalarning kompyuter savodxonligini oshirishga ko’nikma berish, zamonaviy pedagogik texnologiya usullarini qo’llash.

2.Dorishunoslik sohasidagi muhandislar uchun elektrotexnikaning ahamiyati.

3. O’zgarmas tok zanjirlarining ta’rifi, sxemasi va uning sxematik belgilari.

4. Tok manbalari va elektr qarshiliklarni o’zaro ketma-ket, parallel va aralash ulash.

5. Elektr yurituvchi kuch (E.Yu.K.) va kuchlanish

6. Elektr o’tkazuvchanlik. Om, Joul-Lens, Kirxgof qonunlari.

7. Elektr tokining energiyasi va quvvati.

8. O’zgarmas tok zanjirlarini hisoblash.

9. Tarmoqlangan oddiy tok zanjirlarini hisoblash.

10. Elektromagnitizm

11. Magnit maydoni va uning asosiy ko’rsatgichlari (magnit induksiyasi, magnit singdiruvchanlik, magnit oqimi, magnit maydon kuchlanganligi, magnit kuchlanish, magnit yurituvchi kuchlar).

12. To’la tok qonuni.

13. Magnitlanish egri chizig’i.

14. Magnit zanjiri uchun Om qonuni.

15. Magnit zanjirini hisoblash.

16. Amper (elektromagnit kuchlar) qonuni. Chap qo’l qoidasi.

17. O’zgaruvchan tok zanjirlari

18. Bir fazali sinusoidal kattaliklar.

19. Bir fazali sinusoidal kattaliklar va ularning ifodasi hamda asosiy ko’rsatkichlari (davri T, chastotasi w, fazasi ( wt*) boshlang’ich fazasi, amplituda, oniy va ta’sir etuvchi qiymatlari.

20. Sinusoidal tok zanjirlari va ularning fizik parametrlari (aktiv qarshilik, sig’im elementli zanjirdagi tok va kuchlanishlarning vektor tasvirlari).

21. Sinusoidal tok zanjirlari va ularni hisoblash.

22. Uch fazali tok zanjirlari

23. Uch fazali generator va iste’mol-chilarning yulduz va uchburchak sxemasi bo’yicha ulanishi.

24. Elektr o’lchashlar va elektr o’lchov asboblari Elektr o’lchov asboblari. Ularning asosiy elementlari.

25. Magnitoelektr sistema asboblari.

26. Elektromagnit sistema asboblari.

27. Elektrodinamik sistema asboblari.

28. Elektr o’lchashlar.Elektr o’lchashlar tushunchasi. Elektr kattaliklarni o’lchash.

29. O’lchash xatoliklari va aniqlik klassi.

30. Elektr kattaliklarni elektr usulida o’lchash. O’lchash usullari.

31. Noelektrik kattaliklarni elektr usulida o’lchash.

32. O’zgarmas tok zan-jirlarida qarshilikni, kuchlanishni va tok kuchini o’lchash. Ommetrlar. Shuntlar va qo’shimcha rezistorlar. Avometr.

33. Transformatorlar

34. Transformatorlar va ularning vazifalari.

35. Bir fazali transformatorlarning tuzilishi va ishlash prinsipi. 36. Transformasiyalash keffisienti va foydali ish koeffisienti (F.I.K.).

37. Transformatorlarning salt ishlashi, qisqa tutashtirish tajribalari va maqsadlari.

38. Uch fazali transformatorlar.

39. O’zgarmas tok mashinalari

40. O’zgarmas tok mashinalarining tuzilishi va ishlash prinsipi.

41. O’zgarmas tok mashinalarining konstruksiyasi. Ularni xalq xo’jaligida va sanoatda ishlatilishi.

42.O’zgarmas tok generatorlari. O’zgarmas tok generatorlarining tuzilishi va ishlash prinsipi. Generatorlarning turlari va tav-siflari.

43. Uyg’otish qutblari.

44. Mustaqil uyg’otishli va parallel uyg’otishli o’zgarmas tok generatorlari.

45. O’zgarmas tok dvigatellari. O’zgarmas tok dvigatellarining tuzi-lishi, ishlash prinsipi.

46. O’zgarmas tok dvigatellarining turlari, ulanish sxemalari va ishlatilishi.

47. Mustaqil uyg’otishli va parallel uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatellari.

48.Elektr energiyasini ishlab chiqarish va uzatish

Elektr stansiyalari.

49. Elektr energiyasini ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish turlari GES, GRES, KES, TES, AES.

50. Transformatorlar podstansiyalari va ularning turlari.

Korxonalarning quvvat koeffisienti uning texnika-iqtisodiy ahamiyati.

51. Elektrovakuum priborlari

52. Elektrovakuum priborlarining xususiyatlari.

Elektron emissiya: termoelektron, fotoelektron, elektrostatistik (avtoelektron) emissiyalar.

53. Diodning tuzilishi, ishlash prinsipi va xarakteristikalari.

54. Uch elektrodli lampa-triod. Triodning tuzilishi, xarakteristikalari va parametrlari.

55. Ko’p elektrodli lampalar. Elektron nur trubkasi.

56. Ion priborlar. Elektrovakuum fotoelementlar.

57. Yarim o’tkazgichli priborlar

Elektronika asoslari. Elektronika asboblari ularning tuzilishi, ishlash prinsipi va qo’llanilishi.

58. Yarim o’tkazgichli diod. Uning tuzilishi va xarakteristikalari.

59. Yarim o’tkazgichli tranzistorlar. Ularning tuzilishi, ishlash prinsipi, shartli belgilari, parametr va tavsiflari.

60. Yarim o’tkazgichli diod, triod va tiristorlarning elektrotexnik qurilmalarda ishlatilishi va ahamiyati.

61. Yarim o’tkazgichli to’g’rilagichlar, to’g’rilagichlarning vazifasi va sxemalari. Elektron kuchaytirgichlarning umumiy ishlash prinsipi va klassifikasiyasi.

62. Yarim o’tkazgichli kuchaytirgichlar va ularning avtomatik nazorat va boshqarish sistemalarida qo’llanilishi. Yarim o’tkazgichli mikrointegral sxemalar va ularning qo’llanilishiga doir tushunchalar.
9. Baholash mezonlari
Talabalarning fan bo’yicha o’zlashtirishini baholash 100 ballik tizim bo’yicha olib boriladi va semestr (o’quv yili) davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga oshiriladi:

• 
  joriy baholash (JB)
  
• 
  oraliq baholash (OB)
  
• 
  talabaning mustaqil ishi (TMI)
  
• 
  yakuniy baholash (YaB)
  

Ushbu 100 ball baholash turlari bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi:

Talabaning fan bo’yicha to’plagan umumiy bali har-bir baholash turlarida to’plagan ballar yig’indisiga teng bo’ladi.

JBda fanning har bir mavzusi bo’yicha talabaning bilimi va amaliy ko’nikmalarini aniqlab borish ko’zda tutiladi va u laboratoriya mashg’ulotlarida amalga oshiriladi. Baholashda talabaning bilim darajasi, mashg’ulot materiallarini o’zlashtirishi, nazariy material muhokamasida va ta’limning interaktiv usullarida qatnashishning faollik darajasi, shuningdek amaliy bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirish darajasi (ya’ni nazariy va amaliy yondashuvlar) hisobga olinadi.

JB har bir fanning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda og’zaki, yozma ish, test yoki ularning kombinasiyasi shaklida amalga oshiriladi.

Har bir mashg’ulotda barcha talabalar baholanishi shart.

Talabaning ballarda ifodalangan o’zlashtirishi quyidagicha baholanadi: har bir JB da talaba maksimal 8 ball oladi. 8 ta JB o’tkaziladi.

Talaba darsga kelib unga mutloq tayyorlanmaganida va muhokamada mutloq ishtirok etmaganida – 2 ball qo’yiladi.