Gazni saqlash omborlarini qurishdan tasgqari, gazni notekis etkazib berish muammosini hal qilishning boshqa usullari mavjud

Download 0,59 Mb.
bet	1/2
Sana	06.12.2023
Hajmi	0,59 Mb.
	#112574

1 2

Bog'liq
Gazni yer ostida saqlash

4.2. Gazni yer ostida saqlash.
Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan gazning asosiy qismini ta'minlaydigan tabiiy gaz konlarining aholi punktlari va sanoat markazlaridan ancha uzoqda joylashganligi sababli, gaz uzoq masofalarga iste'molchilarga etkazib berilishi kerak. Ozbekiston ishlab chiqarilgan gazning katta qismi yuzlab va minglab kilometr uzunlikdagi kuchli gaz quvurlari orqali tashiladi. Bunday tizimlarni to'liq yuk bilan ishlatish kerak, chunki aks holda gazni tashish qiymati sezilarli darajada oshadi. Gaz iste'moli juda notekis. Katta shaharlar uchun gaz sarfining notekisligi yuz millionlab milliardlab kubometrni tashkil etadi. Tegishli hajm gazni saqlash yoki saqlash joylari bilan ta'minlanishi kerak.
Gaz omborlari sun'iy yoki tabiiy gaz omborlari deb ataladi, ularda gaz ta'minoti tizimida ortiqcha miqdor mavjud bo'lganda to'planadi va kerak bo'lganda qazib olinadi. Agar gaz omborlari samarali ishlatilsa, uning yuk koeffitsientini oshirish va ishlashning ishonchliligini oshirish orqali gaz ta'minoti tizimining iqtisodiy ko'rsatkichlarini yaxshilash mumkin.
Gazni saqlash omborlarini qurishdan tasgqari, gazni notekis etkazib berish muammosini hal qilishning boshqa usullari mavjud:
-bufer iste'molchilari yordamida gaz iste'moli notekisligini bartaraf etish (odatda bu issiq oylarda tabiiy gazdan foydalanadigan elektr stantsiyalari, qishda ular boshqa yoqilg'i turlariga - yoqilg'i moyi, ko'mir, torfga aylantiriladi);
- qisqa muddatli gazni ishlab chiqarish hama undan foydalanish uchun qurilmalarni ishlatish;
-gaz ta'minoti tizimi elementlarining mexanik kuchini oshirish va uning ishlashining texnologik ishonchliligini oshirish.
Shunga qaramay, qazni notekis iste'moli va gaz ta'minoti ishonsliligi muammosinig eig iqtisodiy va qulay echimi yozda ortiqcha gaz to'plash orqali qishki yoqilgi taqsinligini qoplaydigan maxsus gaz omborlarini yaratish hisoblanadi.
Bugungi kunga qadar turli xil turdagi gaz omborlarini qurishda sanoat tajribasi to'plangan: sirt, er osti, quduq va suv osti suvlari. Ulardagi uglevodorod xom ashyolari gazsimon va suyuq holatda, atmosfera va yuqori bosimda saqlanadi. Quyidagi tanklar mavjud: po'lat yuqori bosimli; po'lat past bosimli; metall bilan mustahkamlangan va mustahkamlanmagan muz astarlari; zich jinslardagi sun'iy va tabiiy bo'shliqlar, g'ovakli jinslardagi suv omborlari.
Gaz omborlari kabi yirik sanoat ob'ektlarini qurish katta moddiy xarajatlarga olib keladi. Gazning ma'lum hajmini saqlash xarajatlarini kamaytirish tartibida gaz omborlarining turlari va sinflarini sanab o'tamiz.
-yuqori va past bosimli polat idiishlar;
-barqaror va beqaror tog' jinslaridagi saqlagichlar;
-tuzli g'orlardagi yer osti saqlagichlar;
-suv qatlamlardagi govakli saqlagichlar;
- ishlatilgan konlarda qurilgan g'ovakli saqlagichlar.
G'ovakli tosh shakllanishida yaratilgan omborlar birlamchi sanoat ahamiyatiga ega bo'lib, eng iqtisodiy hisoblanadi. Ular saqlanadigan gazning umumiy hajmining 98% dan ortig'ini o'z ichiga oladi. Nisbatan kichik, ammo sanoat ahamiyatiga molik gazning miqdori sun'iy ravishda yaratilgan, erigan bo'shliqlarda tosh tuzi konlarida saqlanadi. Gaz konlari kamroq - kon ishlarida - shaxtalarda, tunnellarda va gaz po'lat idishlarda (gaz saqlovchilarda) juda kam miqdorda saqlanadi.
Bundan tashqari, suv ombori g'ovakli jinslar muhitidan iborat er osti gaz omborlari shunchaki er osti omborlari deb nomlanadi. Saqlash tashkil etiladigan g'ovakli suv omborlarining quyidagi turlarini ajratib ko'rsatish odat tusiga kiradi: qurigan gaz rezervuari, ishdan chiqqan neft ombori, suv qatlami.
Gazning 80% ishlatilgan gaz va gaz kondensati konlarida va 20% suv qatlamlarida saqlanadi. Tugagan neft zaxiralarida kamroq uglevodorod xom ashyosining saqlanadigan hajmining foizi saqlanib qoladi.
Er osti omborlari magistral gaz quvurlari va eng katta gaz iste'mol qiluvchi markazlar shaklida, eng yuqori darajadagi gaz iste'molini tezda qoplash uchun yaratiladi. Ular teng bo'lmagan (mavsumiy, haftalik, kunlik) gaz iste'molini qoplash uchun, shuningdek, gaz quvurlarida avariyalar yuzaga kelganda gazni zaxiralash uchun va strategik maqsadlar uchun gaz tarkibini tuzishda foydalaniladi.
Hozirgi vaqtda govakli qatlamlarda yaratilgan yer osti gaz ombori inshootlari (cho'kindi qatlamlari va suv qatlamlari) eng ko'p tarqatilgan hisoblanadi.
G'ovakli qatlamlardan tashqari, ular tuz qatlamlarii (bo'shlig'ining eroziyasi natijasida hosil bo'lgan) omborlari va konlarini yaratishda, shuningdek ko'mir va boshqa foydali qazilmalar konlarini qazishda ham qulaydir.
Umuman olganda, dunyoda 600 dan ortiq yer osto gaz omborlari mavjud, ularninig umumiy sig'imi qariyb 340 milliard m³tashkil etadi.
Er osti gazlarini saqlash omborlari yirik gaz iste'moli markazlari yaqinida hosil bo'ladi. Ko'pincha, ular 300 m dan 1 km gacha chuqurlikda joylashgan "tabiiy" konteynerlar tizimi.
Ikkita turdagi ombor mavjud: ular g'ovakli jinslarda yoki tosh bo'shliqlarda yaratilgan. Birinchisi, qurib qolgan uglevodorod konlari, suv bilan to'yingan g'ovakli shakllar. Ikkinchi turga er osti shaxtalari va shaxtalari konlari va tuz konlari saqlanadigan omborlar kiradi.

Download 0,59 Mb.

1 2

Download 0,59 Mb.