75
- standart
ISO/IEC TR 24030:2021 Axborot texnologiyalari - Sun'iy intellekt (AI)
- Foydalanish holatlari
(hujjatda turli sohalarda sun'iy intellektdan foydalanish
bo’yicha tipik misollar to’plami keltirilgan);
- standart
ISO/IEC TR 24372:2021 Axborot texnologiyalari - Sun'iy (AI) - AI
tizimlari uchun hisoblash intellekt yondashuvlariga umumiy nuqtai
(hujjatda sun'iy
intellekt tizimlari uchun hisoblash usullarining hozirgi holati haqida umumiy ma'lumot
mavjud, sun'iy intellekt tizimlarida qo’llaniladigan asosiy algoritmlar tavsiflanadi) va
boshqalar.
Belgilangan qoidalarga ko’ra, standartlarning har birining "hayot tsikli" besh
yilni tashkil etadi, ya'ni maksimal besh yildan so’ng standart qayta ko’rib chiqilishi
kerak (shundan keyin u ishlashni davom ettirishi mumkin).
2022 yil boshida yigirmaga yaqin standartlar loyihasi ishlab chiqilmoqda,
jumladan:
- standartlar loyihalari
ISO/IEC AWI 5259-1 Sun'iy intellekt - Analitika va
mashinani o’rganish uchun ma'lumotlar sifati (ML) - 1-qism: Umumiy ko’rinish,
terminologiya va misollar, ISO/IEC AWI 5259-2 Sun'iy intellekt - Analitika va
mashinani o’rganish uchun ma'lumotlar sifati (ML) ) ) - 2-qism: Ma'lumotlar sifati
o’lchovlari, ISO/IEC AWI 5259-3 Sun'iy intellekt - Analitika va mashinani o’rganish
uchun ma'lumotlar sifati (ML) - 3-qism: Ma'lumotlar sifatini boshqarish talablari va
ko’rsatmalari, ISO/IEC AWI 5259-4 Sun'iy intellekt — Analitika va mashinani
oʻrganish uchun maʼlumotlar sifati (ML) — 4-qism: Maʼlumotlar sifati jarayoni
asosi
(barcha to’rtta standart loyihasi tahlil va mashinani o’rganish uchun ma'lumotlar
sifati mezonlariga baishlangan);
- standart loyihasi
ISO/IEC CD 5338 Axborot texnologiyalari - Sun'iy intellekt -
AI tizimining hayot aylanish jarayonlari
(loyiha sun'iy intellekt tizimining hayot
aylanish jarayonlariga taalluqlidir);
- standart loyihasi
ISO/IEC AWI TR 5469 Sun'iy intellekt - Funktsional xavfsizlik
va AI tizimlari
(loyiha sun'iy intellekt tizimlarining funktsional xavfsizligi masalalariga
baishlangan);
- standart loyihasi
ISO/IEC DTR 24368 Axborot texnologiyalari - Sun'iy intellekt
- Axloqiy va ijtimoiy muammolarga umumiy nuqtai
(axloqiy va ijtimoiy masalalarning
umumiy ko’rinishini o’z ichiga oladi);
- standart loyihasi
ISO/IEC DIS 23894 Axborot texnologiyalari - Sun'iy intellekt
- Risklarni boshqarish
(xavflarni boshqarishni standartlashtirishga tegishli);
-
standart loyihasi
ISO/IEC AWI TS 5471 Sun'iy intellekt - AI tizimlari uchun
sifatni baholash bo’yicha ko’rsatmalar
(sun'iy intellekt tizimlari uchun sifatni baholash
bo’yicha tavsiyalarni o’z ichiga oladi);
- standart loyihasi
ISO/IEC AWI TS 6254 Axborot texnologiyalari - Sun'iy
intellekt - ML modellari va AI tizimlarini tushuntirishning maqsadlari va
yondashuvlari
(mashinalarni o’rganish modellari va sun'iy intellekt tizimlarini
tushuntirishga qaratilgan maqsadlar va yondashuvlarni tavsiflaydi);
- standart loyihasi
ISO/IEC AWI TS 8200 Axborot texnologiyalari - Sun'iy
intellekt
-
Avtomatlashtirilgan
sun'iy
intellekt
tizimlarini
boshqarish
76
qobiliyati
(avtomatlashtirilgan sun'iy intellekt tizimlarining boshqarilishi bilan boliq)
va boshqalar.
144
Shuni ta'kidlash kerakki, robototexnika sohasidagi texnik standartlar boshqa
qo’mitalar tomonidan qabul qilinadi (2015 yildan - robototexnika bo’yicha
maxsus
yaratilgan texnik qo’mita - ISO / TC 299 Robotics).
Robototexnika sohasidagi nashr etilgan standartlarga misollar:
- standart ISO 8373:2021 Robototexnika - Luat (robotexnika bo’yicha luatni o’z
ichiga olgan);
- ISO 14539:2000 Sanoat robotlarini manipulyatsiya qilish - Tushuvchi turdagi
tutqichlar bilan ob'ektlar bilan ishlash - Luat va xarakteristikalar taqdimoti (sanoat
robotlarini boshqarishga baishlangan, 2021 yilda qayta ko’rib chiqilgan);
-
ISO / TS 15066:2016 Robotlar va robot qurilmalari - Birgalikda ishlaydigan
robotlar (hujjat hamkorlikdagi robotlar va ish muhiti uchun xavfsizlik talablarini
belgilaydi, 2019 yilda qayta ko’rib chiqilgan);
- ISO 18646-1:2016 Robototexnika standartlari - Ishlash mezonlari va xizmat
ko’rsatuvchi robotlar uchun tegishli sinov usullari - 1-qism: ildirakli robotlar uchun
harakatlanish; ISO 18646-2:2019 Robototexnika - Xizmat ko’rsatuvchi robotlar uchun
unumdorlik mezonlari va tegishli sinov usullari - 2-qism: Navigatsiya; ISO 18646-
3:2021 Robototexnika - Xizmat ko’rsatuvchi robotlar uchun unumdorlik mezonlari va
tegishli sinov usullari - 3-qism: Manipulyatsiya; ISO 18646-4:2021 Robototexnika -
Xizmat ko’rsatish robotlari uchun ishlash mezonlari va tegishli sinov usullari - 4-qism:
Pastki orqa robotlar va boshqalar.
145
Sun'iy intellekt va robototexnikani ishlab chiqish va qo’llash
sohasidagi
standartlar Xalqaro standartlashtirish tashkilotining turli qo’mitalari tomonidan qabul
qilinishi bilan bir qatorda, ushbu sohadagi texnik standartlar boshqa xalqaro
tashkilotlar tomonidan ham ishlab chiqiladi. Ularning harakatlarini muayyan
muvofiqlashtirishga qaramay, standartlarni birlashtirish zarurati mavjud. Masalan,
muhandislik mutaxassislarining xalqaro notijorat assotsiatsiyasi bo’lgan Elektr va
elektronika muhandislari instituti (IEEE) tomonidan ham sun'iy intellektni qo’llash
bo’yicha bir qator xalqaro standartlar ishlab chiqilmoqda. IEEE elektronika,
elektrotexnika, kompyuter texnikasi va tarmoqlari uchun standartlarni ishlab chiqishda
jahon yetakchisi hisoblanadi.
Standart 2020 yilda qabul qilingan
IEEE
7010-2020 - Avtonom va aqlli
tizimlarning inson farovonligiga ta'sirini baholash uchun IEEE tomonidan tavsiya
etilgan amaliyot
("Avtonom va sun'iy intellekt tizimlarining inson farovonligiga
ta'sirini baholash bo’yicha tavsiya etilgan amaliyot"), unda bunday ta'sirni baholash
uchun bir qator ko’rsatkichlar mavjud (
Farovonlikka ta'sirni baholash,
WIA
).
WIA
sun'iy intellekt tizimining hayot aylanishining barcha bosqichlarida va
shaxsdan tortib butun jamiyat sifatida qaraladigan darajagacha bo’lgan
barcha
144
Ma'lumotlar 2022 yil yanvar oyining boshi holatiga ko'ra keltirilgan. Ushbu ma'lumotni yangilash
uchun ISO rasmiy veb-saytining elektron sahifasiga murojaat qilish tavsiya etiladi. URL:
https://www.iso.org/ru/committee/6794475/x/catalogue/p/0/u/1/w/0/d/0 (kirish sanasi: 01/04/2022).
145
ISO/TC
299
Robototexnika
standartlari
katalogi.
URL:
https://www.iso.org/ru/committee/5915511/x/catalogue/ (kirish sanasi: 01/04/2022).
77
darajalarda inson farovonligi omilini hisobga olishga imkon beruvchi vositadir.
Standart dasturchilar, muhandislar, dasturchilar va sun'iy intellekt tizimlarini
yaratuvchi va ular bilan ishlaydigan boshqa mutaxassislar uchun mo’ljallangan.
Asosiyda
WIA
baholash vositasi sifatida iterativ yondashuv yotadi
146
, bu tizimni
qo’llash jarayonida inson farovonligiga ta'siri haqida doimiy ma'lumot
beradi va
shuning uchun tizimni takomillashtirishning doimiy tsikli.
147
.
