OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BERDAQ NOMIDAGI
QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI 2-G
FIZIKA GURUH TALABASI ZARIFBOYEVA MAFTUNANING OPTIKA
FANIDAN TABIIY YORUG’LIK MANBALARI MAVZUSIDA YOZGAN
KURS ISHI
BAJARDI: ZARIFBOYEVA M.
ILMIY RAHBAR: ABDIKAMALOV B.
NUKUS_2023
2
MUNDARIJA
KIRISH ...................................................................................................................... 3
I. BOB. TABIIY YORUG’LIK MANBALARI ....................................................... 6
1.1. Yorug’lik nurining elektromagnit tabiati ........................................................... 6
II. BOB. TABIIY VA SUN’IY YORUG’LIK MANBALARI ................................ 8
2.1. Yorug’likning tabiiy va sun’iy manbalari .......................................................... 8
2.2. Qutiblangan yorug’likni hosil qilish ................................................................ 10
2.3. Qutiblanuvchanlik darajasini tekshirish ........................................................... 14
2.4. Yorug‘likning elliptik va doiraviy qutblanishi ................................................ 16
III. XULOSA ........................................................................................................... 22
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .......................................................... 25
3
KIRISH
Bugungi rivojlanayotgan kunga kelib jamiyatimiz taraqqiyoti bevosita o’sha
jamiyatni axborotlashtirish bilan ham bog’liq bo’lib har bir davlat o’z axborotlash
strategiyasini ishlab chiqish va uni amaliyotga qo’llashga katta ahamiyat bermog’i
lozim. Davlat Ta’lim Standartlarini ta’lim tarbiya jarayonlariga tezkor joriy qilish
mexanizmlar, o’quv dasturlar, darsliklar hamda o’quv meodik qo’llanmalar vositasi
amalga oshirildi. Mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan soha mutaxassislarini
fikricha “Pedagogik texnologiya” bu o‘quvchilarni o‘qitish, o‘rgatish va ularni har
tomonlama rivojlantirish qonun-qoidalarini o’z ichiga olgan pedagogik tadbirlar
tizimidan iborat. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, ta’limni
texnologiyalashtirishni asosini, ta’lim oluvchilarni, uning samaradorligini oshirish
hamda ta’lim oluvchilarni berilgan sharoitlarda hamda ajratilgan vaqt ichida
loyixalashtirilayotgan o‘quv natijalariga erishishlarini kafolatlash maqsadida to‘liq
boshqarish g‘oyasini tashkil etishdir [1].
Muhtaram birinchi prezidentimiz aytganidek "Bugungi kunda yoshlarimiz
nafaqat o'quv dargoxlarida, balki radio-televideniya, matbuot, Internet kabi vositalar
orqali ham rang-barang axborot va ma'lumotlarni olmoqda. Jahon axborot maydoni
tobora kengayib borayotgan shunday bir sharoitda bolalarimizning ongini faqat
o'rab-chirmab, uni o'qima, buni ko'rma, deb bir tomonlama tarbiya berish, ularning
atrofini temir devor bilan o'rab olish, hech shubhasiz, zamonning talabiga ham,
bizning ezgu maqsad-muddaolarimizga ham to'g'ri kelmaydi. Nega deganda, biz
yurtimizda ochiq va erkin demokratik jamiyat qurish vazifasini o'z oldimizga qat'iy
maqsad qilib qo'yganmiz va bu yo'ldan hech qachon qaytmaymiz. Binobarin, biz
davlatimiz kelajagini o'z qobig'imizga o'ralib qolgan holda emas umumbashariy va
demokratik qadriyatlarni chuqur anglab o'zlashtirgan holda tasavvur etamiz. Biz
istiqbolimizni taraqqiy topgan mamlakatlar tajribasidan foydalanib, davlat hamda
jamiyat boshqaruvini erkinlashtirish, inson huquq va erkinliklarini, fikrlar rang-
barangligini o'z hayotimizga yanada kengroq joriy qilishda ko'ramiz. Biz butun
ma'rifatli dunyo, xalqaro hamjamiyat bilan tinch- totuv, erkin va farovon hayot
kechirish, o'zaro manfaatli hamkorlik qilish tarafdorimiz" fikrlarini isbotni bugungi
4
kunda davlatimiz yoshlarining har sohadagi yurishayotgan yutuqlari timsolida
ko'rmoqdamiz."Ta'lim-tarbiya tizimidagi islohotlar boshlangan dastlabki yillarda
men jahon tajribasi va hayotda ko'p bor oqlagan haqiqatdan kelib chiqib, agar bu
maqsadlarimizni muvaffaqiyatli ravishda amalga oshira olsak tez orada
hayotimizdagi ijobiy ma'nodagi " portlash effekti " ga ya'ni yangi ta'lim modelining
kuchli samarasiga erishamiz " - degan edilar muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimov.
Biz hayotni tabiiy va sun'iy yorug’liksiz tasavvur eta olmaymiz. Ularning
atrof muhitga ta'siri mohiyati bir hilda emas va murakkabdir. Yer kurrasini biologik
hayotining energetik asosini - quyosh nurlanishi tashkil etadi. Issikliq - bu quyosh,
non - bu quyosh, go'sht - bu quyosh. Yer kurrasida bir yil ichida fotosintez natijasida
100 mlrd. tonna organik moddalar paydo bo'ladi, atmosferadan 200 mlrd. tonna
karbonad angidrid gazi olinadi va yer atmosferasi 145 mlrd. tonna kislorod bilan
to'yinadi. Issiqxona, chorvachilik hamda suv xo'jaligi ishlab chiqarishining turli
honalaridagi lokal sharoitlarida, inson quyosh nurlarini sun'iy elektr nurlari bilan
muvaffaqiyatli almashtirilmoqda. Buning uchun avvalo biologiya, fiziologiya,
elektrotehnika, kimyo va fizika sohasida ishlovchi juda ko'p mutahassis olimlarning
mehnati sarf bo'ldi. Ana shu olimlarning ilmlarini birlashuvidan hozirgi zamon
yoruѓlik nazariyasi va tehnikasi paydo bo'ldi. "Elektr yoritish va nurlatish" fani
yoritish tehnikasining nazariy va amaliy asoslarini tushuntirish, ularni qishloq va
suv xo'jaligining barcha sohalarida intensifikatsiyalash masalasini yechish uchun
qo'llashni o'z ichiga oladi. Bizning respublikamizda elektr yoritish uchun jami ishlab
chiqarilayotgan elektr energiyasining o'rta hisobda 10....13% sarf qilinadi. Nurlanish
qurilmalariga sarf etilayotgan elektr energiyasi undan ham ancha ko'proq. Ko'p
mamlakatlarning ilg’or tajribalari shuni ko'rsatadiki ratsional loyihalash yechimiga,
energiya tejovchi nurlanish qurilmalariga va kam energiya sarflovchi lampalarga
o'tish 20% elektr energiyasini tejar ekan bu esa quvvati 6 mln.kVt. energiya beruvchi
elektrostansiya qurish rejasini qisqartirar ekan. Yoritish va nurlatish qurilmalarini
to'g‘ri qo'llashdan 5...10% ish unumi, 8...15% mollar hosildorligini oshirish, yopiq
tuproqli honalarda qishloq ho'jaligi o'simliklaridan yuqori hosil olish, ta'mirlash va
qayta ishlash sanoati korhonalari chiqarayotgan mahsulotlarning sifatini yahshilash
5
mumkin. Yer kurrasi uchun muhim bo'lgan tabiiy optik nurlanish (ON) manbai-
quyoshdir. Uning spektrida ON barcha diapazoni bor bo'lib butun yil davomida
o'rtacha 300 dan 1000 nm to'lqin uzunligini tashkil etadi. A.N. Lodiginning dastlabki
ko'mir tolali cho'g’lanma lampalari, keyinchalik volframli lampalari ishlatilishining
soddaligi va uskunalarning arzonligi tufayli jahon bozorini tez egalladi. To'g‘rirog‘i
cho'g‘lanma lampalarni (CHL) konveyer usulida ishlab chiqarishni amerikalik
ixtirochi va injener T.S. Edison amalga oshirdi, g‘arbda hozirgacha uni elektr CHL
ixtirochisi sifatida bilishadi. P.N. Yablochkovning gaz razryadli lampalari yorug‘lik
tehnikasining rivojlanishiga asos bo'ladi. P.N. Yablochkovning chet elda "Rus
chirogi" deb ataluvchi lampalari o'sha davrda Luvr muzeyini, Kolizeyni, Piterburgda
esa "Anichkov ko'prigi" va boshqa 3 maydon hamda arxitektura ansambllarini
yoritardi, shu bilan birga ular elektr yoyining yuqori ravshanligi bilan farq qilardi.
Hozirgi zamon yoritish manbalari yetarli darajada rivojlangan, ularning FIK oshgan,
ishlab chiqarilishi takomillashtirilgan, qo'llanish sohalari kengaygan.
Mavzuning dolzarbligi: Elektromagnit to‘lqin tabiati tadqiq qiladigan
qurilmalarni ajrata olish qobilyatini va ularning tuzilishi , ishlash prinsipini ва
uning fan taraqqiyotida tutgan o’rnini o’rganish. Davriy jurnallar va internet
saytlaridan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish.
6
| 