Y d , P,
d .
— - >
100
bu yerda: d i - ayrim fraksiyalar diametri, mm da; P, - shu fraksi-
yaga kiruvchi oqiziqlar og‘irligining umumiy og‘irlikka nisbatan
foizlarda aniqlangan qiymati.
7.6. Daryo suvining minerallashuvi va erigan moddalar
oqimini hisoblash
Daryolar suvida m a’lum miqdorda organik va noorganik
moddalar ionli-molekulyar yoki kolloid holatda uchraydi. U lam ing
m a’lum bir hududdan m a’lum vaqt davomida daryolar suvi bilan
oqizilib ketgan miqdori erigan moddalar oqimini tashkil etadi.
Erigan moddalar oqimining eng katta qismini ionli oqim tashkil
etadi.
Asosiy ionlar sarfi ( QL, ) quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
Q v = Q H u ’
bu yerda Q - suv sarfi, m3/s; y o i-m' ncra" asluiv darajasi, mg/l.
Ionlar sarfi kg/s da ifodalanadi.
M a’lum vaqt davomidagi ionli oqim (WL, ) hajmi tonnalarda
ifodalanadi va quyidagicha hisoblanadi:
150
W r = Q v - T
,
ifodadagi T - hisoblash davri (oy, yil, k o ‘p yil) bo‘lib, sekiind-
larda ifodalanadi.
Ionli oqim miqdorini quyidagi kattalik yordam ida ham
aniqlash mumkin:
WU = W ^ .
bu yerda: W - hisoblash davri (oy, yil) dagi suv oqimi hajm i (nr3);
'J'U - shu davr uchun minerallashuv darajasining o 'rtac h a qiymati
(mg/1).
Daryoning m a’lum bir hisob davridagi (oy, yil, fasl) ionli
oqimining havzaning birlik yuzasiga to ‘g ‘ri keladigan miqdori
ionli oqim moduli deb ataladi, uni quyidagi ifodalar bilan hisoblash
mumkin:
M = %
l
yoki
= 0 ,0 3 1 5 A /- £ t/ ,
F
ifodalardagi F - daryo havzasining maydoni (km2), M — suvning
oqim moduli (l/s-km 2), £ [ / - hisoblash davridagi minerallashuv
darajasining
o'rtacha
qiymati
(mg/1).
Ionli
oqiin
moduli
lonna/km2- yil, tonna/km2■
oy kattaliklar bilan ifodalanadi.
Bayon etilgan yo'l bilan organik moddalar, biogen elem entlar
oqimi ko'rsatkichlarini ham hisoblash mumkin.
Ionli oqim miqdori va uning yil ichida taqsimlanishi daryoning
suvliligi va minerallashuv darajasiga bog'liq. Shu tufayli bir xil
sharoitda eng ko 'p ionli oqim miqdori eng yirik daryolarga to 'g 'ri
keladi (7.1-jadvai).
Shu bilan bir qatorda, suv oqimi miqdori bir xil b o ig a n
daryolaming qurg'oqehil hududlarda joylashganlarida ionli oqim
miqdori katta bo'ladi. Masalan, Amudaryo (63 km3) va Indigirka
(58 km3) daryolarining o'rtacha yillik oqimi hajmlari, ko'rinib
luribdiki, deyarli bir xil. Lekin, Amudaryoning ionli oqimi
Indigirkaga nisbatan 10 martadan ko'proqdir.
151
|
