|
§. Turli darajadagi protokollarning ishlash prinsiplari
|
| bet | 16/45 | | Sana | 10.02.2024 | | Hajmi | 2,49 Mb. | | #154066 |
Bog'liq 1 Mavzu Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar3.2.§. Turli darajadagi protokollarning ishlash prinsiplari
Tarmoq protokoli tarmoq qurilmalari orasidagi aloqa uchun qoidalar va qoidalarni belgilaydi. Tarmoq protokollari qurilmalar bir-birlari bilan aloqa o'rnatish va ularni bog'lash uchun mexanizmlarni, shuningdek ma'lumotlarni yuborilgan va qabul qilingan xabarlarga qanday paketlanganligini ko'rsatuvchi formatlash qoidalarini o'z ichiga oladi. Ba'zi protokollar ishonchli va / yoki yuqori ishlaydigan tarmoq aloqasi uchun mo'ljallangan xabarlarni tasdiqlash va ma'lumotlarni siqishni qo'llab-quvvatlaydi. Kompyuter tamog‘i uchun zamonaviy protokollar, odatda, paketlar shaklida xabarlarni jo'natish va qabul qilish uchun paketli kommutatsiya texnikasidan foydalanadi - to'plangan va qayta o'rnatiladigan qismlarga bo'lingan xabarlarga bo'linadigan xabarlar. Har biri alohida kompyuter uchun mo'ljallangan har bir yuzlab kompyuter protokoli ishlab chiqilgan. maqsadlar va muhitlar. Internet protokollari Internet protokoli turkumlari Internet protokoli (IP) ning o'zi bilan birga, TCP, UDP, HTTP va FTP kabi yuqori darajadagi protokollarning qo'shimcha imkoniyatlarini ta'minlash uchun IP bilan birlashtirilgan (va eng ko'p ishlatiladigan tarmoq protokollaridan iborat) majmuini o'z ichiga oladi. ARP va ICMP kabi past darajadagi Internet protokollari ham IP bilan birgalikda mavjud. Umuman, IP-oiladagi yuqori darajadagi protokollar veb-brauzerlar kabi ilovalar bilan yanada yaqinroq hamkorlik qiladi, past darajadagi protokollar tarmoq adapterlari va boshqa kompyuter uskunalari bilan o'zaro ta'sir qiladi. Simsiz tarmoq protokollari Wi-Fi, Bluetooth va LTE tufayli simsiz tarmoqlar odatiy holga aylandi. Simsiz tarmoqlarda foydalanish uchun mo'ljallangan tarmoq protokollari roumingda mobil qurilmalarni qo'llab-quvvatlashi va o'zgaruvchan ma'lumotlar tezligi va tarmoq xavfsizligi kabi masalalar bilan shug'ullanishi kerak. Tarmoqni yo'naltirish protokollari Yonaltiruvchi protokollar-Internetdagi tarmoq routerlari uchun mo'ljallangan maxsus mo'ljallangan protokollardir. Yonaltiruvchi protokol boshqa ruterlarni identifikatsiya qilishi, tarmoqli xabarlar manbalari va tarmoq xabarlari yo'nalishlari o'rtasidagi yo'llarni (marshrutlar) boshqarishi va dinamik marshrutlash bo'yicha qarorlarni qabul qilishi mumkin. Umumiy marshrutlash protokollariga EIGRP, OSPF va BGP kiradi. Tarmoq protokollari qanday amalga oshiriladi. Zamonaviy operatsion tizimlar ba'zi bir tarmoq protokollarini qo'llab-quvvatlaydigan o'rnatilgan dasturiy ta'minot xizmatlarini o'z ichiga oladi. Veb-brauzerlar kabi ilovalar ushbu dasturning ishlashi uchun zarur bo'lgan yuqori darajali protokollarni qo'llab-quvvatlaydigan dasturiy kutubxonalarini o'z ichiga oladi. Ba'zi bir past darajadagi TCP/IP va marshrutlash protokollari uchun qo'llab-quvvatlanadigan ish faoliyatini yaxshilanishi uchun bevosita apparat (silikon chipsetlar) orqali amalga oshiriladi. Tarmoq orqali uzatilgan va qabul qilingan har bir paket ikkitomonlama ma'lumotlarni (har bir xabarning mazmunini kodlaydiganlar va nol) o'z ichiga oladi. Aksariyat protokollar, xabarning jo'natuvchisi va uning maqsadiga mo'ljallangan ma'lumotni saqlash uchun har bir paketning boshida kichik sarlavhaniqo'shib qo'yadi. Ba'zi protokollar oxirida taglik qo'shishadi. Har bir tarmoq protokoli o'z turidagi xabarlarni aniqlab olish va qurilmalar o'rtasida harakatlanuvchi ma'lumotlarning bir qismi sifatida sarlavh va satrlarni ishlov berishga qodir. Yuqori va quyi darajalarda birga ishlaydigan tarmoq protokollari guruhi odatda protokol oilasi deb ataladi. Tarmoqdagi talabalar an'anaviy tarzda OSI modeli haqida ma'lumot olishadi, bu tarmoq protokoli oilalarini ta'lim maqsadlari uchun muayyan qatlamlarga kontseptual tarzda tashkil etadi. Amaliy protokollar–ilovalarning muloqoti va ular o‘rtasidagi axborot almashinuvini ta’minlaydi. Ularning ko‘p ishlatiladigani va taniqliligi quyidagilardir:
FTAM (File Transfer Access and Management)–fayllarga bog‘lanish OSI protokoli;
X.400 – elektron pochtalarni halqaro almashish uchun CCITT protokoli;
X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati CCITT protokoli;
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)–elektron pochta almashinuvi uchun Internet global tarmoq pro-tokoli;
FTP (File Transfer Protocol)–fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq protokoli;
SNMP (Simple Network Management Protocol)–tarmoq monitoringi, tarmoq qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;
Telnet–Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi xostlarni qayd qilish va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;
Microsoft SMBs (Server Message Blocks, serverni xabar berish bloklari) va mijoz qobig‘i yoki Microsoft redirektorlari;
NCP (Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobig‘i yoki Novell redirektorlari. Tarmoq protokollari–manzillash, yo‘naltirish, xatoliklarni tekshirish va qayta uzatish so‘rovlarini boshqaradi. Ularni ko‘p ishlatiladiganlari quyidagilar:
IP (Internet Protocol)–axborot uzatish uchun TCP/IP–protokoli;
IPX (Internet Work Packet Exchange)–paketlarni uzatish va yo‘naltirish uchun mo‘ljallangan Net Ware firma protokoli;
NW Link–IPX/SPX protokollari Microsoft firmasining tadbiqi;
Net BEUI–transpotr protokoli u axborotlarni tegishli vaqtda uzatish va Net BIOS ilovasi.
Shuni aytib o‘tish kerakki, protokollarni loyihalashtiruvchilar yuqorida o‘rsatilgan bosqichlarga har doim ham rioya qilmaydilar. Masalan, ba’zi protokollar OSI modelining bir necha bosqichlarining vazifalarni bajarsa, boshqa protokollar bir bosqichning ba’zi vazifalarini bajaradi. Bu hol turli firma protokollarini ko‘pincha o‘zaro mos tushmasligiga olib keladi, yana bu protokollar o‘zi tuzgan protokol to‘plamida (stek) muvafaqiyatli ishlatilishi mumkin, ular u yoki bu holda tugallangan guruh vazifalarini bajarishi mumkin. Xuddi shu tarmoq operatsion tizimini «firma» qilish mumkin, ya’ni ochiq standart OSI modeli bilan o‘zaro mos tushmaslikka olib keladi. Misol tariqasida 2.3, 2.4 va 2.5-rasmlarda rotokollarning solishtirilishi sxematik ravishda keltirilgan. Unda standart OSI modeli bosqichlari bilan taniqli va ishlatiladigan firma tarmoq operatsion tizimlarining mosligi taqqoslangan, chizmalardan ko‘rinib turibdiki amalda hech bir bosqich bilan ideal model bosqichlarining aniq mos tushishi kuzatilmaydi. Windows NT operatsion tizimi protokollari bilan OSI modeli bosqichlarini solishtirish. Net Ware operatsion tizim protokollari bilan OSI modeli bosqichini solishtirish. Internet tarmoq protokollari bilan OSI modeli bosqichlari solishtirish. Endi ko‘p tarqalgan ba’zi protokollar haqida to‘xtalib o‘tamiz. Mantiqiy ulanishsiz muloqot usuli (Metod deytogramm) – Qadimgi va sodda usul, unda har bir paket mustaqil obyekt sifatida qaraladi. Paket mantiqiy kanal o‘rnatilmasidan uzatiladi, ya’ni qabul qiluvchi qurilmasini axborot qabul qilishga tayyorligini aniqlovchi xizmatchi paket jo‘natilmasdan va shuningdek, mantiqiy kanalni yo‘q qilmasdan, ya’ni uzatish tugagani haqida xabar beruvchi paket. Paket qabul qiluvchiga yetib bordimi yoki yo‘qmi noma’lum (paket olinganligi haqidagi xabar yuqoriroq bosqichga qoldiriladi). Deytagramma usuli qurilmalarga qo‘yiladigan talablarni oshiradi (chunki qabul qiluvchi qurilma har doim paketni qabul qilishga tayyor bo‘lishi kerak). Usulning afzalliga shundaki, uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar bir-biriga bog‘lanmagan holda ishlaydi, paketlar bufer xotira qurilmasiga to‘planib so‘ng birdaniga uzatilishi mumkin, hamma abonentlarga paketni bir vaqtning o‘zida manzillash mumkinligida. Usulning kamchiligi–paketning yo‘qolish ehtimoli borligida, shuningdek, qabul qiluvchi qurilma yo‘q bo‘lsa yoki tayyor bo‘lmagan holda tarmoq befoyda paketlar bilan band bo‘lish ehtimoli mavjud. Deytogramma usuli. bu murakkab, ancha yuqori darajadagi muloqot. Paket uzatish va qabul qilish qurilmalari o‘rtasida mantiqiy ulanish (kanal) o‘rnatilgandan keyingina uzatiladi. Har bir axborot paketlariga bir yoki bir necha xizmatchi paket qo‘shiladi (ulanishni o‘rnatish, qabulni tasdiqlash, qayta uzatishni so‘rash, ulanishni uzish). Mantiqiy kanal bir yoki bir necha paketlarni uzatish uchun o‘rnatilishi mumkin. Deyta- gramma usuliga qaraganda bu usul ancha murakkab, lekin ancha ishonchliroq, chunki mantiqiy kanalni uzgunga qadar uzatuvchi qurilmaning ishonchi komil. Bu usulda tarmoqning bekorchi paketlar tufayli yuklamasi oshib ketish holati ham bo‘lmaydi. Usulning kamchiliklari shundan iboratki, qabul qiluvchi abonent u yoki bu sababga ko‘ra axborot almashishga tayyor bo‘lmasa, masalan, kabelni uzulishi tufayli, elktr manbayini o‘chishi sababli, tarmoq qurilmasining nosozligi va nihoyat komp’yuterni nosozlik hollarida vaziyatdan chiqib ketish ancha mushkul masala bo‘lib qoladi. Bu holda tasdiqlanmagan paketni qayta uzatish algaritmi lozim bo‘ladi, shuningdek, tasdiqlanmagan paket turi ham muhimdir. Mantiqiy ulash usuli. Birinchi usulda ishlatilgan protokollarga misol–bu IP va IPX, ikkinchi usulda ishlaydigan protokollar – bu TCP va SPX. Aynan shuning uchun bu protokollar bog‘langan to‘plam ko‘rinishida foydalaniladi TCP/IP va IPX/SPX, ularda ancha yuqori bosqichdagi protokol (TCP, SPX), pastroq bosqich protokollari asosida ishlaydi (IP, IPX), talab etilgan tartibda paketni bexato yetkazib berish kafolatlanadi. Bu ko‘rib chiqilgan ikki usul afzalliklaridan birgalikda foydalanish imkonini beradi. IPX/SPX protokollari to‘plam hosil qiladi, bu to‘plam Nowell (Netware) firma mahalliy tamog‘i ning tarmoq dasturiy vositalari tarkibida ishlatiladi, bu hozirgi vaqtda eng ko‘p ishlatiladigan va sotiladigan to‘plam hisoblanadi.
|
| |
