Hisobot I amaliyot xisoboti

Download 36,99 Kb.
Sana	16.05.2024
Hajmi	36,99 Kb.
	#238710

Bog'liq
ISSIQLIK MANBAI HISOBOTДокумент Microsoft Word (2)

Islom Karimov nomidagi

texnika unversiteti Olmaliq filiali
7 BS 20-guruh talabasi
Raxmatullayev Jamshidning
Amaliyotda bajargan ishlar yuzasidan
H I S O B O T I
Amaliyot xisoboti
Mashinasozlik» fakulteti 7 BS –yo‘nalishining 4 bosqich – guruh talabasining «O‘quv – tanishuv» amaliyoti “Issiqlik ta’minoti” ob’ektlari, nasos stansiyasi bilan tanishish uchun 2024 yil 3-yanvardan 2024-yil 26-yanvargacha (4 hafta) bo‘lgan muddatda tashkil etildi. Amaliyot rahbarlari tomonidan talabani amaliyot o‘tash joylariga joylashtirish; o‘quv amaliyoti davrida talabalarning xayot faoliyati xavfsizligi qoidalariga rioya etishni va ish intizomini ta’minlash; amaliyot dasturiga to‘liq rioya qilinishini ta’minlash; amaliyot rejasiga binoan topshiriqlarni bajarish va amaliyot hisobotlarini o‘z vaqtida topshirilishi ta’minlash kabi vazifalar yuklandi.
Iste'molchilarning issiqlik ta’minoti energiya manbalari bo‘yicha oddiy va qurama issiqlik ta’minotlariga bo‘linadi. Oddiy issiqlik ta’minotida energiya manbalari bo‘lib qozonxona. ikkilamchi energiya manbalari va boshqalar xizmat qiladi. Issiqlik va elektr energiyasini qurama usulda ishlab chiqarishga asoslangan markazlashtirilgan issiqlik ta’minotida, energiya manbayi bo‘lib IEM xizmat qiladi. Issiqlik elektr stansiyalarida elektr energiyasini ishlab chiqarish va iste’molchilar uchun issiqlik olish jarayonlarining birlashtirilishi natijasida yoqilg'idan foydaianish jiddiy ravishda yaxshilanadi. Ourama usulda elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun yoqilg‘imnp solislitirnia sarli kondensator issiqlik elektr stansiyalaridagiga nisbalan ikki barobar kam boladi. Bu usul markazlashtirilgan issiqlik ta'minotining eng oliy formasi boiib, eng ko‘p miqdorda yoqilg'i tejalishini ta'minlaydi. Zamonaviy kondensatsion stansiyalarda elektr energiyasini 35- 40% foydali ish koeffitsiyenti bilan ishlab chiqariladi, ammo issiqlik ishlab chiqaruvchi qozonxonaning foydali ish koeffitsiyenti esa 50— 90% ga teng bo'ladi. Shuning uchun qurama usuldagi issiqlik ta'minotining samaradorligini voqilg'i issiqligidan fovdalanishni ifodalovchi koeffitsiyent, ya’ni IEM dan berilgan issiqlik bilan elektr energiyasining issiqlik ekvivalentiga nisbati bilan baholash mumkin emas: issiqlik ishlab chiqarishning ortishi hisobiga elektr energiyasining ishlab chiqarilishining kamayishi yoqilg'i issiqligidan foydalanish koeffitsiyentining biroz kamayishiga olib keladi. Ammo quram a usuldagi issiqlik ta'm inotining xalq xo'jaligi m anfaatlari nuqtayi nazaridan qaralgandagi samaradorligi keskin kamayadi, chunki IEM da ishlab chiqarilmay qolgan elektr energiyasining past foydali ish koeffitsiyenti 36-40% ga ega boMgan kondensatsion stansiyalarda ishlab chiqarishga to'g'ri keladi. Elektr energiyasini foydali ish koeffitsiyenti taxm inan 75-80% bo‘lgan quram a usul bilan ishlab chiqarish mumkin. Iste’molchilarning issiqlik va elektr energiyasiga bo’lgan talablarini qondirish pavtida tejab qolingan yoqilg‘i miqdori bilan issiqlik ta’minoti samaradorligini baholash eng to‘g‘ri natija beradi. 1.2. Issiqlik va elektr energiyasini qurama usulda ishlab chiqarishdagi yoqilg‘i sarfini aniqlash IEM da issiqlik va elektr energiyasini qurama usulda ishlab chiqarish uchun yoqilg'ining umuiy sarfi quyidagi tenglik asosida aniqlanishi mumkin Issiqlik ekvivalenti asosida (1.2) tenglamaga kiruvchi har bir qo‘shiluvchi quyidagicha aniqlanishi mumkin: bunda: Bp - elektr energiyasini quram a usulda ishlab chiqarish uchun yoqilg'ining solishtirma sarfi, [kg/kW- soatj; B j— issiqlik ishlab chiqarish uchun yoqilg'ining solishtirma sarfi, [kg/gJoul]; Qb - turbinadan olib, iste’molchilarga berilgan issiqlik miqdori. [gJoul]; 3 r - qurama usulda elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun shartli yoqilg‘ining solishtirma sarfi. Elektr energiyasini qurama usulda ishlab chiqarish uchun yoqilg‘ining solishtirma sarfi: Issiqlik ishlab chiqarish uchun shartli yoqilg'ining solishtirma sarfi:. Bundan tashqari, elektr stansiyasida issiqlikning ichki iste'moli mavjud. Stansiyaning ta’minlash suvi va sarflanadigan issiqlik shular jumlasiga kiradi. IEM turbinalaridan regenerativ maqsadlar uchun issiqlik (bug‘) olinishi asosida ishlab chiqariladigan elektr energivasi issiqlikning tashqi iste’moli asosida ishlab chiqariladigan elektr energiyasining 15-20% ni tashkil qiladi. IEMda qurama usul bilan ishlab chiqarilgan bu qo‘shimcha elektr energiyasini hisobga olmaslik o‘z navbatida issiqlik ta'minotining energetik samaradorligini keskin pasaytirib yuboradi. > 1.3. Qurama usulda energiya ishlab chiqarishda tejalgan , yoqilg‘i m iqdorini aniqlash Iste’molchilarga beriladigan elektr energij'asi bilan issiqlikni IEMda qurama usulda yoki alohida usulda, ya'ni elektr energiyasini kondensatsion elektr stansiyalarida va issiqlikni esa, mahalliy qozonxonalarda ishlab chiqarish mumkin. Energiyani ishlab chiqarishning qurama usuli mukammalroq usul bo‘lib, alohida usulga nisbatan unda tejalgan yoqilgining miqdori quyidagi tenglamadan aniqlanishi mumkin: bir xil miqdordagi elektr energiyasini shlab chiqarish uchun sarflangan yoqilg'i miqdorlarining farqi; Afl - mahalliy qozonxona va IEM da issiqlikni ishlab chiqarish uchun sarflangan yoqilg'i miqdorlarining farqi: bunda: B mahalliy qozonxonada issiqlikni ishlab chiqarish uchun yoqilg'i sarfi; issiqlikni ishlab chiqarish uchun yoqilg‘ining sarfi; Q - iste’molchiga berilgan issiqlik miqdori; r\T- issiqlik tarmog'ining foydali ish koeffitsiyenti (FIK)i; t]kst- stansiya qozonxonasining FIKi: mahalliy qozonxonaning FIKi. (1.10) tenglamadagi ABl miqdor issiqlik ta’minotining markazlashtirilishi, ya’ni iste’molchilarning mayda qozonxonalarini foydali ish koeffitsiyenti ancha yuqori bolgan IEM qozonxonasi bilan almashtirish natijasida tejalgan yoqilg'i miqdorini ifodalaydi. Agar iste’m olchilarning issiqlik ta’minoti mahalliy qozonxonalardan emas, balki tum an qozonxonasidan amalga oshiriladigan bo'lsa, u holda tejalgan yoqilg'i miqdori quyidagi tenglam adan aniqlanadi: bunda: t]K , - tuman (rayon) qozonxonasining FIK. Agar iste’molchilarining issiqlik ta’minoti tuman qozonxonasidan emas balki IEM amalga oshirilsa, tejalgan yoqilg'i quyidagicha aniqlanadi: lEMda alohida usul (KESQ qozonxona)dagiga nisbatan tejalgan yoqilg'i miqdori quyidagicha ifodalanishi mumkin: 12 AB, = Q - 2 ^ . q { ^ - l \ kg. ’IK.ST I 1\KM ( 1.11) (1.12) (1.13) yok Q bunda: Qw - binoning tashqi devorlari orqali issiqlik uzatilishi natijasida yoqotilgan issiqlik; Qr:~ tashqi devorlarning tirqishlaridan sovuq havoning ichkariga kirishi natijasida yoqotiladigan issiqlik; Q s - isitish tizimi orqali binoga berilgan issiqlik; Qim— binoning ichki manbalaridan ajralib chiqqan issiqlik. Binolarning issiqlik yo'qotishi ikki yo'l bilan sodir bo'ladi: a) tashqi devorlar orqali issiqlik uzatilishi bilan - Qn;, b) infiltratsiya y o ii bilan - Q : Q -Q w + Q nr (L16> Q=QmH l+M) d-17) bunda: \i=Q JQ - infiltratsiya koeffitsiyenti, infiltratsiya y o ii bilan yo‘qotilgan issiqlikning tashqi devorlar orqali issiqlik uzatilishi natijasida yo'qotilgan issiqlikga nisbatini ifodalaydi. a) Issiqlik uzatilishi natijasida yo'qotilgan issiqlikni quyidagi tenglama asosida hisoblab topish mumkin: Q ^ -h F K - At, kJoul/soat, (1-18) bunda: F — bino tashqi devorlarining yuzasi, m2; A '-tash q i devorlarning issiqlik uzatish koeffitsiyenti, [kJoul/ m2 soat grad yoki W/m2 • grad]; A/ - ichki va tashqi haroratlar farqi, [grad], Ma’lum sharoitda (1.18) tenglamani prof. N.S. Ermolayev taklif qilgan ifoda ko'rinishiga keltirish mumkin. t/ch- bino ichidagi xonaning harorati, [grad]: t/ash - tashqi havoning harorati, [grad]; V — binoning tashqi o‘lchami bo‘yicha olingan hajmi, m3; P - bino param etri, m; S — binoning yuzasi, m2; L - binoning balandligi, m; Kct Kder> Ksh,p' Kpoi ~ bino devorlari, derazalari, yuqori qavatining shifti va pastki qavati polining issiqlik uzatish koeffitsiyentlari, [(kJoul / m2 soatgrad.) yoki (W /nr • grad)]; cp - bino tashqi devorlarining umumiy yuzasiga nisbatan olingan barcha derazalar yuzasining ulushi. (p, sa (p2 - binoning yuqori va pastki gorizontal yuzalaridagi haroratlar farqiga kiritiladigan tuzatish koeffitsiyentlari. Har doim < 1 va cp,, chunki binoning poli tagidagi va uning shifti ustidagi havoning harorati tashqi havoning hisobiy haroratidan yuqori boladi. Ko‘p hollarda ^=0,75 - 0.9; cp,= 0,5 - 0,7. (1.19) tenglamadagi katta qavsga olingan ifoda tashqi devorlar orqali issiqlik uzatilishi natijasida yoqotilgan issiqlikni aniqlaydi. Bu ifoda binoning isitish tavsifi deyiladi va q0 deb belgilanadi, (kJoul/ m ’soatgrad.) yoki (W/m2grad). Shuning uchun (1.19) tenglamani quyidagicha yozish mumkin: Q!Lr Vo ’ [kJoul/m2 • soat grad] (1.20) yoki infiltratsiyani hisobga olganda to'la issiqlik yo‘qotilishi: Q=(I+ M)g0v (tlch- t maJ , fkJoul/m2 • soat grad], (1.21) (1.19) tenglamadan ko‘rinadiki, binoning hajmi oshishi bilan turlicha bo'ladi (1.28) bunda: q - issiqlikning nisbiy sarfi. (kJoul/m2soat); .F — binoning yashash maydoni, (m2); A-binoni isitishga berilayotgan issiqlik sarfining koeffitsiyenti. Ko‘p holiarda k = 0,25. (1.28) tenglamada issiqlikning nisbiy sarfi (q) katta ahamiyatga ega. lining qiymati asosan iqlim sharoiti bilan belgilanadi Isitish davrining doimiyligi tashqi havoning harorati barqaror +80CC qiymatga ega bo'lgan kunlar soni (taxminan 5 kun)ga qarab belgilanadi. Ichki issiqlik manbalari boigan binolar uchun isitish davrining boshlanish va oxirlash harorati: xonadagi havoning o‘rtacha harorati, °C; m - havo almashuvining karraligi, (1/soat); V — binoning hajmi, m3. e) Yashash binolaridagi ichki issiqlik manbalri. asosan, odamlar, ovqat tayyorlash va yoritish asboblaridan iborat. Ulardan issiqlikning ajralib chiqishi Q m ko'p hollarda tasodifiy tusda bo‘lib, uni vaqt davomida rostlab bo‘lmavdi. Shuning uchun turar joylardagi noqulay bo‘lgan ish holati, ya'ni ichki manbalardan issiqlik ajralib chiqishi kuzatilmaydigan {Qim= 0) holat uchun hisoblash tavsiya etiladi. Sanoat korxonasi binolaridagi ichki issiqlik manbalari turli issiqlik qurilmalaridan: pechlar, bug‘ qozonlari, qurish uskunalari va boshqaiardan iborat. Bu qurilmalardan ajralib chiqadigan issiqliknig miqdori vaqt davomida deyarli barqaror qiymatga ega bolib. isitish yuklamasining jiddiy ulushini tashkil qiladi, shuning uchun issiqlik ta'minoti tizimining ish holatlarini ishlab chiqish paytida, shubxasiz, bu holni chetlab o‘tish mumkin emas. 19 1.6. Yillik yuklam a Texnologik yuklama va issiqlik suv ta'minoti yillik yuklamalarga kiradi. Issiq suv ta’minoti bir kecha-kunduzda va hafta davomida o‘zgaruvchan bo'ladi (2.1-rasm). Issiqlikning haftalik o’rtacha sarfi; bunda; a - harorati 60°C bo‘lgan issiq suv sarfining me'yori, kg (/) oMchov birligiga nisbatan; m - o’lchov birliklarining miqdori (masalan, aholi soni); C - suvning issiqlik sig‘imi. 419 (kJoul/kg-grad); n - issiq suv ta’minotiga issiqlik berilishining davomiyligi, soat/sutka; tis, tsm - issiq va sovuq suvning haroratlari, °C (odatda t =60°C, qishda - t = 5°C va vozda esa, t = 15°C is 1 sov - 5 S0V qiymatlari qabul qilinadi). Issiq suvning hafta davomida o’rtacha sarfi uning'bir kechakunduzdagi me’yori asosida aniqlanadi. Bu me’yor, masalan. barcha qulayliklar yaratilgan turar joylar uchun a = 90 kg/sutka (//sutka). Agar issiq suvning harorati belgilangan 60°C dan farq qilsa. uning yangi zaruriy me’yori (a ) quvidagicha aniqlanadi; Issiq suv ta’minotining ochiq va mahalliy tizimlarida chun quyidagicha aniqlash mumkin. 1. Turar joy va jamoat binolarini isitish uchun sarflanadigan maksimal issiqlik oqimi: (1.42) 24 bu yerda: qd - tu rar jo y binolarining 1 m 2 um um iy m aydoniga sai l lanadigan maksimal issiqlik oqimining yiriklashtirilgan ko'rsatkichi, W/m2, QMQ 2.04.07-99 [10] bo'yicha qabul qilinadi; A - turar joy binolarining umumiy maydoni, m2; k - jamoat binolarini isitishga sarflanadigan issiqlik oqimini hisobga oluvchi koeffitsiyent, m aium otlar bo'lmagan holda 0,25 ga teng deb qabul qilinadi. 2. Jamoat binolarida ventilatsiya uchun sarflanadigan maksimal issiqlik oqimi: bu yerda: K2 - jamoat binolari ventilatsiyasiga sarflanadigan issiqlik oqimini hisobga oluvchi koeffitsiyent, maiumotlar bo‘lmagan holda 1985-yilgacha qurilgan jamoat binolari uchun - 0,4; 1985-yildan keyin qurilganlari uchun esa 0,6 ga teng deb qabul qilinadi. 3. Turar joy va jamoat binolarining issiq suv ta’minotiga sarflanadigan o‘rtacha issiqlik oqimi: Bu yerda: a - is s iq suv ta’minoti bo‘lgan binoda yashayaigan. bir kishiga bir sutkada harorati 55°C boigan suvning sarflanish me’yori, //sut, QMQ 2.04.01-98 [12] bo'yicha qabul qilinadi; b - jamoat binolarida issiq suv ta’minotiga 55°C haroratli suvni sarflanish me'yori, bir kishiga 25 //sut ga teng deb qabul qilinadi; (1.43) (1.44) yoki Qhnr % m’ w (1.45) 25 q - bir kishi issiq suv ta’minotiga sarflanadigan o‘rtacha issiqlik oqimining yiriklashtirilgan ko'rsatkichi. W. QMQ 2.04.07-99 [10] bo'yicha qabul qilinadi. Iste’molchilarning ma’lum boigan sarflanadigan maksimal issiqlik oqimlari bo‘yicha o‘rtacha issiqlik oqimlarini aniqlash mumkin: a) turar joy tumanlarini isitishga sarflanadigan o'rtacha issiqlik oqimi: Qm = Qm^ t ^ . W ; (1.46) ‘0 b) shunga o'xshash ventilatsiyaga sarflanadigan o‘rtacha issiqlik oqimi: Qm, W; (1.47) ' i 1 s bu yerda: t - hisobiy davr uchun (oy, isitish davri) tashqi havoning o'rtacha harorati, °C, QMQ 2.01.01-94 [14] bo'yicha qabul qilinadi. Isitish davri boim agan vaqtda aholi yashash joylari turar joy tumanlarining issiq suv ta’minotiga sarflanadigan o'rtacha issiqlik oqimi: (i.4 8 ) bu yerda: f - sovuq (ta’minot) suvning isitish davri boimagan vaqtdagi harorati (ma’lumotlar boim agan holda 15°C ga teng, deb qabul qilinadi), °C; j3 - isitish davri boim agan vaqtda isitish davriga nisbatan issiq suv ta’minotida suv sarfi o'zgarishini hisobga oluvchi koeffitsiyent; m aium otlar boim agan holda turar joy sektori uchun 1,0 ga (kurort joylarda (3=1,5), korxonalar uchun - 1,0 ga teng deb qabul qilinadi. 26 Ma’lum bir davr uchun (sutka, oy, isitish davri, yil v;i li k i isitish, ventilatsiya va issiq suv ta’minotiga sarflanadigan issiqlik miqdorlarini quyidagi ifodalar yordamida aniqlash mumkin. Hisobiy davr uchun o'rtacha sutkalik issiqlik yuklama: - binolarni isitishga: 0/O= 86?4 • Qim, kJ/sut; (1.49) - binolarning ventilatsiyasiga: Qvo = 3,6 • ZQvm, kJ/sut: (1.50) - isitish davriga to‘g‘ri kelgan sutka uchun issiqlik ta’minotiga: Qh =&6A Qht, kJ/sut; (1.51) - isitish davriga to‘g‘ri kelmagan sutka uchun issiqlik ta'minotiga: Q l =86,4 Ql„ kJ/sut, (1.52) bu yerda: Z - sutka davomida ventilatsiya tizimining o‘rtacha ishlash vaqti, soatlarda (jamoat binolari uchun m aium otlar boim agan holda 16 soatga teng deb qabul qilinadi). 1.8. Issiqlikni iste’mol qilish grafiklari 1.8.1. Issiqlik yuklamasining davomiylik grafigi Issiqlik ta’minoti jihozlarining tegishli ish holatlarini belgilash uchun issiqlik yuklamasining yil davomida takrorlanishini bilish lozim. Shu maqsadda issiqlik yuklamasining davomiyligi grafigidan foydaianish qulay boladi. Mavsumiy yuklama (isitish va ventilatsiya)ning grafigini qurish uchun absissa o‘qi bo'yicha isitish mavsuminnig davomiyligi soatlarda va tashqi havoning harorati qo‘yiladi, ordinata o'qi bo‘yicha esa, issiqlikning tashqi haroratga mos keluvchi soatli sarfi qo'yib chiqiladi. 27 Agar issiqlik yuklamasi m aium tashqi haroratda haftaning kunlari yoki sutkaning soatlari bo'yicha keskin o‘zgaradigan bo'lsa, issiqlik sarfining o‘rtacha eng kam va eng yuqori qiymatlari bo'yicha uch turli grafigi tuziladi. 3-rasmda isitish va ventilatsiya tizimi uzluksiz ishlagan sharoitdagi mavsumiy yuklamaning davomiylik grafigini qurish usuli ko'rsatilgan. Agar yuklamaning davomiylik grafigi uning yuzasiga teng boMgan (obedo) yuzali to'g'ri to'rt burchagi («b» -rasm) absissa o'qi asosida qurilsa, u holda bu to‘g‘ri to‘rtburchakning balandligi isitish mavsumidagi issiqlikning o'rtacha sarfiga teng bo'ladi: a-53) is g(M joul/soat) a) Issiqlik yuklam asining tashqi b) Isitish davrining davomiylik havo haroratiga bog'liqligi; grafigi. 3-rasm Issiqlik yuklamasining vaqtga va tashqi havo haroratiga bog'liqligi: 1 - isitish yuklam asi; 2 - ventilyatsion yuklam a; 3 - yig ’indi yuklam a. 28 Shu usulda ordinata o'qida qurilgan to‘rtburchagining asosi isitish mavsumida hisobiy issiqlik yuklamasidan foydalanish davomiyligiga teng boiadi: n)'11 « ,= § L , (1-54) vm bunda: Q \= Q ' + Q[bn. Aniq berilgan ma’lumotlar boim agan hollarda isitish davrining davomiyligi uchun quyidagi qiymatlar qabul qilinishi mumkin: 1.3-jadval Geografik qismlar n is, soat/yil 1. Ural, Sibir, Shimoliy mir.taqalar 5500 2. O 'rta Osivoning shimoli 5000 3. Yevropaning janubiy qismi 4250 4. O 'rta Osivoning janubi, Q rim , Kavkaz 2500-3000 Agar tumanning issiqlik yuklamasi turli manbalar yordamida qoplanadigan boisa, ularning har biri umumiy yuklamaning qanday ulushini qoplashini bilish lozim. Buning uchun integral grafikdan foydalanish qulay boiadi. Bu grafikning matematik ifodalanishi quyidagicha: % ,= /(* bunda: a jr Q J Q M — alohida olingan manbaning issiqlik yuklamasini mohiyatining hisobiy jaiklamasiga nisbati; a ,= O f O?,'1 - mavsum davomida alohida manbadan y i l * ~ 1 Z - 'M beriladigan issiqlik miqdorining shu davrda beriladigan umumiy (yiglndi) issiqlik miqdoriga nisbati. a j(= /(a v/) integral graflgi issiqlik yuklam asining davomiylik graflgi asosida quriladi. Shu maqsadda yuklam aning davomiy29 lik grafigi ordinata o‘qi bo'yicha teng masofalarda o‘tkazilgan gorizontal chiziqlar yordamida qator yuzalarga boMinadi va hosil boMgan har bir yuzaning davomiylik grafigining umumiy yuzasiga nisbati aniqlanadi. Eslatish mumkinki, davomiylik grafigining umumiy yuzasi mavsum davomidagi issiqlikning yigMndi sarfiga teng. Olingan natijalar asosida yuklam aning integral grafigi quriladi (4-b rasm). Davom iylik grafigining barcha yuzasi (opnlebco) ni gorizontal chiziqlar: ab, le, kl, mn yordam ida qator yuzalarga boMamiz. Hosil boMgan birinchi yuza opnlebco quvvati h iso biy um um iy issiqlik sarfining 20% iga teng boMgan m anbadan olinayotgan issiqlik sarfini ifodalaydi, ya’ni a w= 0 ,2 . Bu y u za (oabco) ning davom iylik grafigining um um iy yuzasi {opnlebco) ga nisbati a 7 = 0. Integral grafikda (a ,) ning bu qiym atiga «A» nuqtasi to ‘g ‘ri keladi. K eyin a M= 0 ,4 nisbiy yuklam asi qurib chiqiladi. Unga g rafikning (odebco) yuzasi m os keladi va u davom iylik grafigi yuzasining 72% ini tashkil qiladi, ya’ni a .,= 0,72. Integral grafikda bu yuklam aga «V» nuqtasi to ‘g ‘ri keladi. Shu usulda (oabcde) integral grafigiga qolgan nuqtalar ham tu sh irilad i. Integral grafik yordam ida issiqlik ta’m in otiga turli m anbalardan yil davom ida yoritilayotgan issiqlik m iqdorini oson aniqlash m um kin. M asalan, issiqlik yuklam asi ikki m anbadan qoplanayotgan bo'lsa va ularda birining quvvati m aksim al yuklam aning 60% iga (a = 0,6), boshqasiniki esa 40% ga ( a w= 0,4) teng boMsa, u holda 4- rasm dan maMum boMishicha, birinchi m anba y illik issiqlik sarfining 92% ini ( a i(V= 0,92) yoki yuza (oklbco) ikkinchisi - faqat 8% ini (a vj/= 0,08) yoki yuza (krlk) ta'm inlashi m um kin. M avsum iy issiqlik yuklam asining integral grafigi universal xususiyatga ega. M a’lum bir geografik nuqta uchun qurilgan integral grafik shu iqlim m intaqasida joylashgan barcha shaharlar uchun um um iy boMadi. 30 a) aM b) a,n 4-rasm. Isitish davrining davomiylik grafigi (a) asosida yuklamaning integral grafigini (b) qurish. 1.8.2. Issiqlik ta’minoti tizimlari. Issiqlik ta’minoti tizimlarining tavsifi Har qanday issiqlik ta’minoti tizimining vazilasi iste'molchilarini kerakli miqdorda va talab qilingan parametrli issiqlik bilan ta'minlashdan iborat. Issiqlik manbalarining iste'molchilarga nisbatan joylashishiga qarab issiqlik ta'minoti tizimlari markazlashtirilmagan va markazlashtirilgan turlarga bo'linadi. Markazlashtirilmagan tizimlarda issiqlik manbalari bilan iste’molchilarning issiqlikni qabul qiluvchi moslamalari yagona bir qurilmaga birlashtirilgan boMadi yoki ular shunchalik o‘zaro yaqin joylashgan boMadiki, issiqlikning manbadan iste'molchiga uzatilishi oraliq bo'g'insiz. ya'ni issiqlik tarmog‘isiz amalga oshiriladi. Markazlashtirilmagan issiqlik ta’minoti tizimlari shaxsiy va mahalliy turlarga bo‘linadi. Shaxsiy issiqlik ta’minoti tizimida har bir iste’molchi alohida manbadan ta’minlanadi. Bu tizimlarga, xususan, pechli isitish 31 kiradi. Issiqlik ta’minotining mahalliy tizim larida har bir bino alohida issiqilik manbayidan, odatda, mahalliy qozonxonadan ta'minlanadi. M arkazlashtirilgan issiqlik ta’m inoti tizim larida issiqlik manbayi va iste’m olchilarning issiqlikni qabul qiluvchi moslamalari bir-biriga nisbatan alohida, ko‘pincha uzoq masofada joylashgan b o iad i va manbadan issiqlikning iste’m olchilarga uzatilishi issiqlik ta ’minoti tizim larini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: guruhli - binolar guruhining issiqlik ta’minoti; tuman - bir necha bino guruhining issiqlik ta'minoti; shahar - bir necha tumanning issiqlik ta’minoti; shaharlararo - bir necha shaharning issiqlik ta’minoti. Markazlashtirilgan holda issiqlik bilan ta’minlash jarayoni ketmaket bajariladigan uchta amaldan iborat: a) issiqlik tashuvchi muhitni qozonxona, IEMlarda tayyorlash; b) issiqlik tashuvchi muhitni issiqlik tarmoqlari orqali uzatish; d) issiqlik tashuvchi muhitdan issiqlik moslamalarida foydalanish. Issiqlik tashuvchi muhitni tayyorlash, uzatish va undan foydalanishga m oljallangan qurilmalarning uyg‘un birligi m arkazlashtirilgan issiqlik ta’minoti tizim ini tashkil qiladi. Issiqlikni uzoq masofalarga uzatish (tashish) uchun ikki muhit: suv va suv bug'i qo'llamladi. Odatda, mavsumiy yukiam alarni va issiq suv ta'm inoti yuklam asini qoplash uchun issiqlik tashuvchi muhit sifatida suvdan va sanoatning texnologik yuklam asi uchun esa bug'dan foydalaniladi. 1.8.3. Issiqlik ta'minotining suvli tizimlari M arkazlashtirilgan issiqlik ta’minoti tizim lari issiqlik tashuvchisiga qarab suvli va bugii turlarga bo‘linadi. 32 Suvli tizimlarning ikki turi qo‘llaniladi: yopiq va ochiq ti/.inilar, Yopiq tizimlarda issiqlik tarmog‘idagi suvdan faqat issiqlikni tashuvchi muhit sifatida foydalaniladi va u issiqlik tarmog'idan chetga olinmaydi. 1892-yili akademik L.A. Melentyev va boshqalar tomonidan issiqlik ta’minotining bir quvurli tizimi ishlab chiqildi va amalda qoMlash uchun taklif qilindi. Bu taklifning asosiy g'oyasi — isitish qurilmasidan keyin issiq suv ta’minotiga berilgan tarmoq suvining hammasi unda foydalaniladi. Bunday tizim larlarda qaytish quvuriga hojat qolmaydi, shuning uchun issiqlik tarm og‘ini qurish uchun ketadigan boshlang'ich xarajatlar keskin kamayadi, Shunga qaramasdan, bu tizim lar kam ishlalatiladi, chunki ulardagi suvning sarfi mijozlar tomonidan iste’mol qilinayotgan suv miqdoriga teng boiishi kerak, bu shartni bajarish uchun esa har doim ham imkoniyat bo‘lavermaydi. Ammo bir quvurli tizim lar issiqlik manbayidan katta masofalarda (5-10 km) joylashgan iste’molchilar guruhigacha issiqlikni yetkazish uchun foydalanilishi mumkin. Bu holda iste’molchilar guruhi joylashgan tuman chegarasida ikki va ko'p quvurli issiqlik tarm og‘i va tuman chegarasidagi issiqlik tarm og‘i turlicha - gidravlik va issiqlik holatlarida ishlaydi. Tumanning issiqlik tarm og‘i oddiy ikki quvurli ochiq tizim sifatida ishlab. iste’molchilarni qondirishi mumkin. Bir quvurli uzatish tarm og'i esa tuman issiqlik tarm og‘ini suv bilan uzluksiz ta’minlash vazifasini bajaradi. Ochiq tizimlarda issiqlik tarmog‘idagi suv qisman yoki to‘- laligicha iste’molchilar tomonidan ishlatiladi. Suvli issiqlik ta'minoti tizimlari quvurlarning soni bo'yicha bir, ikki. uch. to‘rt va ko‘p quvurli boMib, bu quvurlar ichida issiqlik tashuvchisi sifatida suv xizmat qiladi. Issiqlik tarmoqlaridagi quvurlar uzatish va qaytish quvurlariga bo‘linadi. Uzatish quvurlari yordamida issiq suv stansiyadan isle' ll molchilarga yetka/ib bcriladi, qaytish quvurlari orqali esa sovugan suv yana stansiyaga qaytariladi. Texnologik issiqlik yuklamasi mavjud bo‘lgan sanoat tumanlarida uch quvurli tizim lar qollanilishi mumkin; bunda ikkitasi uzatish quvuri va bittasi qaytish quvuri bo‘ladi. Ayrim hollarda ko‘p quvurli tizim lar qollaniladi. Ular eng ko‘p kapital m ablagiii talab qiladigan va ishlatilishi eng murakkab bo‘lgan tizim lar hisoblanadi. Yopiq tizim larda ideal holda Gu= ya'ni issiqlik manbayidan uzatiladigan va unga qaytib keladigan suvning sarfi bir xil bo'ladi. Amalda esa G >G b o iad i. chunki ko'pincha suv u q - r issiqlik kam eralaridan, arm atura va nasoslardan oqib ketishi bilan suvning qaytish sarfi kamayadi. Yopiq tizim larda quvurlar soni ikkita b o lib , issiqlik tashuvchi orqali o‘z issiqligini isitish qurilm alariga berganidan so‘ng stansiyaga qaytarilishi lozim (5-rasm). Yopiq tizimlarda iste'molchilarning issiqlik qurilmalariga berilayotgan suv tarmoq suvidan issiqlik almashtirgichi yordamida ajratilgan boiadi. Natijada iste’molchilarga yuqori sifatli issiq suv berilishi ta’minlanadi. Alohida isitgich oinatilishi natijasida issiqlik ta’minoti tizimi murakkablashib ketadi. Isitgichlarda va issiqlik qurilmalarida tuz cho'kmalari o'tirib qoladi. Issiq suv ta’m inotining mahalliy qurilmalarida zanglash sodir boiadi. Ochiq tizim larda Gu> G . Tarmoq suvi mahalliy issiq suv ta’minoti tizim ining suv tarqatish jo lnraklari orqali tarqaladi. Ochiq tizim larda issiqlik tarm ogida suv doimo ta’minlanib turiladi. Issiqlik ta’minotining ochiq tizimlari, asosan. ikki quvurli boiadi (5-rasm). Issiq suv iste’molchilarga stansiyadan uzatish quvuri I orqali beriladi. Suvni stansiyaga qaytarish uchun quvur II xizmat qiladi. Iste’molchilarning issiq suv ta’minoti bevosita issiqlik tarm ogldan suv olib berish y o li bilan amalga oshiriladi. 34 5-rasm. Issiqlik ta’minotining suvli ikki quvurli yopiq tizimi: a, b, d, e - isitish qurilmalarining issiqlik tarmog'iga ulanish c h iz m a la ri:/g — issiq suv ta'minoti qurilmalarini issiqlik tarmog'iga ulanish chizmasi; h, i,j, k, /, m. n - isitish va issiq suv ta'minoti qurilmalarining birgalikda issiqlik tarmog'iga ulanish chizmasi; o - isitish va ventilatsiya qurilmalarining birgalikda issiqlik tarmog'iga ulanish chizmasi: 1 - issiq suv akkumulatori; 2 - havo jo‘mragi; 3 - issiq suv jo'mragi: 4 - isitish asbobi; J - teskari klapan; 6 - isitgich; 7,8 — issiq suv ta'minotining quyi va vuqori pog'ona isitgichlari; 9 - isitish tiziniining isitgichi; 10 - kengayisb idishi: ]1 - bosim rostlagichi; 12 - suv sarfi rostlagichi; 13 - harorat rostlagichi: 14 - isitish rostlagichi; 15 -elevator; 76-nasos; 17 - qo'shimcha suv bilan ta'minlash nasosi: IS — tarmoq nasosi; 19-qo'shim chasuv rostlagichi: 20 - doimiy qarshilik; 21 - issiqlik ta'minoti isitgichi; 2 2 -ch o 'q q i qozon: 23, 2 4 -q u y i vayuqori pog'onakalorilcrluri. 15 Yuklama grafigini tekislash uchun issiq suv to‘plagichi (akkumulatori) o'rnatiladi, 5-o rasmda ko'rsatilgan chizmadagi yashash joylarida ikki xil issiqlik yuklamasi, ya'ni isitish va ventilatsiya ta’minoti mavjud. Bu chizma asosida ulangan turli yuklamalar birbiriga nisbatan bogliq boim agan holda sozlanishi mumkin. Isitish qurilmalarining issiqlik tarmog‘iga mustaqil ulanishi (g--chizmasi) issiq suv ta’minotiga berilayotgan suv sarfini yaxshilash imkonini yaratadi. Ochiq tizimlarning yopiq tizimlarga nisbatan afzalliklari: 1) elektr stansiyasida va sanoat korxonalarida ishlatilgan past haroratli suvdan issiq suv ta’minoti uchun foydalanish imkoni mavjudligi; 2) mahalliy issiq suv ta’minoti qurilmalarining sodda va arzonligi. ularda ish muddatining uzayishi. Kamch iliklari: 1) stansiyada suvning tayyorlanishi murakkabligi va qimmatligi; 2) iste’molchilarga berilayotgan suvning sifati sanitariya, tozalik va salomatlik talablariga javob bermasligi; 3) issiqlik ta’minoti tizimi ustidan o‘tkaziladigan sanitariya nazoratining murakkabligi; 4) issiqlik tarmog‘ining qaytish quvuridagi suv sarfining doimo o'zgarib turishi va tarmoqning gidravlik holati barqaror bolishi natijasida ishlatishning murakkabligi; 5) issiqlik ta’minoti tizimining zichligini nazorat qilishning murakkabligi. 1.8.4. Bug‘li issiqlik ta’minoti tizimralari Issiqlik ta’minotida bug‘li tizimlar bir quvurli va ko'p quvurli, yuqori va kichik bosimli, kondensatning qaytishi va qaytmasligi bilan boiadi. Isitish asboblari bug1 quvurlariga bogliq va bogliq boim agan chizmalar bilan ulanadi. Issiq suv tizimidagi uskunalar bogliq boim agan chizma, ya’ni aralashuvchi isitgichlar yordamida ulanadi. 36 a) b) d) e) f) g) 6-ro.sm. Issiqlik ta’minotining suvli ikki quvurli ochiq tizimi: a, b, d, e - isitish qurilmalarining issiqlik tarmog'iga ulanish ch iz m a la ri;/g — issiq suv ta'minoti qurilmalarining issiqlik tarmog'iga ulanish chizmasi; h, i, j, k, I — isitish va issiq suv ta’minoti qurilmalarining birgalikda issiqlik tarmog'iga ulanish chizmasi: 23 - ishga tushirish moslamasi: 24 - aralashtirgich; qolgan belgilar J-rasmga o'xshash. 37 Kondensat qaytishi bilan b ogiiq bo'lgan tizim lar (7-rasm) turar joy, jam oat binolari va ishlab chiqarish korxonalari uchun xizm at qiladi. Bug' bilan isitish tizim ida bug'ning sarfini sozlash jo ‘mrak orqali sozlanadi. Ventilatsiya, issiq suv ta’minoti va texnologik apparatlar uchun bug1 sarfi avtom atik rostlagich, haroratlar rostlagichi va sarf rostlagichi (HR va SR) yordam ida sozlanadi. Isitish tizimi va issiq suv ta’minoti tizimidan keyin kondensat ajratuvchi, kondensat yigiivchi va kondensat nasoslar binolarga kirish joyida qo‘yiladi. Ventilatsiya va texnologik agregatlarda kondensat ajratuvchilar har bir uskunalardan yoki bir guruh uskunalardan keyin o'rnatiladi. Kondensat bir umumiy quvur bo'yicha qaytadi va uning diametri uzatish quvurining diametriga nisbatan 3-5 marta kichik bo'ladi. Issiqlik stansiyasiga qaytayotgan kondensatning bosimi yetarli bo'Isa. kondensat yig’uvchilardan kondensatni nasoslar yordamida haydaladi. Bunday kondensat quvurlar bosimli deb ataladi. Kondensat qaytmaydigan chizmalar turar joy binolari va ishlab chiqarish korxonalaridagi isitish, ventilatsiya va issiq suv ta’minotida juda kam qo'llaniladi. Issiqlik iste’molchilari bu tizimlarga bog‘Iiq bo'lgan chizmalar yordamida ulanadi. Isitish asboblarida hosil boigan kondensatni kerakli haroratga sovitib, issiq suv ta’minoti uchun ishlatiladi (7-rasm, a, Z>-chizmalar). Issiq suvni yuvinish xonalari uchun tez tayyorlashda, bug‘ni sovuq suv bilan aralashtirgan holda akkumulatordan. oqimli isitgichlardan va ejektorlardan foydalaniladi (7-rasm, o'-chizma). Ulanish chizmalari: a) isitish tizimining bog'liq chizmasi bo'yicha; b) isitish tizimining bogiiq bo'lmagan chizmasi bo'yicha; d) issiq suv ta’minoti bo'yicha; e) texnologik uskunalar uchun; 1 - bug' quvuri; 2 - kondensat quvuri; RK - rostlash jo'mragi; KD - kondensat ajratgich; KS - kondensat to'plagich; II - isitgich; A - akkumulator; R - kengayish idishi; TA - texnologik apparat. 38 7-rasm. Kondensat qaytadigan bir quvurli bug' tizimining chizmasi. B ugii tizimlar ta’minotida quvurlar soni korxona ish harakteri, vazifasi va ishlab chiqarish quvvatiga bogliq bo'ladi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash, yog'ochlarni quritish, korxonalarda va mavsumiy issiqlik yuklamalarining sezilarli darajada o'zgarishi bo'lgan joylarda ko'p quvurli bug1 quvurlarini ishlatish mumkin. Bunda bitta bug‘ quvuri o'rtacha bug‘ sarfi uchun hisoblanadi, qolgan quvurlar zaxira quvurlar bo‘lib, korxona uchun qo‘shimcha minimal bug‘ yuklainalarini yuborishda ishlatiladi. Kondensatning qaytishi, issiqlik ta'm inotining doimo mavjudligi tarmoqning iqtisodiyotiga katta ta’sir qiladi. Agar shu kondensatning qaytishi to‘xtab qolsa, issiqlik inanbayidan kelayotgan issiqlikning ozavishiga sabab bo'ladi. Qaytayotgan kondensatda har xil mexanik aralashmalar bo‘lmasligi kerak. Kondensatlarning yig’ilishi va qaytishi ochiq va yopiq chizmalar bo'yicha bo'ladi. Ochiq chizmalarda kondensatni iste’molchilardan kondensatni ajratuvchi uskunasidagi ortiqcha bosim hisobiga yig'iladi. shu kondensat vig'ish punktiga keladi va atmosfera bilan bog'liq bo'lgan bakda yig'iladi. Yig'ish punktiga kondensat umumiy kondensat quvuri yoki har xil iste'molchidan alohida kelayotgan quvurlar orqali keladi (8-rasm). 39 I I I I SP - _________ vv 8-rasm. Kondensat qaytmaydigan bir quvurli bug1 tizimining chizmasi. Kondensatni yopiq chizmaiarda yig'ishda, iste’molchilardan bakgacha va ulardan issiqlik manbayigacha boMgan hamma uchastkalarda ortiqcha bosim ta’sirida bo'lishi va bosim 0,005 MPa dan kam bolmasligi kerak. Kondensat yig'ish uskunasida kondensat ustida ortiqcha bosim hisobiga bug1 yostigM hosil boiib, havoni so'rib olishga to‘sqinlik qiladi. Kondensat ajratuvchidan keyin ortiqcha bosim bakga kondensatni yetkazib turish uchun yetarli boMmasa, iste'molchilardan kondensatni nasoslar yordamida baydaladi. 1.9. Issiqlik tarm oqlarining gidravlik hisobi 1.9.1. Gidravlik hisoblashning vazifalari Gidravlik hisoblash issiqlik tarmog'ini loyihalashning eng muhim qismlaridan biri hisoblanadi. Loyihalash paytidagi gidravlik hisoblashning vazifalariga quyidagilar kiradi: 1) quvurning diametrini aniqlash; 2) bosim (siquv)ning kamayishini aniqlash; 3) tarmoqning turli nuqtalaridagi bosim (siquv)larni aniqlash; 40 4) statik va dinamik ish holatlarida issiqlik tarmog‘ining barcha nuqtalarini o'zaro muvofiqlashtirish. Gidravlik hisoblashning natijalari quyidagi masalalarni hal etish uchun asos bo'ladi: 1) kapital m ablaglarni, metall (quvurlar) sarfini va issiqlik tarmog‘ini qurish uchun sarflanadigan mehnat hajmini aniqlash; 2) asosiy va qo'shimcha ta’minlash nasoslarining sonini va ish parametrlarini aniqlash hamda ularni joylashtirish; 3) issiqlik tarm og‘ining ishlash sharoitlarini aniqlash va iste'molchi qurilmalarining tarmoqqa ulanish usulini aniqlash; 4) issiqlik tarm og'i uchun avtomatik rostlagichlarni tanlash; 5) ish holatlarini ishlab chiqish. Gidravlik hisoblashni bajarish uchun issiqlik tarm og‘ining sxemasi va yon tomonidan ko'rinislri. issiqlik manbayi bilan iste’molchilarning o‘zaro joylashishi va hisobiy yuklamalar berilgan bo‘lishi kerak. 1.9.2. Asosiy hisoblash tenglamalari Siqilmaydigan suyuqlikning quvur bo‘ylab qaror topgan harakatini ifodalovchi Bernulli tenglamasini quyidagicha yozish mumkin: 41 (1.55) bunda: va Z, - gorizontal o‘lchash tekisligiga nisbatan quvur o‘qining 1 va 2 kesimlardagi geometrik balandliklari. m; cot va co2 -tegishli kesimlardagi suyuqlikning tezliklari, m/s; p t va p 2 - tegishli kesimlardagi suyuqlikning bosimlari, Pa; 8p - 1 va 2 kesimlar oralig'ida bosimning kamayishi, Pa; g - erkin tushish tezlanishi, g = 9.81 m/s2; p - suyuqlikning zichligi. kg/m2. (1.55) tenglamaning birinchi hadi zxg berilgan kesimdagi balandlik bilan bog‘liq bolgan solishtirma energiya, Joul/kg; co2 /2 - m aium kesimdagi suyuqlikning kinetik energiyasi, Joul/kg; p/p - ma’lum kesimdagi suyuqlikning potentsial energiyasi, Joul/kg; 8 /p - 1 va 2 kesimlar oralig‘idagi ishqalanish va mahalliy qarshiliklar sababli 1 kg suyuqlikning yoqotayotgan potensial energiyasi, Joul/kg. Issiqlik tarmog'ini gidravlik hisoblashda solishtirma energiya bilan bir qatorda boshqa parametr-siquv (napor). tn ham qo‘llaniladi: bunda: p - quvur ichidagi bosim, Pa; ply = H — pezometrik siquv, m; t - suyuqlikning solishtirma og‘irligi, kg./m3. co2/2g - oqimning tezlik siquvi to1 la siquvga nisbatan juda kichik qiymatga ega bo'lgani sababli, odatda. gidravlik hisoblashlarda inobatga olinmaydi, shuning uchun (1.56) tenglamani quyidagicha yozish mumkin: (1.56) H{j = Z +p/y=Z+ H. (1.57) 42 Ya’ni to'la siquv pezometrik siquv bilan quvur o‘qining hisoblm tekisligiga nisbatan joylashish balandligining yig'indisiga teng. (1.57) tengiamaga asosan, H= H0—Z, ya’ni pezometrik siquv to'la siquv bilan quvur o’qining hisoblash tekisligiga nisbatan joylashish balandligining avirmasiga teng. Odatda, pezometrik siquv deganda. uzatilayotgan suyuqlik ustunining chiziqli yuzalarida (m) ifodalangan quvur ichidagi bosim tushuniladi. Yuqorida keltirilgan tenglama va tushunchalar asosida quyidagilarni yozish mumkin: 8 //= 8/Vy = bpKgp). (1-58) h=P!y=R/(gp), (1.59) bunda: 8H - siquvning yo'qotilishi. m; 8p - bosimning kamayishi, (yoki bosimlar farqi), Pa; H - siquvning solishtirma yo‘qotilishi (oichamsiz kattalik); R — bosimning solishtirma kamayishi. Pa/m. Quvur ichida bosimning kamayishini quyidagi yig'indi bilan ifodalanadi: ¥ = (1-60) bunda: 8p ch - bosimning chiziqli kamayishi; 8p m— mahalliy qarshiliklarda bosimning kamayishi. Chiziqli kamayish Spch quvurning to‘g‘ri qismlarida ishqalanish natijasida bosimning kamayishidan iborat. Mahalliy qarshiliklarda bosimning kamayishi Sp m - bu bosimning armaturada (jo'mrak. zadvijka va boshqalarda) hamda quvurning turli qismlarida (tirsak. shayba va boshqalarda) kamayishidan iborat. 1.9.3. Pezometrik grafik Issiqlik tarmoqlarini loyihalash va ularni ishlatishda pezometrik grafikdan foydalaniladi (10-rasm). Bu grafikda binolarning joylashish n balandliklari, tarmoqdagi siquv bosimining qiymati va quvur o'tkazilgan yer yuzining tuzilishi (past-balandligi) ma’lum masshtabda ko'rsatiladi; bu grafikdan tarmoqning har bir nuqtasidagi siquvning qiymati oson aniqlanadi. 10-rasm. Issiqlik tarmoqlarining pezometrik grafigi: a) issiqlik tarmog'ining sxemasi; b) issiqlik tarmog'ining pezometrik grafigi; 1-1 - siquvlarni o'lchash tekisligi; Y -Y 4 - tarmoqning uzatish quvuridagi siquvlar grafigi; K - K 4 - tarmoqning qaytish quvuridagi siquvlar grafigi; / - tarmoq nasos; II - qo‘shimcha suv nasosi; III - issiqlikni tayyorlash qurilmasi; IV - bosim rostlagichi; 44 /VA1 - issiqlik tarm og'ining qaytish quvuridagi to ia siquv; N y - tarmoq nasosi (I) ning siquvi; Na- statik siquv; Nm - issiqlik tarm og'ining uzatish quvuridagi to la siquv; Nl - issiqlik manbayi kollektorlaridagi tarm oq suvining siquvi; Nvz— uzatish quvurining 3-nuqtasidagi to'la siquv; Nkz - qaytish quvurining 3-nuqtasidagi to‘la siquv. Agar quvur o'qining hisoblash tekisligiga nisbatan joylashisli balandligi Z, ga teng bo'lsa, uzatish quvurining 3-nuqtasidagi pezometrik siquv / / 03-Z , ga, qaytish quvuridagisi esa N K3-Z . ga teng bo'ladi. Issiqlik tarm og'ining 3-nuqtasidagi berilgan ixtiyoriy siquv uzatish va qaytish quvurlarida qayd etilgan pezometrik siquvlar farqiga yoki to ia siquvlar farqiga teng: N 3= N0. - N KV uzalish quvurida siquv (bosim)ning kamayishi 8 Ny] i = NY ~NY4; qavi ish quvurida siquv (bosim)ning kamayishi esa 8iVK1_4=WK4-iVK1. Tarmoq nasosi I to'xtatilganda, issiqlik tarmog'ida statik bosim ,Y ! qo'shimcha suv nasosi II tomonidan ta’minlanadi. Suvli issiqlik tarmog'ining ishonchli ishlashi uchun quyidagi talablar bajarilishi lozim: 1. Issiqlik tarm og'ining turli jihozlarida va isteinolchining issiqlik qurilm alaridagi bosim belgilanganidan oshib ketmasligi. Issiqlik tarm ogining po'lat quvurlari va arm aturasidagi belgilangan ortiqcha bosim ning qiymati, odatda, 1,6-25 MPa ni tashkil qiladi. 2. Tashqaridan havo so'rilmasligi uchun issiqlik tarmog'ining barcha elementlarida ortiqcha bosimni ta’minlash. Bu talab bajarilinagan taqdirda jihozlarning zanglashi (korroziyasi) va suvning sirkulatsiyasi buzilishi mumkin. Ortiqcha bosimning minimal qiymati sifatida 0,005 MPa (5 mm suv.ust.) qabul qilinadi. 45 3. Issiqlik tarmog'ida suvning qaynab ketmasligini ta’minlash. Buning uchun issiqlik ta’minoti tizimning barcha nuqtalarida ma’lum haroratda suv bug'ining to'yinish bosimidan yuqori bosimni saqlash lozim. Pezometrik grafikni hisoblashdan ko'zlangan asosiy maqsad tarmoq nasosi (I), arm atura va tegishli rostlagichlarni to’g'ri tanlashdan iborat. 1.9.4. Shoxobchalangan issiqlik tarmog‘ini gidravlik hisoblash usuli Hisoblash uchun, odatda, quyidagilar berilgan boiadi: issiqlik tarm ogining chizma tasviri, issiqlik tashuvchi moddaning sarfi va parametrlari, tarmoq qismlarining uzunligi. Hisoblash natijasida tarmoqning diametri aniqlanadi. Hisoblash, odatda, ikki bosqichda amalga oshiriladi: boshlangich, tekshirish hisoblari. 11-rasmda shoxobchalangan issiqlik tarmog'ini hisoblash usuli keltirilgan. Boshlangich hisoblash. Stansiya bilan iste’molchilar oralig'ida bosimning nisbiy kamayishi P eng kam bolgan yo‘nalishi tanlanadi. bu hisoblashning bosh yonalishi deb belgilanadi. Bug‘li tarmoqlarda bosimning nisbiy (solishtirma) kamayishi: P=8p/Z, Pa/m. (1.61) 46 Suvli tarmoqlarda bosimning nisbiy kamayishi: P = ~ - Y , Pa/m, (1.62) bunda: 8p va 5H — bosh quvurda bosim va siquvning kamayishi, Pa: L - bosh quvurning uzunligi, m; y - quvurdagi suvning solishtirma og'irligi, N/'m3. Hisoblashning boshlangich qismida bosim kamayishning taqsimlanishi, ya’ni pezometrik grafikning ko'rinishi belgilab olinadi. Agar yer yuzasining tuzilishi, binolarning balandligi va boshqalar haqida alohida shartlar ko'rsatilmagan bolsa, tarmoqda bosim kamayishining taqsimlanishi (pezometrik gratik) to‘g‘ri chiziqli deb qabul qilinadi. Hisoblash bosh yonalishining birinchi qismidan boshlanadi. Bu qism uchun mahalliy qarshiliklarning ulushi (belgilab olinadi yoki hisoblab topiladi. (1-60, 1-63, 1-64). So‘ngra bosimning solishtirma kamayishi P aniqlanadi. Agar 11-rasmda hisoblashning bosh yonalishi 0 -1 -2 -3 -4 -6 bolsa, uning boshlangich 0-1 qismida bosimning solishtirma chiziqli kamayishi. p _ SPo-i _ Sp0_6 0-1 Zo-l(1 + °0 A)-6(1 + a ) yoki Sp0-i.Y _ 5po-6-Y 0-1 io_,(l + (x) Zo_6(l+ a )’ bunda: 8p0 6, Sp0 , - bosh yonalishda va uning boshlangich qismida bosimning kamayishi; 8Z0 6, 8Z0 - bosh yonalishning va boshlangich qismining uzunligi. 47 (1.63) (1.64) Boshlang‘ich qismining diametri dQl aniqlanadi (4-12, 4-15). Stansiyadagi, ya'ni «0» nuqtadagi bosim berilgan boiadi. Boshlang'ich qismining oxirgi nuqtasidagi, ya’ni 1 nuqtadagi bosim quyidagicha aniqlanadi: Tekshirish hisoblari. 1. GOST yoki jadvaldan quvurning hisoblab topiladigan diametri ga yaqin boMgan haqiqiy diametri d'Q tanlanadi. 2. Yuqorida keltirilgan (1.63, 1.64) tenglamalar asosida bosimning solishtirma chiziqli kamayishi P'0I aniqlanadi. 3. (1.66), (1.67) tenglamalardan 0-1 qismdagi mahalliy qarshiliklarning ekvivalent uzunligi aniqlanadi. 4. Bosh quvurning 0-1 qismi uchun bosim (siquv) ning kamayishi aniqlanadi: bunda: a ’ = L . IL. ekv. 0-1 5. 0-1 qismning oxirgi nuqtasidagi bosim (yoki siquv) aniqlanadi: Shu ketma-ketlikda bosh yonalishning boshqa barcha qismlari hisoblanadi. Murakkab shoxobchalarni, masalan, 2 -8-9, hisoblash uchun avval bosimning solishtirma kamayishi eng kam bo’lgan yonalishi tanlab olinadi va shundan keyin qolgan barcha amallar yuqorida keltirilgan ketma-ketlikda bajariladi. Kondensat quvurlarini loyihalash paytida ulardagi bosimni bug‘ quvuridagiga nisbatan taxminan 0,05 MPa qiymatda qabul (1.65) Yoki (1.66) (1-67) ( 1.68) 48 qilishi kerak. Bu shart bajarilgandagina kondensatning bug‘ quvuridan kondensat quvuriga m o‘tadil o‘tishi uchun kerakli sharoit yaratiladi

Download 36,99 Kb.