Gidrome triy a

( )qim tezligini gidrometrik trubkalar yordamida o ‘lchash tezlik 
tufayli vujudga kelgan bosim balandligini aniqlashga asoslangan. 
Oqim tezligi va tezlik bosimi balandligi orasidagi bog‘liqlikni 
aniqlash uchun D.Bemulli tenglamasi qoilaniladi:
P, 
U 2
X
 
P2 
U \
Z ,  H—
H--------- =
Z 7 H----------------H--------------- ,
y
2 g
y
2 g
>
I
,
11
— 
-------------------
—
j
cxj ^
1
A
8
1
1
..... i
*
------- ---------
#
- t
4 .16-rasm. Gidrometrik trubka yordamida oqim 
tezligini o ic h a sh sxemasi.
yuqoridagi ifodada: Pi - A nuqtadagi gidrodinamik bosim; P2 - B 
nuqtadagi gidrodinamik bosim; y - suvning solishtirma o girlig i; 
U] - A nuqtadagi mahalliy tezlik; U2 - B nuqtadagi mahalliy tezlik, 
U2=0. Shunigdek, Zi=Z2 b o ia d i, chunki A va B nuqtalar gorizantal 
joylashgan. Suvning trubkadan ko‘tarilish balandligi quyidagi 
qiymatga teng:
2 g
Agar yuqoridagi ifodada Zj va Z2 lami hisobga olmaydigan 
b o isa k , quyidagiga ega b o iam iz:
r  
2 g
100

Ux =J2 g h
qiymatga teng bo‘ladi.
natijada bu yerdagi tezlik
4.17- 
rasm. Gidrometrik trubka qurilmasida oqim tezligini o'lchash 
sxemasi. 1 -trubkaning qabul qiluvchi qismi, u o 'z navbatida: 2- dinamik, oqimga 
qarama-qarshi yo ‘nalishda; 3-slatistik, oqimga normal yo ‘nalishda joylashgan 
qismlardan iborat; 4, 5 va 9-rezina trubkalar; 6-manometr,
1-troynik; 8-ventil (kran).
1
4.18-rasm. Gidrometrik trubkaning qabul qiluvchi qismi va 
gidrodinamik bosim epyurasi sxemasi.
101

Gidrometrik trubkalar dala sharoitida kamdan-kam ishlatiladi. 
I'hunki uning ishlashiga qishda suvning muzlashi, yozda esa suv 
o ‘tlari va oqiziqlar oqimi miqdorining katta b o ‘lishi salbiy ta ’sir 
etadi. Gidrometrik trubkalar, asosan, laboratoriya sharoitida keng 
qo‘llaniladi. Hozirgi kunda gidrometrik trubkalaming tuzilishiga 
ko‘ra k o ‘plab turlarini ajratish mumkin. Bunda ular tuzilishining 
o ‘zgarishi tezlikni aniqlash qulayligini va aniqligini oshirishga 
xizmat qiladi.
Umuman olganda, yuqorida tanishib chiqilgan qalqimalar 
gidrometrik trubkalar suv o ic h ash amaliyotida juda kam 
qoilaniladi. Lekin, qalqimalaming ijobiy tomoni shundaki, ular 
yordamida qirg‘oqda turib oqim tezligini o ic h a y olamiz. Masalan, 
suv toshqinlari davrida gidrometrik parrak bilan tezlikni o ic h a sh
xavfli. Bunday sharoitda qalqimadan foydalanish esa ancha 
qulaydir. Eng muhimi, qalqimalar yordamida tezlikni aniqlashda 
gidrometrik parrakka nisbatan kamroq m ablag1, vaqt va mehnat 
sarflanadi.

Download 46,03 Mb.