Endokrinologiya kasalliklar
Kasallikning tavsifi
Qandli diabet – bu metabolik jarayonlarning noto'g'ri ishlashi bo'lib, u insulin darajasining pasayishi va qonda shakar miqdorining oshishi tufayli yuzaga keladi. Kasallik surunkali bo'lib, ko'pincha kuchayib borish xavfi mavjud. Qandli diabet tufayli kelib chiqqan holatlar o'limga olib kelishi mumkin (bu giperglikemik va gipoglikemik koma). Statistik ma'lumotlarga ko'ra, qandli diabet kasalligi metabolizm buzilishi tufayli yuzaga keladigan ikkinchi eng keng tarqalgan kasallikdir (semizlik birinchi o'rinda). Dunyo miqyosida diabet aholining o'ndan birida tashxis qilinadi. Kasallik belgilarsiz kechishi mumkinligini hisobga olgan holda, olimlar aslida diabet bilan og'rigan bemorlarning ulushi ancha yuqori deb taxmin qilishadi.
Insulinning ahamiyati - Qandli diabet insulin yetishmovchiligi tufayli yuzaga keladi. Oqsil, uglevod va yog` almashinuvidagi buzilishlar bu kasallikka xosdir. Uglevodlar almashinuvida ishtirok etadigan insulin jigarda glikogenning parchalanishi, sintezi va ishlatilishini ta'minlaydi, shuningdek, uglevod birikmalarining parchalanishini oldini oladi. Oqsil almashinuvi jarayonida insulin oqsil va nuklein kislotalarni sintez qila boshlaydi, birinchisining parchalanishiga yo'l qo'ymaydi. Insulinning yog 'almashinuviga ta'siri shundaki, u glyukozaning gepatositlarga kirish tezligini oshiradi, energiya hujayra jarayonlarini ishga tushiradi, yog'larning parchalanishini sekinlashtiradi va yog' kislotalari sintezini yaxshilaydi. Agar insulin yetarli bo'lmasa, natriy hujayralarga kira olmaydi.
Kasallikning shakllari Qandli diabetning og'irligi jihatidan yengil, o'rtacha va og'ir bo`lishi mumkin. Ushbu kasallikning to'rtta asosiy klinik shakli mavjud:
1-tip qandli diabet (insulinga bog'liq). 35 yoshgacha bo'lgan odamlarda va yosh bolalarda uchraydi. Insulinning tabiiy ishlab chiqarilishi butunlay to'xtaydi, shuning uchun uni doimiy ravishda inyeksiya orqali yuborib turiladi.
2-tip qandli diabet (insulinga bog'liq bo'lmagan). U qirq va ellik yoshdan oshgan odamlarda uchraydi, uning paydo bo'lishining sababi to'qimalarning insulinga anormal sezgirligidir. Bunday diabetda shakarning o`zlashtirilishi qiyin kechadi, insulinni inyeksiya orqali yuborish talab qilinmaydi.
Simptomatik (ikkilamchi) qandli diabet. Boshqa kasallik tufayli paydo bo'ladi (masalan, oshqozon osti bezi kasalliklari). Shuningdek, dori-darmonlarni uzoq muddat qo'llash, genetik patologiyalar tufayli ham yuzaga kelishi mumkin.
Bolalik davrida noto'g'ri ovqatlanish tufayli yuzaga kelgan qandli diabet. Ko'pincha tropik mintaqalarda yashaydigan odamlarda uchraydi.
Bundan tashqari, ayollarda homiladorlik davrida yuzaga kelovchi gestasion qandli diabetni ajratish mumkin. Qondagi glyukoza miqdori darajasiga qarab quyidagicha tasniflanadi:
Kompensatsion qandli diabet - bemor sog'lig'idan shikoyat qilmaydi, och qoringa qondagi shakar darajasi 4 mmol/l dan oshmaydi, kun davomida esa 9 mmol/l dan oshmaydi.
Subkompensatsion qandli diabet - alomatlar paydo bo'lmaydi va qonda shakar darajasi 8 dan 11 mmol/l gacha bo`ladi.
Dekompensatsion qandli diabet - bemor sog'lig'ining yomonligidan shikoyat qiladi, kasallik belgilari aniqlanadi, qondagi glyukoza darajasi 11 mmol/l dan yuqori.
Kelib chiqish sabablari
1 va 2-tipdagi qandli diabet kasallikning eng keng tarqalgan turlari hisoblanadi. Diabetning insulinga bog'liq shakli insulin ishlab chiqaradigan ß-hujayralarning yemirilishi natijasida, shuningdek oshqozon osti bezining autoimmun shikastlanishi natijasida rivojlanadi. Kasallikning belgilari quyidagi hollarda paydo bo'ladi:
qizilcha, virusli gepatit, parotitdan so`ng;
zaharli pestitsidlar, nitrozaminlar, dori-darmonlardan so`ng.
Bunday kasalliklar oshqozon osti bezi hujayralarining yemirilishiga olib kelishi mumkin, agar hujayralarning 80% dan ko'prog'i zararlangan bo'lsa, qandli diabet rivojlanadi.
Agar diabet insulinga bog'liq bo'lmasa, u holda to'qimalar insulinni sezmaydi va uning tanadagi miqdori me`yorda yoki me`yordan ortiq bo`lishi mumkin. Qandli diabetning bu turi bilan insulinning yog` to'qimasidan o'tishi mumkin emasligi sababli keksa odamlar yoki semirib ketgan odamlar chalinishi mumkin. Qandli diabetning ikkinchi turi bilan umumiy bemorlarning taxminan to'qson foizi kasallanadi.
Agar insulin bilan to`qimalarning o`zaro ta`sirlashuvi buzilsa, 2-tip qandli diabetda qondagi glyukoza miqdori keskin ko'tariladi, hujayralarda esa u kamayadi. Shu sababli, organizm glyukozani o`zlashtirish qilish uchun maxsus mexanizmlarni ishga tushiradi, buning natijasida to`qimalarda sorbitol, glikozaminoglikanlar va glikolizlangan gemoglobin to'planadi.
Sorbitol katarakta, neyropatiya, mikroangiopatiya kasalliklarining rivojlanishiga ta'sir qiladi, glikozaminoglikanlar qon tomirlarini ishdan chiqaradi.
Yetishmayotgan energiya o`rnini qoplash uchun, organizm oqsillarni parchalashni boshlaydi. Mushak distrofiyasi shunday rivojlanadi. Natijada, organizmda ketonlar hosil bo'ladi va bu esa zaharli parchalanish elementlari hisoblanadi.
Ortiqcha glyukozani organizmdan chiqarib tashlash zarurati tufayli bemorda kunlik peshob ajralishi ko`payadi. Glyukozadan tashqari, ko'p miqdorda suyuqlik ham chiqariladi, natijada organizm suvsizlanadi va qondirib bo’lmas doimiy chanqoqlik kelib chiqadi. Shuningdek, tananing energiya zaxiralari kamayadi, buning natijasida odam vazn yo'qotishni boshlaydi.
Qandli diabetning yuzaga kelishiga sabab bo`luvchi omillar
Qandli diabetning rivojlanishiga sabab bo`ladigan omillar quyidagilardir:
Ortiqcha vazn;
Irsiy moyillik, chunki kasallikka chalingan bemorlarning 9%ida diabet bilan og`rigan qarindoshlar bor;
Noto'g'ri ovqatlanish tarkibi (ovqatlanish ratsionida kletchatkaning yetishmasligi va uglevodlarning ko'pligi);
Diabetogen dori vositalarini qabul qilish (diuretiklar, glyukokortikoid gormonlar, sitostatiklar, gipotenziv dorilar);
Yurak-qon tomir kasalliklarining mavjudligi.
Kasallik belgilari
Qandli diabetning birinchi turi keskin, ikkinchisi, aksincha, asta-sekin rivojlanadi. Kasallikning belgisiz turi ham mavjud. Diabetning ikkala turida turli xil belgilar kuzatiladi, lekin ularning umumiy alomatlari ham mavjuddir:
doimiy ravishda og’izning quruqligi, doimiy chanqoq, ba'zida bemor kuniga yetti litrdan o'n litrgacha suv ichishi mumkin;
ko'p va tez-tez siyish (poliuriya);
ishtahaning oshishi (polifagiya);
terining, yumshoq to`qimalarning achishishi/qichishi/quruqligi, teri va yumshoq to’qimalarda yiringli yarachalar paydo bo’lishi;
kuchli charchoq, uyqusizlik, jismoniy va aqliy faoliyatning pasayishi;
ko'rish qobiliyatining yomonlashishi;
tutqanoqlar.
1-tipdagi diabetning belgilari
Birinchi turdagi qandli diabet quyidagi belgilarda namoyon bo`ladi:
ko'ngil aynishi, qusish;
keskin vazn yo'qotish.
Agar bolalarda qandli diabet paydo bo'lsa, ular uchun, ayniqsa kechasi, siydik chiqarish qiyin bo'lishi mumkin.
1-tipdagi qandli diabet bilan kasallanganda bemorning hayotiga xavf tug'diradigan holatlar tez-tez yuzaga keladi, bunda bemor shoshilinch tibbiy yordamga muhtoj bo'lishi mumkin.
2-tipdagi diabetning belgilari
2-tip diabetda, birinchi turga xos bo'lgan alomatlarga qo'shimcha ravishda, quyidagi alomatlar namoyon bo`ladi:
har qanday yaralarning qiyin tuzalishi;
oyoqlardagi karaxtlik;
paresteziya;
yuzda tuklar paydo bo'lishi va oyoqlardagi tuklarning to'kilishi;
tanada ksantomalar (sarg'ish tusli o'smalar) shakllanishi;
vulvovaginit va balanopostit.
2-tip diabetning rivojlanishida barcha metabolik jarayonlar buziladi, immunitet ham pasayadi. Agar kasallik uzoq vaqt davom etsa, u holda osteoporoz rivojlanishi mumkin (suyak to'qimasi yemiriladi), bo'g'imlarda, suyaklarda og'riqlar bo`lishi, bo`g`imlar va umurtqalar chiqishi va surilishi mumkin, ba'zida bunday holatlar nogironlikka olib keladi.
Diagnostika
Qandli diabet tashxisi och qoringa qondagi qand miqdori 6,5 mmol/l dan oshganda qo`yiladi. Qandli diabet bilan og'rigan odamlarning siydigida glyukoza bo`lmaydi, chunki buyraklar uning o'tishiga yo'l qo'ymaydi, ammo qondagi qand miqdori 8,8 mmol/l dan oshganda, glyukoza siydik tarkibida bo`ladi. Agar kasallik borligiga shubha bo'lsa, shifokor bemorga tekshiruvdan o`tishni tavsiya qiladi va quyidagi tahlillarni topshirishga yo`naltiradi:
kapillyar qondagi glyukoza;
siydikdagi keton tanachalari va glyukoza;
glikolizlangan gemoglobin;
qondagi insulin va C-peptid (1-tipda bu ko'rsatkichlar pasayadi, 2-tipda ular deyarli o'zgarmaydi).
Yuqoridagi tahlillardan tashqari, bemor maxsus glyukozaga sezuvchanlik sinovidan o`tadi, och holatda va maxsus shakarli suyuqlik ichgandan keyin ikki soat o’tib qondagi glyukoza miqdorini solishtiriladi.
Agar suyuqlikni qabul qilishdan oldin glyukoza miqdori 6,5 mmol/l va suyuqlik qabul qilingandan keyin 11,1 mmol/l yoki undan ko'p bo'lsa, test natijasi ijobiy deb hisoblanishi mumkin. Agar tekshiruvdan oldin glyukoza miqdori 6,5 mmol/l dan past bo'lsa va keyin 7,7 mmol/l dan kam bo'lsa, test natijasi manfiy hisoblanadi, ya`ni kasallik aniqlanmagan bo`ladi.
Qandli diabet paytida yuzaga keladigan asoratlarni istisno qilish uchun qo'shimcha ravishda quyidagi tekshiruvlar o`tkaziladi:
reoensefalografiya;
oyoqlarning reovazografiyasi;
buyraklarning ultratovush tekshiruvi
bosh miyaning EEGsi.
Qandli diabetni davolash
Qandli diabetni davolash uchun:
metabolik jarayonlarni normal holatga keltirish
qondagi glyukoza darajasini normal holatga keltirish
kasallik asoratlari ehtimolini yo'qotish lozim
Qandli diabetni davolashning asosini parhez tashkil etadi. Bemorning ratsioni yoshi, jinsi, jismoniy faolligi va vaznini hisobga olgan holda shifokor tomonidan tanlanadi. 1-tipdagi diabetda uglevodlar qat'iy ravishda har kuni aynan bir vaqtda iste'mol qilinadi, bu orqali qondagi shakar darajasini va insulinni kerak paytda yuborishni nazorat qilish mumkin bo`ladi. Yog'li ovqatlardan voz kechish muhimdir.
Agar bemorda 2-tipdagi diabet bo'lsa, unda u umuman shirinliklardan voz kechish lozimdir. Ovqatlarning umumiy kaloriya miqdori ham kamaytiriladi, bo`lib-bo`lib ovqatlanish tavsiya etiladi hamda fruktoza, aspartam va shakar o`rnini bosuvchi moddalarda foydalanish mumkin.
Parhez yordamida faqat yengil darajadagi qandli diabet davolanadi. Agar bemorda kasallikning og'irroq shakllari mavjud bo'lsa, dori-darmonlarsiz davolanishning iloji yo`q. 1-tipdagi diabetda insulin terapiyasi qo'llaniladi, 2-toifa diabetda qondagi qand darajasini pasaytirish uchun maxsus dorilar qo'llaniladi.
Insulin terapiyasi
Insulin faqat qon va siydikdagi glyukoza miqdorini ehtiyotkorlik bilan nazorat qilish ostida qo'llaniladi. Insulinlar uch xil bo'ladi: qisqa muddatli, uzoq muddatli va o'rta ta'sirli. Uzoq muddatli ta'sir qiluvchi insulin kuniga bir marta yuboriladi, odatda ta'sirni kuchaytirish va kasallikni to'liq qoplash uchun boshqa ikkita turdagisi ham buyuriladi.
Insulin dozasini oshirib yuborilishi gipoglikemik koma kabi hayot uchun xavfli vaziyatlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun insulinni qo'llashda faqat shifokorning ko'rsatmalariga amal qilish va ulardan chetga chiqmaslik lozim.
Insulin terapiyasining aks ta'siri:
inyeksiya joyida shish, og'riq va qizarish;
allergik reaksiyalar;
lipodistrofiya (yog` to'qimasi inyeksiya joyida "erib ketadi").
Qand miqdorini pasaytiradigan dorilar
Qand miqdorini kamaytiradigan dorilar parhezga o'ziga xos qo'shimcha hisoblanadi. Bularga quyidagilar kiradi:
biguanidlar ("Sifor"). Ichaklarda glyukoza so'rilishiga yo'l qo'ymaydi, organizm to'qimalarini qand bilan to'yintiradi;
sulfokarbamid preparatlari: oshqozon osti bezi to'qimalari va uning hujayralari tomonidan glyukoza sintezini yaxshilaydi, shuningdek to'qimalarda qandning so'rilishiga yordam beradi;
alfa-glyukozidazalarning ingibitorlari: insulin sintezini yaxshilaydi, qand miqdorining keskin ko'tarilishiga yo'l qo'ymaydi;.
meglitinidlar: qonda glyukoza darajasini kamaytiradi;
tiazolidindionlar: jigarda ishlab chiqarilgan glyukoza darajasini pasaytiradi.
Umumiy salomatlikni yaxshilash va diabetning tanaga ta'sirini kamaytirish uchun ortiqcha vaznli va diabetga chalingan odamlar o'z vaznini normallashtirishlari kerak.
Parhez
Qandli diabet kasalligida quyidagi mahsulotlarni iste'mol qilish mumkin:
qora non;
go'sht, sabzavot va baliq qaynatmalari;
parranda go‘shti, mol go‘shti, baliq;
sabzavotlar;
don mahsulotlari, makaron, dukkaklilar;
tovuq tuxumlari;
nordon rezavor mevalar, mevalar;
sut mahsulotlari (miqdori shifokor bilan muhokama qilinishi kerak);
choy, tabiiy qahva, sharbatlar (kuniga besh stakandan ko'p bo'lmagan miqdorda);
o`simlik yog`i, sariyog';
sutli souslar.
Quyidagilar taqiqlanadi:
oshirma xamirdan pishiriqlar, shirinliklar;
xantal, qalampir;
dudlangan go'sht, konserva mahsulotlari, tuzlangan bodring;
spirtli ichimliklar;
hayvon yog`lari;
shirin quritilgan mevalar.
Xavfli jihatlari
Qandli diabet kasalligida oyoq kaftlari ozgina shikastlansa ham uzoq vaqt bitmaydi va faol davolashni talab etadi. Bunday paytda yaralangan joyga yaxshilab kuchsiz antiseptik surting, so`ng quruq mato bosing. Zelyonka yoki yod kabi antiseptiklardan foydalanish kerak emas. Chunki dorining rangi shifokorga yallig`lanish darajasini yoki infeksiya bor-yo`qligini aniqlash imkonini bermaydi.
So`gal, qadoq yoki terining dag`allashgan joylarini yo`qotuvchi dorilardan foydalanmang. Agar yara 2-3 kun mobaynida bitmasa, podiatrist yoki keropodist kabi mutaxassislarga murojaat qiling. O`zingizni o`zingiz davolamang!
Ichish va chekish — eng katta dushman!
Ma`lumki, qandli diabetda mayda qon tomirlari zararlanadi, to`qimalarning oziqlanishi va qon bilan ta`minlanishi buziladi. Xuddi shu buzilishlar insult, miokard infarkti, buyraklar va ko`zlarda, oyoq-qo`llarda jiddiy asoratlar rivojlanishi uchun zamin yaratadi. Sigareta chekish va spirtli ichimliklar iste`mol qilish ana shu asoratlarni yanada kuchaytiradi.
Spirtli ichimliklar tarkibidagi glyukoza qandli diabetga chalingan bemorga qo`shimcha salbiy ta`sir ko`rsatadi
Qanday qilib diabet bilan og'rigan oyoqlarimni surtishim mumkin?
Advertisement
Qandli diabetga chalingan odamlar oyoqlarning yuqori qon shakarini ko'rsatadigan organlar ekanligini bilishadi. Axir, diabetik oyoq sindromi bilan yuzaga keladigan eng jiddiy muammolar trofik yaralar, uzoq davolanmaydigan yaralar va gangrenalardir.
Shuningdek, bemorlarda boshqa noxush alomatlar - uyquchanlik, oyoqlarda yonish va karıncalanma mavjud. Ko'pincha kamroq ahamiyatli, ammo terining qurishi, tirnoq kasalliklari kabi yoqimsiz namoyon bo'ladi. Va qo'shma kasalliklar tufayli oyoqning deformatsiyasi hatto mumkin.
2-toifa diabet kasalligi bilan oyoq shikastlanishiga qon tomir tizimidagi muammolar sabab bo'ladi, deb ishoniladi. Biroq, bu taxmin mutlaqo to'g'ri emas.
Diyabetik oyoq sindromining rivojlanishiga olib keladigan etakchi omillar angiopatiya (qon tomirlarining yomon patenti) va neyropatiya (oyoq-qo'llarning asab tizimiga zarar etkazish). Bundan tashqari, oxirgi patologiya tez-tez 2 yoki 3 marta rivojlanadi. Shuning uchun diabet bilan og'rigan oyoqlaringizga qanday g'amxo'rlik qilishni bilish juda muhimdir.
Qandli diabet uchun mablag'larning xususiyatlari
Qandli diabetga qarshi kremlar va malhamlar, albatta, juda ko'p foydali xususiyatlarga ega bo'lishi va tabiiy kelib chiqishi tarkibiy qismlariga asoslangan bo'lishi kerak. Ular davolash uchun ham, oyoq patologiyalari rivojlanishining oldini olish uchun ham ishlatilishi mumkin. Shuning uchun turli xil turlari mavjud, masalan, gangrenizatsiya qilingan pastki oyoq-qo'llar uchun alohida mablag'lar guruhi mo'ljallangan. Bunday kremlarda anabolik gormonlar va antibiotiklar bo'lishi kerak.
Qandli diabet uchun oyoq dorilarining xususiyatlari va tarkibi
Qandli diabetga qarshi davolash vositalariga ega bo'lish kerak xususiyatlari:
yallig'lanish jarayonlarini bartaraf etish,
intensiv ravishda namlang
epidermisning to'qimalarini vitaminlar va boshqa foydali moddalar bilan to'yingan,
patogenlarni yo'q qiling
himoya plyonka hosil qiling
metabolik jarayonlarni tezlashtiradi,
teri va qon tomirlarini tonlaydi,
qon aylanish tizimiga etib boradigan dermisning chuqur qatlamlariga ta'sir qiladi,
qon aylanishini tezlashtiradi,
kislorod bilan to'yingan
namlikni saqlang
yaralarni tiklaydi (davolaydi) va oshqozon yarasi
sezgirlikni tiklash
og'riqni to'xtating.
Advertisement
Ichida tarkibi Quyidagi moddalar mavjud bo'lishi kerak:
adaçayı, choy daraxti efir moyi,
karbamid
antibiotik
o'tlarning ekstrakti - yalpiz, limon balzam, kashtan,
dengiz itshumurt yog'i bazasi,
qora smorodina mevalaridan ekstrakti,
Alantoinlar
E vitamini
suyuq kollagen.
Mumkin bo'lgan kontrendikatsiyalar
Krem va malhamlardan foydalanganda diabetga chalingan bemor uchun asosiy kontrendikatsiya bu preparatning tarkibiy qismlaridan biriga allergik reaktsiya. Ko'pincha diabet bilan birga keluvchi kasalliklar va asoratlar paydo bo'ladi. Bunday holda, barcha kremlar va malhamlarni giyohvand terapiyasi va hatto kasalliklar bilan ideal birlashtirib bo'lmaydi.
Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga qaraganda hozirgi kunda dunyoda 420 milliondan ortiq odam qandli diabet kasalligiga chalingan. Bu esa 40 yil oldingi ko‘rsatkichlardan 25% ga ko‘p.
Qandli diabet bu surunkali kasallik bo‘lib, undan to‘la qutulib olishning imkoniyati yo‘q. Shunga qaramasdan hozirgi zamonda qondagi qandning miqdorini to‘laqonli nazorat qilish yo‘llari ishlab chiqilgan. Bu esa qandli diabetga chalingan bemorlarning boshqa sog‘lom odamlardan ajralib qolmasdan uzoq va baxtli umr ko‘rishlarini ta’minlaydi. Bunda inson o‘zining turmush tarzini va ayrim odatlarini o‘zgartirgan holda to‘xtatib qolishga erishishi mumkin.
Qardli diabet kasalligi bir necha xilga bo‘linadi. Bulardan eng ko‘p uchraydigan xili bu qandli diabetning 2-turi hisoblanadi. Qandli diabetning bu turida qondagi qandni organizm hujayralari tomonidan ozuqa sifatida qabul qilishiga javobgar insulin gormoni ishlab chiqarish yo kamayadi yoki (xamda) ayrim sabablar uning to‘laqonli ishlashiga xalaqit beradi. Bu o‘zgarishlar odatda o‘rta va keksa yoshdagi insonlarda uchraydi.
Kimlarda qandli diabet kasalligiga chalinish ehtimoli katta?
Agar inson kamharakat turmush tarzini olib borsa, semizlikka duchor bo‘lsa, noto‘g‘ri ovqatlansa (ko‘p va yuqori kaloriyali), qon bosimi baland bo‘lsa, bu kasallik erta boshlanish ehtimoli ko‘payadi.
Kasallikning kelib chiqishida irsiyatning ham katta o‘rni bor.
Qondagi qand miqdori qanday boshqariladi?
Barcha sog‘lom odamlarning qon tarkibida energiyaning asosiy manbai sifatida qand(glyukoza) ma’lum miqdorda mavjud. Qonga qand ikki yo‘l bilan tushadi:
O‘zida uglevodlar saqlagan oziq-ovqat mahsulotlari bilan.
Jigardagi glyukoza(glikogen) zahiralaridan.
Energiya manbai sifatida qand mushak xujayrasi ichiga (ish bajarish maqsadida), yog‘ va jigar to‘qimasiga (zahira maqsadida) kiradi. Oshqozon osti bezi ishlab chiqaradigan insulin gormoni yordamida qand (glyukoza) hujayralar ichiga kiradi.
Odam ovqatlangandan keyin qondagi qand miqdori ko‘tariladi. Lekin oshqozon osti bezi shu zaxotiyoq insulin ishlab chiqarib, uni qonga tarqatadi va bu insulin barcha hujayralarning darvozasini glyukoza uchun ochib beradi. Glyukoza hujayralar ichiga kirgandan keyin kondagi kand miqdori me’yoriga qaytadi. Ovqatlanish oralig‘ida va uyqu paytida qondagi qand miqdori jigardagi zahiradan to‘ldirilib turiladi. Bu jarayonni ham insulin nazorat qiladi.
2-tur qandli diabetda oshqozon osti bezi insulin ishlab chiqaradi. Lekin:
Insulin kerakli vaqtda va kerakli miqdorda ishlab chiqarilmaydi va vaqt o‘tishi bilan insulin ishlab chiqarish kamayib boradi.
Normada, aytaylik, 1 ta hujayra “darvozasi”ni glyukozaga ochish uchun 1 insulin molekulasi kerak bo‘lsa, 2-tur qandli diabetda bir nechta insulin molekulasi kerak bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda organizmning insulinga bo‘lgan chidamliligi oshadi.
Qandli diabet tashhisini qo‘yish uchun qondagi qand miqdorini laborator usulda o‘lchash kerak bo‘ladi.
Qandli diabetning belgilari nimalardan iborat?
Qandli diabet doimiy holsizlik, tez-tez chanqash, sababsiz ozib ketish, ochlik hissiyoti, tez-tez va ko‘p hajmda peshob kelishi, yaralarning uzoq bitmasligi, oyoqlarda sezishning pasayishi va og‘riqlar, ko‘rish qobiliyatining pasayishi bilan namoyon bo‘ladi.
Qandli diabet nimasi bilan xavfli?
Qandli diabet boshlanishida uzoq muddat davomida bemorga bilinmaydi. Ko‘p hollarda kasallik alomatlari ro‘yobga chiqqanida tashhis qo‘yiladi. Kech tashhis qo‘yilishi va davolashning kech boshlanishi esa kasallikning og‘ir va asoratlar bilan kechishiga sabab bo‘ladi.
Qandli diabet asoratlarini erta va kech uchraydigan turlarga bo‘lish mumkin. Erta uchraydigan asoratlar qonda qand miqdorining keskin pasayib yoki ko‘tarilib ketishi bilan bog‘liq. Bularga gipo- va giperglikemiya, diabetik ketoatsidoz va boshqalar kiradi.
Qandli diabetning kech asoratlariga organizmning ko‘plab organ va tizimlariga ta’sir kilishidan kelib chiqadi. Bunda asosan bosh miya, ko‘z, yurak va qon tomir sistemasi, buyraklar, asab tolalari, oyoqlar va boshka ichki azolar zararlanadi.
Qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda uzoq muddat qand miqdorining baland turishi natijasida ko‘z kasalligi (diabetik retinopatiya) vujudga keladi. Bu ko‘rish qobiliyatining pasayishiga va hattoki uning yo‘qolishiga ham olib kelishi mumkin. Qandli diabetning ko‘zga ta’siri ko‘rish qobiliyatining pasayishidan ancha oldin boshlanadi. Shuning uchun qandli diabet bilan og‘rigan kasallar doimiy ravishda ko‘z shifokori nazoratida bo‘lishlari kerak.
Qon-tomir asoratlari qandli diabetda nogironlikning va o‘limning asosiy sababchisi bo‘lib hisoblanadi. Bularga stenokardiya (ko‘krak sohasidagi sanchiqlar va og‘riqlar), insulьt, oyoqlardagi tomir kasalliklari (oyoqlarga qon borishi yomonlashganda kelib chiqadigan yiringli yaralar va qorason), o‘pka va boshqa tuqimalarda suv yig‘ilishi bilan kechadigan surunkali yurak etishmovchiligi va boshqalar. Bu asoratlarni qon bosimining balandligi, qondagi xolesterin va qand miqdorining yuqoriligi og‘irlashtiradi.
Biroq Shvetsiya va Finlandiyadan bo'lgan tadqiqotchilar jamoasi qandli diabetni yanada kengroq o'rganib, uning yangi sirlarini aniqlaganlarini aytmoqdalar. Ularning so'zlariga ko'ra, bu tadqiqot natijalari tibbiyotda yangi davrni boshlab beradi.
Mutaxassislarning ma'lum qilishicha, yaqin kelajakda qandli diabetga chalingan bemorlarga ahvolini o'rganish anchayin aniqlashadi, ammo kasallikni qisqa vaqt ichida davolash masalasi hamon savol ostida qolmoqda.
Dunyodagi o'rta yoshli har 11 kishining biri qandli diabetga chalingan bo'lib, bemorlarda yurak xuruji, shol bo'lib qolish, ko'rlik, buyrak yetishmovchiligiga moyillik yuqori hisoblanadi.
Qo'y go'shti millatni "o'ldirmoqda"
"Kuniga ikki hovuch eryong'oq yeng, erta o'lim ehtimoli pasayadi"
"O'lim qiyofasi" o'zgarmoqda
Immun tizimi xastaliklaridan biri sanaladigan birinchi tur qandli diabet bilan Buyuk Britaniya aholisining, tahminan, 10 foizga yaqini og'rigani aytiladi. Ushbu turda organizmning insulin ishlab chiqarishga mas'ul beta hujayralar hujumga uchraydi va, oqibatda, nazorat qiluvchi gormonlar yetishmasligi tufayli qondagi shakar miqdori izdan chiqib ketadi.
Ikkinchi tur qandli diabet esa noto'g'ri turmush tarzi va ovqatlanish tartibi tufayli yuzaga keladi. Tanada ortiqcha yog' to'planishi insulin ishlab chiqarilish jarayoniga salbiy ta'sir qiladi.
Yuqorida tilga olingan tadqiqot Shvetsiyadagi Lund nomli Diabet Markazi universiteti va Findlandiyaning Molekulyar Tibbiyot instituti olimlari tomonidan amalga oshirilib, unda 14,775 nafar bemorning holati va ularning qon tahlili chuqur o'rganib chiqildi.
Tadqiqot natijalari "The Lancet Diabetes and Endocrinology" jurnalida e'lon qilindi. Tadqiqot davomida aniqlanishicha, qandli diabetni beshta turli klasterga ajratib chiqish mumkin.
•1-klaster - og'ir ko'rinishdagi otoimmun qandli diabet birinchi tur bilan deyarli bir xil xarakterga ega - u ham bemorlar yoshligida rivojlana boshlaydi va vaqt o'tishi bilan tanada insulin ishlab chiqarish jarayoni izdan chiqadi, lekin xastalik kuchayib ketmaguncha bemor sog'lom ko'rinadi;
•2-klaster -insulin yetishmasligi bilan bog'liq og'ir ko'rinishdagi qandli diabetga chalingan bemorlar birinchi klasterdagilar kabi avvaliga sog'lom ko'rinadi - ularda tana vazni normal holatda, tashqi tomondan kasallikka chalinganini aniqlash mushkul bo'ladi. Insulin ishlab chiqarilishi buzilgan bo'lsada, immun tizimi to'la ishdan chiqmaydi;
•3-klaster - insulinga chidamli og'ir ko'rinishdagi qandli diabet ortiqcha vazn muammosi bor odamlarda paydo bo'ladi. Bunday kasallikka chalinganlar organizmida insulin ishlab chiqarish normal holatda bo'ladi, lekin tanadagi jarayonlar ortiq insulin nazoratiga bo'ysunmay qo'yadi;
•4-klaster -semizlik bilan bog'liq yengil shakldagi qandli diabet ko'proq ortiqcha vaznga ega odamlarda uchraydi, lekin bunday bemorlarning ahvoli, metabolik jihatdan, 3-klasterdagilardan ko'ra yaxshiroq bo'ladi;
•5-klaster - yosh bilan bog'liq yengil shakldagi qandli diabet simptomlari, asosan, yoshi o'tgan odamlarda paydo bo'ladi, lekin ularning ahvoli boshqa klasterdagi bemorlardan ko'ra yaxshiroq bo'ladi.
Tadqiqotchilardan biri, professor Leyf Grupning Bi-Bi-Siga aytishicha, mazkur tadqiqot tibbiy aniqlikni keskin takomillashtirish yo'lidagi yirik qadamdir.
"Agar tadqiqot natijalari hayotda qo'llanila boshlansa, biz kasallikka yanada aniq tashxis qo'yish va mukammalroq davolash usullarini qo'llash imkoniyatiga ega bo'lamiz."
"Qandli diabetning uchta og'ir ko'rinishi bilan qolgan ikki yengil ko'rinishga nisbatan shiddatliroq kurasha boshlaymiz," deydi Grup.
Mutaxassislarga ko'ra, ikkinchi klasterdagi diabet turi shu paytgacha tibbiyotga ma'lum bo'lib kelgan ikkinchi tur bilan deyarli bir xil xarakterga ega. Biroq bu klasterdagi diabetning yuzaga kelishi sababi bemorlardagi ortiqcha yog' to'planishi muammosi emas, balki insulin ishlab chiqaruvchi beta hujayralarning nuqsonli ekanligi sabablidir. Bunday bemorlar birinchi tur qandli diabetga chalinganlar kabi davolanashi mumkin.
Ikkinchi klasterdagi bemorlarning ko'rlik, uchinchi klasterdagi bemorlarning buyrak yetishmovchiligiga moyilligi ham tadqiqot davomida aniqlangan.
Aniqroq tasniflash
London Imperial kollejida konsultant va tibbiy tadqiqotchi sifatida faoliyat yurituvchi doktor Viktoriya Salemning ma'lum qilishicha, aksariyat mutaxassislar shu paytga qadar qandli diabetning faqat ikki turga ajratib kelinganligini 'aniq tasniflash' deb hisoblamaganlar.
"Bu tadqiqot kelajakda biz qandli diabet haqida qanday fikr yurita boshlashimizni bildiradi," deydi doktor Salem.
Biroq uning ogohlantirishicha, tadqiqot xulosalari qandli diabetga nisbatan hozirgi kundagi munosabatni yaqin vaqt ichida o'zgartirmaydi.
Tadqiqot davomida o'rganilgan bemorlarning bari Skandinaviyadan bo'lib, dunyo bo'ylab diabetga sabab bo'luvchi omillar turlicha hisoblanadi. Masalan, oxirgi paytda janubiy osiyoliklar orasida diabetga chalinish darajasi ortib bormoqda.
"Diabetning sabablari hali to'liq o'rganilmagan. U irsiy va tabiiy muhit omillari ta'sirida yuzaga chiqadi. Shu sababdan hozirda diabet turlarining asl soni beshta emas, balki 500 tani ham tashkil qilishi mumkin," deydi doktor Salem.
Vorvik Tibbiyot maktabi professori Sudhesh Kumarning fikricha, bu tadqiqot hozircha ilk qadam, xolos.
"Biz hali aniqlangan yangi guruhlarga nisbatan turlicha davolash usullarini qo'llash qanday natija berishini ham tadqiq qilishimiz lozim."
"Diabetes UK" xayriya tashkilotidan doktor Emili Berns ushbu kasallikni chuqur tadqiq qilish 'kelajakda har bir bemor uchun alohida davolash usullarini ishlab chiqish va kasallikka chalinish xavfini kamaytirish'ga imkon beradi, degan fikrda.
"Tadqiqot shu paytgacha faqat ikki ko'rinishga ega deb hisoblab kelingan kasallik haqida ko'p narsalarni yuzaga chiqardi. Biroq biz hali ma'lum bo'lgan yangi turlar haqida ko'p ma'lumotlar bilishimiz zarur. Shundagina ular tufayli azob chekayotgan bemorlarning asl holati borasida to'liqroq tasavvurga ega bo'lamiz", qo'shimcha qiladi.
Qandli diabetda oyoqlar parvarishi muhim!
Kun davomida jussamizni ko`tarib yuradigan oyoqlarimizga qanchalar og`irlik tushishini tasavvur qilish qiyin emas. Aytaylik, oyoq kaftida qadoq yoki yoriqlar paydo bo`lsa, qanchalar azoblanamiz! Sog`lom odamlar bunday muammolarni oddiy qabul qilishadi, biroq qandli diabetga chalinganlar uchun arzimagan zararlanish va infeksiyalar ham og`ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, bu dardga qarshi uzoq yillardan beri kurashib kelayotganlar va keksalarning oyoqlarida tomirlar zararlanib, qon aylanishi buziladi. Ustiga-ustak, qon tarkibida qand miqdorining ortiq bo`lishi nerv uchlarini ham zararlamay qo`ymaydi. Oqibatda bemor bosim, og`riq va issiqlikni sezish imkoniyatidan ayriladi. Vaholanki, og`riq odam organizmi uchun juda zarur, chunki u xavfdan ogoh etadi. Shuning uchun ham qandli diabet kasalligida oyoqlar parvarishiga alohida e`tibor qaratish talab etiladi.
Teri qurib qolmasin!
Har kuni oyoqlaringizni yaxshilab yuving, yaxshisi, bolalar sovunidan foydalaning. Suv haroratini o`lchang (masalan, tirsak bilan).
Oyoqlaringiz suvda 5 daqiqadan ortiq turmasin.
Oyoq barmoqlari orasidagi teriga alohida e`tibor bering.
Oyoqlarni yumshoq sochiq bilan yaxshilab arting, tirnoqlaringizni juda qisqa qilib va burchaklarini aylana tarzda qirqmang.
Terining yumshoqligi, egiluvchanligini saqlash zarur. Chunki qon tomirlarining uzoq vaqt shikastlangan holda bo`lishi terining juda qurib qolishi va osonlik bilan yorilishiga sabab bo`lishi mumkin. Yaxshisi, namlovchi kremdan foydalaning.
Yaxshi yoritilgan joyda oynadan foydalangan holda oyoqlaringiz va ularning kaftini ko`zdan kechiring. Barmoqlaringiz orasidagi teriga, teri qatlamidagi yoriqlarga, qirilgan, tirnalgan, qavariq joylarga, yaralarga, teri qatlami rangining o`zgarishiga, harorat va ta`sirni sezish qobiliyatining o`zgarishiga e`tibor bering.
Poyabzal qulay bo`lsin!
Oyoqlaringiz tagini asrang, ko`chada ham, uyda ham oyoqyalang yurmang. Tabiiy matolar (jun, paxta)dan tayyorlangan oq tusli paypoq kiyganingiz ma`qul. Paypoqning rezinasi oyoqni qismasligi kerak, aks holda oyoqlarda qon aylanishi buzilishi mumkin. Paypoqlarni har kuni almashtiring, oyoqni issiqlik asboblaridan uzoq saqlang.
Poyabzalni sinchiklab tanlang, u tegishli o`lchamda va qulay bo`lishi zarur. Orqa tarafi mustahkam, usti yumshoq, tumshug`i keng yoki to`rtburchak shakldagi, qalin amortizasiya qiluvchi sport poyabzali yoki krossovka qiygan ma`qul. Ana shunday poyabzallarning aksariyatida olinadigan pataklari bo`ladi, chunki bemor o`ziga kerakli pataklar sonini o`zi belgilashi zarur (masalan, oyoqlari shishganda).
Poyabzalni kiyishdan oldin uning ichi tekisligiga ishonch hosil qiling.
O`zingizni o`zingiz davolamang!
Qandli diabet kasalligida oyoq kaftlari ozgina shikastlansa ham uzoq vaqt bitmaydi va faol davolashni talab etadi. Bunday paytda yaralangan joyga yaxshilab kuchsiz antiseptik surting, so`ng quruq mato bosing. Zelyonka yoki yod kabi antiseptiklardan foydalanish kerak emas. Chunki dorining rangi shifokorga yallig`lanish darajasini yoki infeksiya bor-yo`qligini aniqlash imkonini bermaydi.
So`gal, qadoq yoki terining dag`allashgan joylarini yo`qotuvchi dorilardan foydalanmang. Agar yara 2-3 kun mobaynida bitmasa, podiatrist yoki keropodist kabi mutaxassislarga murojaat qiling. O`zingizni o`zingiz davolamang!
Ichish va chekish — eng katta dushman!
Ma`lumki, qandli diabetda mayda qon tomirlari zararlanadi, to`qimalarning oziqlanishi va qon bilan ta`minlanishi buziladi. Xuddi shu buzilishlar insult, miokard infarkti, buyraklar va ko`zlarda, oyoq-qo`llarda jiddiy asoratlar rivojlanishi uchun zamin yaratadi. Sigareta chekish va spirtli ichimliklar iste`mol qilish ana shu asoratlarni yanada kuchaytiradi.
Spirtli ichimliklar tarkibidagi glyukoza qandli diabetga chalingan bemorga qo`shimcha salbiy ta`sir ko`rsatadi
Qanday qilib diabet bilan og'rigan oyoqlarimni surtishim mumkin?
Advertisement
Qandli diabetga chalingan odamlar oyoqlarning yuqori qon shakarini ko'rsatadigan organlar ekanligini bilishadi. Axir, diabetik oyoq sindromi bilan yuzaga keladigan eng jiddiy muammolar trofik yaralar, uzoq davolanmaydigan yaralar va gangrenalardir.
Shuningdek, bemorlarda boshqa noxush alomatlar - uyquchanlik, oyoqlarda yonish va karıncalanma mavjud. Ko'pincha kamroq ahamiyatli, ammo terining qurishi, tirnoq kasalliklari kabi yoqimsiz namoyon bo'ladi. Va qo'shma kasalliklar tufayli oyoqning deformatsiyasi hatto mumkin.
2-toifa diabet kasalligi bilan oyoq shikastlanishiga qon tomir tizimidagi muammolar sabab bo'ladi, deb ishoniladi. Biroq, bu taxmin mutlaqo to'g'ri emas.
Diyabetik oyoq sindromining rivojlanishiga olib keladigan etakchi omillar angiopatiya (qon tomirlarining yomon patenti) va neyropatiya (oyoq-qo'llarning asab tizimiga zarar etkazish). Bundan tashqari, oxirgi patologiya tez-tez 2 yoki 3 marta rivojlanadi. Shuning uchun diabet bilan og'rigan oyoqlaringizga qanday g'amxo'rlik qilishni bilish juda muhimdir.
Qandli diabet uchun mablag'larning xususiyatlari
Qandli diabetga qarshi kremlar va malhamlar, albatta, juda ko'p foydali xususiyatlarga ega bo'lishi va tabiiy kelib chiqishi tarkibiy qismlariga asoslangan bo'lishi kerak. Ular davolash uchun ham, oyoq patologiyalari rivojlanishining oldini olish uchun ham ishlatilishi mumkin. Shuning uchun turli xil turlari mavjud, masalan, gangrenizatsiya qilingan pastki oyoq-qo'llar uchun alohida mablag'lar guruhi mo'ljallangan. Bunday kremlarda anabolik gormonlar va antibiotiklar bo'lishi kerak.
Qandli diabet uchun oyoq dorilarining xususiyatlari va tarkibi
Qandli diabetga qarshi davolash vositalariga ega bo'lish kerak xususiyatlari:
yallig'lanish jarayonlarini bartaraf etish,
intensiv ravishda namlang
epidermisning to'qimalarini vitaminlar va boshqa foydali moddalar bilan to'yingan,
patogenlarni yo'q qiling
himoya plyonka hosil qiling
metabolik jarayonlarni tezlashtiradi,
teri va qon tomirlarini tonlaydi,
qon aylanish tizimiga etib boradigan dermisning chuqur qatlamlariga ta'sir qiladi,
qon aylanishini tezlashtiradi,
kislorod bilan to'yingan
namlikni saqlang
yaralarni tiklaydi (davolaydi) va oshqozon yarasi
sezgirlikni tiklash
og'riqni to'xtating.
Advertisement
Ichida tarkibi Quyidagi moddalar mavjud bo'lishi kerak:
adaçayı, choy daraxti efir moyi,
karbamid
antibiotik
o'tlarning ekstrakti - yalpiz, limon balzam, kashtan,
dengiz itshumurt yog'i bazasi,
qora smorodina mevalaridan ekstrakti,
Alantoinlar
E vitamini
suyuq kollagen.
Mumkin bo'lgan kontrendikatsiyalar
Krem va malhamlardan foydalanganda diabetga chalingan bemor uchun asosiy kontrendikatsiya bu preparatning tarkibiy qismlaridan biriga allergik reaktsiya. Ko'pincha diabet bilan birga keluvchi kasalliklar va asoratlar paydo bo'ladi. Bunday holda, barcha kremlar va malhamlarni giyohvand terapiyasi va hatto kasalliklar bilan ideal birlashtirib bo'lmaydi.
Tadqiqot natijalari "The Lancet Diabetes and Endocrinology" jurnalida e'lon qilindi. Tadqiqot davomida aniqlanishicha, qandli diabetni beshta turli klasterga ajratib chiqish mumkin.
•1-klaster - og'ir ko'rinishdagi otoimmun qandli diabet birinchi tur bilan deyarli bir xil xarakterga ega - u ham bemorlar yoshligida rivojlana boshlaydi va vaqt o'tishi bilan tanada insulin ishlab chiqarish jarayoni izdan chiqadi, lekin xastalik kuchayib ketmaguncha bemor sog'lom ko'rinadi;
•2-klaster -insulin yetishmasligi bilan bog'liq og'ir ko'rinishdagi qandli diabetga chalingan bemorlar birinchi klasterdagilar kabi avvaliga sog'lom ko'rinadi - ularda tana vazni normal holatda, tashqi tomondan kasallikka chalinganini aniqlash mushkul bo'ladi. Insulin ishlab chiqarilishi buzilgan bo'lsada, immun tizimi to'la ishdan chiqmaydi;
•3-klaster - insulinga chidamli og'ir ko'rinishdagi qandli diabet ortiqcha vazn muammosi bor odamlarda paydo bo'ladi. Bunday kasallikka chalinganlar organizmida insulin ishlab chiqarish normal holatda bo'ladi, lekin tanadagi jarayonlar ortiq insulin nazoratiga bo'ysunmay qo'yadi;
•4-klaster -semizlik bilan bog'liq yengil shakldagi qandli diabet ko'proq ortiqcha vaznga ega odamlarda uchraydi, lekin bunday bemorlarning ahvoli, metabolik jihatdan, 3-klasterdagilardan ko'ra yaxshiroq bo'ladi;
•5-klaster - yosh bilan bog'liq yengil shakldagi qandli diabet simptomlari, asosan, yoshi o'tgan odamlarda paydo bo'ladi, lekin ularning ahvoli boshqa klasterdagi bemorlardan ko'ra yaxshiroq bo'ladi.
|
