|
Geotermal energiya va undan energiya olish usullari Reja: Geotermal energiya
|
| bet | 1/7 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 22,15 Kb. | | #99378 |
Bog'liq Geotermal energiya va undan energiya olish usullari Reja Geoter-fayllar.org
Geotermal energiya va undan energiya olish usullari Reja: Geotermal energiya
Geotermal energiya va undan energiya olish usullari
Reja:
Geotermal energiya.
Geotermal energiya haqida.
Geotermik energiyaning ijobiy va salbiy tomonlari.
Xulosa.
Geotermal energiya — bu Yer qobigʻidagi issiqlik energiyasi boʻlib, u sayyoraning yadrosidan va materiallarning radioaktiv parchalanishidan paydo boʻladi[1]. Yerning ichki qismidagi yuqori harorat va bosim baʼzi jinslarning erishiga va qattiq mantiyaning oʻzini plastik tutishiga olib keladi[2]. Bu mantiya qismlarining yuqoriga harakatlanishiga olib keladi, chunki u atrofdagi jinslardan yengilroqdir. Yadro-mantiya chegarasidagi harorat 4000 °C dan oshishi mumkin.
Salton dengizi yaqinidagi Imperial Valley geotermal loyihasi, Kaliforniya.
Issiq buloqlardan olingan suvdan foydalangan holda geotermal isitish, paleolit davridan beri choʻmilish va qadimgi Rim davridan beri kosmik isitish uchun ishlatilgan. Yaqinda geotermal energiya, geotermal energiyadan elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan atama ahamiyat kasb etdi. Hisob-kitoblarga koʻra, Yerning geotermal resurslari nazariy jihatdan insoniyatning energiya ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli darajada emas, garchi hozirda juda kichik bir qismi, koʻpincha tektonik plitalar chegarasiga yaqin hududlarda foydalanilmoqda.
Hukumat tomonidan olib borilgan tadqiqot va sanoat tajribasi natijasida geotermal energiya ishlab chiqarish xarajatlari 1980-1990-yillarga nisbatan 25% ga kamaydi[3]. Soʻnggi texnologik yutuqlar xarajatlarni keskin kamaytirdi va shu tariqa yashashga yaroqli resurslarning assortimenti va hajmini kengaytirdi. 2021-yilda AQSh Energetika vazirligining hisob-kitoblariga koʻra, „bugun qurilgan“ elektr stansiyasidan olinadigan geotermal energiya taxminan 0,05 dollar/kVt/soat turadi[4].
2019-yilda butun dunyo boʻylab 13 900 megavatt (MVt) geotermal quvvat mavjud edi. 2010-yil holatiga koʻra markaziy isitish, kosmik isitish, kurortlar, sanoat jarayonlari, tuzni tozalash va qishloq xoʻjaligida qoʻllash uchun qoʻshimcha 28 gigavatt toʻgʻridan-toʻgʻri geotermal isitish quvvati oʻrnatildi.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Miloddan avvalgi III-asrda Qin sulolasida qurilgan issiq buloqdan suv keladigan eng qadimgi hovuz
Issiq buloqlar hech boʻlmaganda paleolit davridan beri choʻmilish uchun ishlatilgan[5]. Maʼlum boʻlgan eng qadimgi kurort — Huaqing Chi saroyi qurilgan joy hisoblanadi. Milodiy birinchi asrda rimliklar Aquae Sulis(hozirgi Van Somerset) ni zabt etishdi va u yerdagi issiq buloqlardan jamoat vannalari va polni isitish uchun foydalanishdi. Ushbu vannalar uchun kirish toʻlovlari, ehtimol, geotermal energiyadan birinchi tijorat maqsadlarida foydalanishni anglatadi. Fransiyaning Chaudes-Aigues shahridagi dunyodagi eng qadimgi geotermal markazlashtirilgan isitish tizimi XV-asrdan beri ishlaydi[6]. Birinchi sanoat ekspluatatsiyasi 1827-yilda Italiyaning Larderello shahrida vulqon loyidan borik kislotasini olish uchun geyser bugʻidan foydalanish bilan boshlangan.
Global geotermal elektr quvvati. Yuqori qizil chiziq oʻrnatilgan quvvat, pastki yashil chiziq ishlab chiqarish amalga oshiriladi.
1892-yilda Aydaxo shtatining Boise shahrida Amerikaning birinchi markaziy isitish tizimi toʻgʻridan-toʻgʻri geotermal energiya bilan taʼminlangan va 1900-yilda Oregon shtatining Klamath Falls shahriga koʻchirilgan. Dunyoda geotermal energiyadan asosiy issiqlik manbai sifatida foydalangan birinchi bino Hot Lake Hotel edi. Oregon shtatining Union okrugidagi mehmonxona, qurilishi 1907-yilda yakunlangan[7]. 1926-yilda Boisedagi issiqxonalarni isitish uchun chuqur geotermal quduq ishlatilgan, Islandiya va Toskanadagi issiqxonalarni isitish uchun esa geyzerlardan bir vaqtning oʻzida foydalanilgan[8]. Charli Lieb birinchi chuqurlikdagi issiqlik almashtirgichni ishlab chiqdi. 1930-yilda uyini isitish uchun. 1943-yildan boshlab geyzerlardan bug 'va issiq suv, Islandiyadagi uylarni isitishni boshladi.
XX-asrda elektr energiyasiga boʻlgan talab geotermal energiyani ishlab chiqaruvchi manba sifatida koʻrib chiqishga olib keldi. Shahzoda Piero Ginori Konti 1904-yil 4-iyulda geotermal kislota qazib olish boshlangan oʻsha Larderello quruq bugʻ konida birinchi geotermal elektr generatorini sinovdan oʻtkazdi. U toʻrtta lampochkani muvaffaqiyatli yoqdi. Keyinchalik, 1911-yilda u yerda dunyodagi birinchi tijorat geotermal elektr stansiyasi qurilgan. 1958-yilda Yangi Zelandiya zavod qurgunga qadar u dunyodagi yagona geotermal elektr energiyasi ishlab chiqaruvchisi edi. 2012-yilda u taxminan 594 megavatt ishlab chiqardi.
1960-yilda Pacific Gas and Electric kompaniyasi Kaliforniyadagi Geyzerlarda Qoʻshma Shtatlardagi birinchi muvaffaqiyatli geotermal elektr stansiyasini ishga tushirdi[9]. Turbina 30 yildan ortiq xizmat qildi va 11 MVt quvvat ishlab chiqardi[10].
Ikkilik sikl elektr stansiyasi birinchi marta 1967-yilda SSSRda namoyish etilgan va keyinroq 1981-yilda AQShga taqdim etilgan. Bu texnologiya avvalgiga qaraganda ancha past haroratli resurslardan elektr energiyasini ishlab chiqarish imkonini beradi. 2006-yilda Alyaskaning Chena Hot Springs shahridagi ikkilik siklli zavod ishga tushdi va suyuqlikning rekord darajada past harorati 57 °C dan elektr energiyasi ishlab chiqardi.
Yerning issiqlik ta'minotiga tegish
Yoqilg'i va elektr energiyasining narxi oshgani sayin, geotermal energiya istiqbolli istiqbolga ega. Er osti issiqligi faqatgina neft pompalanadigan joylarda emas, balki quyoshning porlashi yoki shamolning qaerida zarbalanayotgan ko'mirni qazib olish bilan emas, balki Erdagi har qanday joyda topiladi. Va u kamdan-kam uchraydigan boshqarish bilan har doim, har doim ishlab chiqaradi. Bu yerda geotermal energiya qanday ishlaydi.
Siz qaerda bo'lishingizdan qat'i nazar, siz Er qobig'idan pastga siljiysangiz, siz oxir-oqibat qizil-issiq qoya urasiz.
Dastlab, O'rta asrlarda ishlaydigan mineraller, chuqur minalar pastki qismida issiq ekanligini va bu vaqtdan boshlab ehtiyotkorlik o'lchovlari, o'tgan sirt dalgalanmalarından so'ng, qattiq toshning chuqurlik bilan doimiy ravishda iliqroq ekanligi aniqlandi. O'rtacha geotermal gradient har 40 metr chuqurlikda, yoki har bir kilometr uchun 25 daraja uchun bir daraja Tselsiy bo'yicha.
Ammo o'rtacha ortalamalar o'rtacha. Batafsil, geotermal gradient turli joylarda ancha yuqori va past bo'ladi. Oliy gradyanlar ikki narsadan birini talab qiladi: er yuzasiga yaqinlashib kelayotgan issiq magma yoki er osti suvlari er yuzasiga issiqlikni samarali o'tkazish imkonini beruvchi mo'l-ko'l yoriqlar. Har ikkisi ham energiya ishlab chiqarish uchun etarli, biroq ikkalasi ham yaxshi.
|
| |
