|
Radio aloqa
|
| bet | 1/2 | | Sana | 24.11.2023 | | Hajmi | 17,62 Kb. | | #104374 |
Bog'liq Radio aloqa
Radio aloqa
Radio aloqa-bu radio toʻlqinlar yordamida maʼlumot almashish.Radioaloqa tizimining axborot tomonida radiouzatuvchi va uzatuvchi antennalardan tashkil topgan radiouzatuvchi qurilma, qabul qiluvchi tomonida esa qabul qiluvchi antennalar va radioqabul qiluvchilardan iborat radio qabul qiluvchi qurilma joylashgan. Transmitterda tashuvchi chastotasining tebranishi uzatilayotgan axborot signalining qonuniga muvofiq oʻzgartiriladi va qabul qiluvchi uchida teskari jarayon amalga oshiriladi. Muloqot bir tomonlama yoki ikki tomonlama boʻlishi mumkin. Radioaloqa statsionar ob’yektlar va koʻchma ob’yektlar oʻrtasida, shuningdek, harakatlanuvchi ob’ektlar oʻrtasida aloqa oʻrnatishning yagona usuli hisoblanadi.[1] Radioaloqa—radiotoʻlqinlar (elektromagnit tebranishlar) yordamida turli masofalarda axborot almashish uchun elektron aloqa turi. Radio (lot. radiare — nurlanish), „radioaloqa“ atamasi „nurlanish yordamida aloqa“, yaʼni oʻtkazuvchi simlar yordamisiz (simsiz aloqa) degan maʼnoni anglatadi. Kosmik antenna yordamida transmitter nurlanadi va yer yuzasiga tarqaladi, keyingi qabul qiluvchiga taʼsir qiladi va elektr energiyasi elektromagnit toʻlqin energiyasiga aylanadi. Ikki tomonlama aloqa uchun har bir radiostantsiya uzatuvchi va qabul qiluvchidan iborat boʻlishi kerak. Kam quvvatli radiostantsiyada uzatuvchi va qabul qiluvchi umumiy korpusga oʻrnatiladi. Yuqori quvvatli signallarni tarqatishda transmitterlar alohida birliklar bilan tayyorlanadi. Qabul qiluvchilar, shuningdek, sifatli radio signallarni qabul qilish uchun alohida birliklar bilan ishlab chiqariladi. Uzatish vaqtida elektromagnit toʻlqinlarni chiqaradigan va qabul qilish vaqtida ularning energiyasini oʻzlashtiradigan qurilma antenna deb ataladi. Antennaning eng oddiy turi — bir uchi erdan koʻtarilgan va bir uchi uzatuvchi yoki qabul qilgichga ulangan oddiy sim.
1888-yil Rossiyalik olim Aleksandr Sergeevich Popov elektromagnit toʻlqinlar yordamida uzoq masofalarga signal uzatilishining ilmiy bashoratini taklif qildi. U 1896-yilda bu muammoning amaliy yechimini topdi topildi. Oʻsha yilning 24-martida Rossiya fizika-kimyo jamiyati yigʻilishida A.S.Popov dunyoda birinchi boʻlib Geynrix Gertsning ikki soʻzini simsiz radiogramma orqali 250 m masofaga uzatdi. Popov bilan bir vaqtda italyan olimi G. Markoni ham band edi. U 1897-yilda tugʻilgan elektromagnit toʻlqinlar yordamida radioeshittirish imkoniyatini patentladi. A.S.Popovdan oldin oldi.
19-asrning oxiri va 20-asrning boshlarida elektromagnit toʻlqinlarning manbai sifatida elektr uchqunlari ishlatilgan.Elektr uchqunlarining tabiatda paydo boʻlgan turi chaqmoqdir.Ammo bunday uchqun razryadlari elektromagnit tebranishlarning oʻchirilgan vaqtlari hisoblanadi. 1913-yildan boshlab uch elektrodli radio lampalar yordamida oʻchmaydigan majburiy (ixtiyoriy) tebranishlar generatorlari ishlab chiqildi.Oʻtgan asrning 50-yillaridan boshlab tranzistorlar chiroq generatorlarini almashtira boshladilar.
Nazariy tadqiqotlar va amaliy tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, soʻnmaydigan sinusoidal elektromagnit tebranishlar axborotni masofaga yetkazishda (ayniqsa, uni soʻz, musiqa va tasvirlar koʻrinishida tasvirlashda) juda muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun uzoq masofalarga maʼlumot yuborishda yuqori quvvatli radio toʻlqinlardan foydalaniladi. Odatda, chastotasi 0,2 MGts dan yuqori boʻlgan radio toʻlqinlar uzun,1 MGts dan yuqori boʻlganlar oʻrtacha, 12 MGts mintaqasidagilar qisqa va yuqori chastotali radio toʻlqinlar ultra qisqa radio toʻlqinlar deb ataladi. Elektromagnit toʻlqinlar bilan video tasvirlarni uzatish uchun gigagerts (milliardlab gerts) bilan oʻlchanadigan chastotalar qoʻllaniladi.
Bunday chastotalar dekimetr toʻlqin uzunliklariga mos keladi.
Elektromagnit tebranishlar salınımlı bir davr tomonidan ishlab chiqariladi. Elektromagnit tebranishlar bunday tebranish zanjirida paydo boʻlsa-da, ular kosmosda toʻlqinlar shaklida tarqala olmaydi.Buning sababi shundaki, elektr maydoni kondansatör plitalari orasida toʻplanadi va magnit maydon gʻaltakning ichida toʻplanadi.Shuning uchun ular yopiq tebranish davrlari deb ataladi.
Ochiq tebranish davrlari elektromagnit tebranishlarni kosmosda toʻlqinlar shaklida tarqatish uchun ishlatiladi. Buning uchun yopiq kontaktlarning zanglashiga olib keladigan kondansatkichlarning sirt maydonini kamaytirish va sariqlarning oʻrash sonini kamaytirish kerak. Haddan tashqari holatda, bobinlar asta-sekin toʻgʻri oʻtkazgichga aylanadi va ularning uchlari kondansatör vazifasini bajaradi
Bunday qurilma ochiq tebranish davri deb ataladi. Zanjirlardagi tebranishlarni oʻchirmaslik uchun kondansatkichlarning asoslarini doimiy ravishda zaryad qilish kerak. Buning uchun maxsus chiroq yoki tranzistor generatorlari ishlatiladi.
1894-yil Popov generatorlar va radio qabul qiluvchilarga uzun simlar ulanganda radioaloqa yaxshilanganini payqadi.Shunday qilib, radio uzatgichlar va qabul qiluvchilarning muhim qismi boʻlgan antenna ixtiro qilindi. Antenna ochiq tebranuvchi konturdir.
Uning elektromagnit maydoni kosmosning katta qismini egallaydi. Shuning uchun antenna elektromagnit toʻlqinlarni yaxshi chiqarishi va qabul qilishi mumkin. Antennalarning koʻp turlari hayotda va texnologiyada, shuningdek, ilmiy maqsadlarda qoʻllaniladi. Ularning paraboloid idish shaklida tayyorlangan qurilmalari uzoq olamlardan elektromagnit toʻlqinlarni qabul qila oladigan radioteleskoplarda qoʻllaniladi.
1967-yilning yozida radioteleskop yordamida Kembrij universiteti olimlari koinotdan kelayotgan radiosignallarni yozib olishdi. Bu signallar vaqti-vaqti bilan har 1,33730113 soniyada takrorlanib turdi va pulsning davomiyligi 10-20 ms edi
Hayratda qolgan tadqiqotchilar, boshqa olimlar bu signallar dastlab uzoq olamdagi jonli mavjudotlar tomonidan yuborilganiga ishonishdi. Biroq, keyinchalik ularning siri maʼlum boʻldi. Ushbu radio signallarning manbai keyinchalik pulsar va kvazarlar deb nomlangan maxsus ob’ektlar boʻlib chiqdi. Hozirgi vaqtda pulsarlar juda katta yulduzlarning keksalik davridagi portlashining qoldiqlari hisoblanadi.Pulsardagi moddaning zichligi juda katta (~1016 kg/m3) va uning diametri atigi 10-100 km ni tashkil qiladi. Kichkina diametri tufayli pulsarlar oʻz oʻqi atrofida bir marta aylanishni 1-2 soniyada yakunlay oladilar.Bunday pulsarlarning sirtlarida juda nozik konus shaklida radio toʻlqinlarini chiqaradigan issiq joylar boʻlishi mumkin. Bunday issiq nuqtalardan chiqadigan radiotoʻlqinlar Yer yuzasiga etib boradi. Pulsardan tashqari, uning yuzasida issiq nuqtalar ham vaqti-vaqti bilan aylanadi. Shunday qilib, kosmosdagi issiq nuqtalardan radiotoʻlqinlarning tarqalish yoʻnalishi pulsarning aylanishiga qarab oʻzgaradi. Bir muncha vaqt oʻtgach, radiotoʻlqinning (signalning) tarqalish yoʻnalishi yana Yerga yoʻnaltiriladi. Bu vaqtda ular yana radioteleskoplar orqali yozib olinadi. Aloqani tashkil etishning asosiy usullari: radiotizim va radio yoʻnalishi Radiotizim-bitta umumiy radio uzatishda ishlaydigan uch yoki undan ortiq xabarlar oʻrtasida radioaloqani tashkil qilish usuli.Radiotizim: barcha xabarlar oʻrtasidagi aloqani va minimal kuch va uskunalarni sarflagan holda xabarlarni yoʻnaltirilgan uzatishni taʼminlaydi.
|
| |
