• Atlaslar, globuslar Geografik xaritalar - bilim manbai.
  • Geografik xaritalarning tasnifi.
  • Mavzuli tabiiy xaritalarda
  • Geografik atlaslar ta’rifi, tasnifi va xususiyatlari. Yagona dastur
  • Geografik globus. Globus
  • Mavzu: Geografik xaritalar va ularning turlari. Atlaslar, globuslar Abdullaxonov Nodir
  • Geografik xaritalar va ularning turlari




    Download 38,5 Kb.
    Sana04.04.2017
    Hajmi38,5 Kb.
    #3041

    Geografik xaritalar va ularning turlari.
    Xarita Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya)


    Atlaslar, globuslar
    Geografik xaritalar - bilim manbai. Turli mazmundagi va massh-tabdagi xaritalardan o’quvchilarning maqsadli foydalanishi talab qilinadi. Kursning materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasiga oid bo’limlarida har bir mavzuga taalluqli bo’lgan xaritalar berilgan. Demak, muayyan mavzu-ni organish jarayonida xaritalardan foydalanish shart.

    Geografik xaritalarning tasnifi. Geograik xaritalar g’oyat ko’p va xilma-xildir. Xaritalar - o’rganish, hisobga olish, saqlash va boshqa maqsadlar uchun mo’ljallangan bo’lishi mumkin.

    Xaritalar 4 ta asosiy belgisiga ko’ra, ya’ni xaritada tasvirlangan hu-dudning katta-kichikligiga, masshtabiga, mazmuniga va ko’zda tutilgan maqsadiga qarab guruhlarga ajratiladi.

    Tasvirlangan hududning katta-kichikligiga ko’ra, xaritalar: dunyo va yarimsharlar, materiklar va okeanlar hamda ularning qismlari, tabiiy o’lka-lar va ularning qismlari, mamlakatlar, viloyatlar va boshqa ma’muriy birliklar xaritalariga bo’linadi.

    Masshtabiga ko’ra: yirik masshtabli (1:10000 dan 1:200000 gacha), o’rta masshtabli (1:200000 dan 1:1000000 gacha), mayda masshtabli (1:1000000 va undan mayda) xaritalar bo’ladi. Joy planini tuzishda ham muayyan masshtabdan (1:5000) foydalaniladi. Lekin plan kichik hududlar uchun tuziladi.

    VI sinf darsligi va atlasidagi barcha xaritalar mayda masshtabli xaritalar guruhiga kiradi. Ulardan faqat umumiy ma’lumotlar olsa bo’ladi. Xaritalardagi xatolik ekvatorda yo’q, qutblar tomon ortib boradi.

    Mazmuniga ko’ra, xaritalar: umumgeografik va mavzuli xaritalarga bo’linadi. Umumgeografik xaritalarda geografik landshaftning tashqi ko’rinishi tasvirlanadi. Ularda relyef, suvlar, o’simlik, aholi punktlari, yo’llar, chegaralar va boshqalar bir xil aniqlikda va mukammallikda ko’rsatiladi. Geografik xaritalar umumgeografik xaritalardir.



    Mavzuli tabiiy xaritalarda geografik landshaftning ayrim elementlari boshqa elementlariga nisbatan aniq va mukammal tasvirlangan. Bunday xaritalarga VI sinf atlasidagi yer qobig’ining tuzulishi, tabiat zonalari, iqlimi va boshqa xaritalarni misol qilib ko’rsatish mumkin.
    Iqlim tushunchasi oʻz ichiga muayyan hududda uzoq vaqt davomida yigʻilgan harorat, namlik, atmosfera bosimi, shamol, yogʻin va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi.

    Ba’zan mavzuli xaritalarda bitta yoki ikkita emas, balki bir-biri bilan bog’langan bir qancha komponentlar ko’rsatilgan bo’ladi. Bunday xaritalarga kompleks xaritalar deyiladi. Xaritalarning qo’llanilish maqsadi ularning masshtabiga, mazmuniga va jihozlash usuliga katta ta’sir ko’rsatadi. Buni bitta hududni bir xil masshtabli va mazmunli, lekin har xil maqsadli xaritalarini bir-biriga taqqoslab, yaqqol ko’rish mumkin. Maqsadiga ko’ra, xaritalarni: o’quv, ilmiy, turistik, targ’ibot-tashviqot kabi turlarga bo’lish mumkin.



    Geografik atlaslar ta’rifi, tasnifi va xususiyatlari. Yagona dastur asosida bir butun (yaxlit, bo’linmas) asar sifatida bajarilgan geografik xaritalarning sistemali to’plamiga geografik atlas deb aytiladi.
    Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.

    Qadimgi yunon olimi Klavdiy Ptolemeyning geografik xaritalar to’plamini (eramizning II asri) birinchi geografik atlas deb hisoblash mumkin. Xaritalarning to’plami uchun “Atlas” nomi Merkator tomonidan (1595-yil) taklif etilgan. Maktab geografik atlaslari - bu o’quvchilarning mashg’ulot vaqtida mustaqil bajariladigan ishlari uchun mo’ljallangan eng muhim kartografik qo’llanmadir. Hozirgi vaqtda barcha maktab geografiya kurslari muqim geografik atlaslar bilan ta’minlangan bo’lib, ular darsliklar bilan bir qatorda bo’lishi shart hisoblangan qo’llanmalar qatoriga kiradi.

    Geografik globus. Globus - Yer sharining kichraytirilgan modeli bo’lib, Yerning tashqi qiyofasini hamda uning yirik qismlari (materiklar, okeanlar, ularning bo’laklari) nisbatini eng to’g’ri va ko’rgazmali tasvir-laydi.

    Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
    Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi.
    Globusda kartografik tasvirning xatoliklari bo’lmaydi, shuning uchun undagi turli geografik obyektlarni bir-biriga taqqoslash mumkin. Globus yuzasining hamma qismida masshtab bir xil, ya’ni o’zgarmas bo’ladi.

    Maktab o’quv globuslari 1:83000000, 1:50000000, 1:40000000, 1:30000000 masshtabda tayyorlanadi.

    Yunon olimi Pifagor (eramizdan avvalgi VI asr) ning Yer shar shaklida degan fikriga asoslanib, yunonistonlik Krates (er.av.II asr) birinchi globusni yasagan. O’rta Osiyoda birinchi bo’lib Abu Rayhon Beruniy (973 - 1048 - y.) Shimoliy yarimsharning globusini yasagan. Birinchi mukammalroq geografik globusni 1492-yilda Martin Bexaym yasagan. Lekin unda Amerika, Avstraliya va Antarktida tasvirlanmagan. Hoji Yusuf Hay’atiy 1886-yilda ishlagan globus Samarqanddagi madaniyat va san’at tarixi muzeyida saqlanmoqda. M.

    Osiyo Osiyo (yun. Asia, ehtimol ossuriycha asu - sharq) - Yer sharidagi eng katta qitʼa (butun quruqlik maydonining 30 % chasini egallagan). Yevrosiyo materigining bir qismi..
    Samarqand Samarqand - Samarqand viloyatidagi shahar. Viloyatning maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi (1938 yildan). 1925-30 yillarda Respublika poytaxti. Oʻzbekistonning jan.gʻarbida, Zarafshon vodiysining oʻrta qismida (Dargʻom va Siyob kanallari orasida) joylashgan.
    Ulug’bek nomidagi O’zMU geografiya fakultetida 1984-yilda H.Hasanov rahbarligida I.Y.Oshev yasagan ulkan “Relyefli globus” o’rnatilgan.

    Hozirgi vaqtda globuslarning bir necha turlari mavjud. Bular maktab globusi, relyefli globus, osmon jismlarini tasvirlovchi globuslardir.




    Mavzu: Geografik xaritalar va ularning turlari. Atlaslar, globuslar

    Abdullaxonov Nodir
    Download 38,5 Kb.




    Download 38,5 Kb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Geografik xaritalar va ularning turlari

    Download 38,5 Kb.