Ish stoli.
Linux operatsion tizimi yuklanganidan so'ng, ish stoli muhitini-ya’ni ish stoli, panellar, oyna menejeri, fayl menejeri va bir qator tizim dasturlarini ko'rish va ulardan foydalanish mumkin.
Linux Ubuntu uchun bir nechta ish stoli muhiti mavjud:
Birlik
KDE
GNOME
Xfce
Mate
LXDE
GNOME Flashback
GNOME-ish stoli muhiti
GNOME-bu foydalanuvchilarga operatsion tizimning barcha vositalaridan eng sodda va qulay foydalanishni ta'minlash maqsadida ishlab chiqilgan yuqori qulaylikdagi moslashuvchan va yengil interfeys. Fedorada va Ubuntu distributivlarida u avtomatik tarzda tizim o’rnatilgandan keyin ishlatilishni mumkin bo’lsa, Linuxning boshqa versiyalarida foydalanuvchi kirish ekranida ish muhitini o'zi tanlashi mumkin.Birinchi ishga tushganda GNOME foydalanuvchini ekranning yuqori qismida joylashgan an'anaviy boshqaruv paneli va toza ish stoli bilan kutib oladi(16-rasm).
Ushbu ish stolining o'ng tomonida asosiy funktsiyalarni boshqarish uchun piktogrammalar quvvat manbai, internetga ulanish, ovoz regulyatori kabilarni ko'rish mumkin (17-rasm).
17-rasm.Ubuntu ish stoli
Ekranning chap tomonida «Обзор»tugmasi joylashgan bo'lib, u ishlab turgan ilovalar oynasiga, qidiruvga, tanlangan dasturlar va dinamik ish stoliga yorliqlar joylashgan “Tez ishga tushirish paneli” paneliga kirishga imkon beradi(18-rasm).
18-rasm. Tez ishga tushirish paneli
Klaviaturada bu panelni Linuxda “Super” tugma deb nomlanuvchi Win tugmasidan foydalanib xam ochish mumkin.
Tez ishga tushirish paneli, o'z navbatida, sichqoncha g'ildiragi yordamida yoki maxsus oq nuqta shaklida tugmachalar bilan yuqoriga va pastga siljish mumkin bo'lgan lenta ko'rinishida bo’lib, tizimda o'rnatilgan barcha ilovalarning yorliqlariga tezda o'tishga xizmat qiladi(19-rasm). Har xil distributivlarda ilovalar to'plami turlicha bo'lishi mumkin, tizimning asosiy yordamchi dasturlari, terminal, nautilus, Mozilla Firefox brauzeri, ofis muharrirlari va ilovalar markazi o'zgarmaydi.
19-rasm. Tez ishga tushirish paneli yorliqlari
GNOMEning barcha versiyalarida yordam olish-ma'lumotnoma oynasi ham mavjud(20-rasm).
20-rasm. Yordam olish-ma'lumotnoma oynasi
Linux operatsion tizimi juda kuchli va keng qamrovli bir tarmoq boshqarish vositalarini taqdim etadi. Bu tizimda, lokal tarmoqdagi kompyuterlarni boshqarish uchun bir nechta usullar mavjud:
1. SSH (Secure Shell): SSH protokoli orqali kompyuterlarga masofaviy ravishda kirish qilish va ularni boshqarish mumkin. Ushbu usul orqali kompyuterlarga SSH server o'rnatiladi va unga SSH klienti orqali ulaniladi.
Secure Shell (SSH) — bu xavfsiz tarmoq protokoli, uning yordamida kompyuterlarga masofaviy ravishda kirish qilish va ulardagi amallarni bajarish mumkin. SSH protokoli ma'lumotlar almashishini shifrlab o'tkazadi, shuning uchun ma'lumotlar o'rtasida xavfsizlik ta'minlanadi.
SSH tarmoqda masofaviy kompyuterlarga kirish uchun keng qo'llaniladi. Ushbu protokol orqali fayllarni ko'chirish, kompyuterlarni boshqarish, ma'lumotlar almashish va boshqa amallar bajarish mumkin. SSH-da foydalanuvchi nomi va parol yoki SSH kalitlari yordamida kimdirga kirish berish mumkin.
SSH-ni ishlatish uchun SSH server va SSH klient dasturlariga ehtiyoj bo'ladi. SSH server kompyuterda ishlaydigan dastur bo'lib, foydalanuvchilarga kompyuterga kirish huquqini beradi. SSH klient esa foydalanuvchi tomonidan ishlatiladi va masofaviy kompyuterga kirish uchun ishlatiladi.
SSH protokoli xavfsizlikni ta'minlash uchun bir necha xavfsizlik usullarini qo'llab-quvvatlaydi, masalan:
1) Parolni shifrlash: SSH orqali kirib kelganda parol ma'lumotlari shifrlanadi.
2) SSH kalitlari: SSH kalitlari parolni o'rnating va xavfsizlikni oshirish uchun ishlatiladi.
3) Xavfsizlik protokollari: SSH fayllar almashish va kompyuterlarni boshqarishda xavfsizlik protokollari (SSHFS, SFTP)ni qo'llab-quvvatlaydi.
SSH tarmoqda xavfsizlikni ta'minlash uchun keng qo'llaniladigan tarmoq protokolining eng mashhur variantlaridan biridir.
2. Remote Desktop Protocols: Masofaviy ish stol xizmatlari (masalan, VNC, RDP) orqali kompyuterlarga masofaviy ravishda kirish qilish mumkin. Bu usul orqali siz kompyuterlarga GUI (Graphical User Interface) orqali kirishingiz mumkin.
Remote Desktop Protocols (masofaviy ish stoli protokollari) masofaviy kompyuterlarga kirish va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan protokollardir. Ular foydalanuvchiga boshqa kompyuterlar yoki serverlar orqali masofaviy ravishda kirish huquqini berishga imkon beradi. Bu protokollar yordamida foydalanuvchilar boshqa kompyuterlarga masofaviy ravishda kirib, ularni boshqarish, fayllarni ko'chirish va boshqa amallarni bajarishlari mumkin.
Quyidagi mashhur masofaviy ish stoli protokollari mavjud:
1) Remote Desktop Protocol (RDP): Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan va Windows operatsion tizimlarida keng qo'llaniladi. RDP yordamida foydalanuvchilar Windows Server yoki Windows Professional versiyalariga kirish huquqini oladilar.
2) Virtual Network Computing (VNC): Bu ochiq manba protokol, bir qator platformalarda ishlaydi va foydalanuvchilarga masofaviy ravishda kompyuterlarga kirish huquqini beradi. Boshqa kompyuterlarga kirish uchun VNC server va VNC klient dasturlari kerak bo'ladi.
3) Independent Computing Architecture (ICA): Citrix Systems tomonidan ishlab chiqilgan va Citrix Virtual Apps va Desktops platformalarida ishlatiladi. ICA foydalanuvchilarga Citrix serverlarga masofaviy ravishda kirish huquqini beradi.
4) Apple Remote Desktop (ARD): Apple tomonidan ishlab chiqilgan va Macintosh kompyuterlarga masofaviy ravishda kirish huquqini beradi. ARD yordamida foydalanuvchilar Macintosh kompyuterlarga kirish, ularni boshqarish va boshqa amallarni bajarishlari mumkin.
Masofaviy ish stoli protokollari har birining o'z xususiyatlari va foydalanish sohalariga ega. Ularning asosiy maqsadi foydalanuvchilarga masofaviy ravishda kompyuterlarga kirish huquqini berish va ularni boshqarish imkoniyatini ta'minlashdir.
3. Ansible, Puppet, Chef: Bu tizimlar avtomatlashtirish vositalari hisoblanadi va kompyuterlarga o'rnatilgan dasturlarni yoki sozlamalarni avtomatik ravishda boshqarish uchun ishlatiladi.
Ansible, Puppet va Chef — bu qo'llaniladigan konfiguratsiya boshqarish vositalari (Configuration Management Tools), sistemani avtomatlashtirish va boshqarish uchun ishlatiladi. Ularning asosiy maqsadi infrastruktura konfiguratsiyasini avtomatlashtirish, sozlashlarni boshqarish va o'zgarishlarni kuzatishdir.
1) Ansible: Ansible agentli emas, agentisiz bir konfiguratsiya boshqarish vositasi hisoblanadi. Ansible YAML sintaksisini ishlatadi va SSH protokolini ishlatib, kompyuterlar orasidagi amallarni bajaradi. Ansible modul tizimi yordamida xizmatlarni boshqarish, sozlashlarni o'rnatish va avtomatik vazifalarni bajarish mumkin.
2) Puppet: Puppet dasturi agent-ustidan ishlaydigan konfiguratsiya boshqarish vositasi hisoblanadi. Puppet DSL (Domain-Specific Language) ni ishlatadi va xizmatlarni sozlash, o'rnatish va boshqarish uchun foydalaniladi. Puppet server va agentlari orqali infrastrukturani avtomatlashtirish va boshqarish imkoniyatlarini ta'minlaydi.
3) Chef: Chef agent-ustidan ishlaydigan konfiguratsiya boshqarish vositasi bo'lib, infrastrukturani avtomatlashtirish va o'zgartirish uchun ishlatiladi. Chef Ruby dasturlash tilini ishlatadi va xizmatlarni sozlash, o'rnatish va boshqarish uchun foydalaniladi. Chef server va agentlari orqali infrastrukturani avtomatlashtirish imkoniyatlarini ta'minlaydi.
Har bir vosita o'zining xususiyatlari va foydalanish sohasiga ega. Ansible agentisiz, oddiy va tezkorlikni ta'minlaydi; Puppet va Chef esa agent-ustidan ishlaydigan va kuchli konfiguratsiya boshqarish imkoniyatlariga ega. Foydalanuvchilar o'z ehtiyojlariga va infrastrukturasi talablariiga qarab eng mos vositani tanlashlari mumkin.
4. NFS (Network File System): Linux tizimi uchun NFS protokoli fayllarni kompyuterlar orasida almashish uchun ishlatiladi. Buning orqali fayllarni ko'chirish va boshqa kompyuterlardan o'qish mumkin.
Network File System (NFS) — bu server va istemolchilar o'rtasida fayllarni almashish va fayllarga murojaat qilish uchun protokol. Bu protokol yordamida bir kompyuterdagi fayllar boshqa kompyuterlar orqali ham o'qilishi, ham yozilishi mumkin.
NFS orqali fayllarni almashish uchun, serverda NFS server dasturi ishga tushiriladi va fayllar almashish uchun kerak bo'lgan direktoriyalarni (shares) sozlash mumkin. Istemolchilar esa o'zlarining kompyuterlarida NFS klient dasturini ishga tushirib, serverdagi fayllarga murojaat qila oladilar.
NFS protokoli foydalanuvchilarga lokal serverdagi fayllarga internet orqali murojaat qilish imkoniyatini ta'minlaydi. Bu protokol yordamida fayllar ko'chiriladi va o'qiladi, shuningdek fayllar ustida ma'muriy amallar (masalan, o'chirish, ko'chirish) bajarilishi mumkin.
NFS-ni ishlatish orqali, bir kompyuterdagi fayllarga boshqa kompyuterlardan murojaat qilish va fayllarni almashishning oddiy va samarali usullarini ta'minlash mumkin. Bu esa tarmoq ichidagi foydalanuvchilar o'rtasida fayllarni o'zaro almashishni osonlashtiradi va tarmoqdagi resurslarni samarali boshqarish imkonini ta'minlaydi.
Bu faqat bir nechta usullardan faqat bir qismini ko'rsatadi. Har bir tizimning xususiyatlari va talablari bo'lishi mumkin, shuning uchun kerakli usulni tanlashda tizimning mahsulotlariga va talablarga e'tibor berishingiz kerak.
| 