O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INAVATSIYALAR VAZIRLIGI
MILLAT UMIDI
Mukammal bozorda raqobat va monopoliya
Bahodirov Jahongirmirzo
BA 02
Toshkent 2023
Iqtisodiyotda raqobat - bu turli xil iqtisodiy subyektlarning marketing aralashmasi elementlari: narx, mahsulot yoki xizmatlar shakllari, reklama va joyni o'zgartirish orqali cheklangan tovar ulushini olishga intilish shartidir. Klassik iqtisodiyotda raqobat tijorat firmalariga yangi mahsulotlar, xizmatlar va texnologiyalarni ishlab chiqarishga olib keladi, bu esa iste'molchilarga katta tanlov va yaxshi mahsulotlarni beradi. Kattaroq tanlov odatda raqobat (monopoliya) yoki ozgina raqobat (oligopoliya) bo'lmagan taqdirda narxga nisbatan mahsulotlarning past narxlarini keltirib chiqaradi. Bozor ichida mavjud bo'lgan raqobat darajasi firma / sotuvchi tomonidan ham turli omillarga bog'liq; firmalar soni, kirishdagi to'siqlar, ma'lumotlarning mavjudligi, resurslarning mavjudligi. Bozor ichidagi xaridorlarning soni, shuningdek har bir xaridorning to'lashga tayyorligi bilan raqobatni keltirib chiqaradi va bozordagi mahsulotga bo'lgan umumiy talabga ta'sir qiladi
Bozor tuzilmalari - bu korxonalarni duch keladigan raqobat miqdori bo'yicha toifalarga ajratish usulidir. Iqtisodiyotidagi to'rtta asosiy bozor tuzilmalari: mukammal raqobat, monopolistik raqobat, oligopoliya va monopoliya.
Mukammal raqobat
Mukammal Raqobat: ko'plab xaridorlar va sotuvchilar mavjud bo'lgan va bitta xaridor yoki sotuvchi narxga ta'sir qilmaydigan bozor holati. Narxlar bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Mukammal raqobat mavjud bo’lish shartlari
Mukammal yoki sof raqobat uchun beshta shart bajarilishi kerak:
◼ Katta bozor: mahsulot uchun ko'plab xaridorlar va sotuvchilar mavjud bo'lishi kerak.
◼ Shunga o'xshash mahsulot: sotilayotgan tovar yoki xizmat deyarli bir xil bo'lishi kerak
◼ Oson kirish va chiqish: bozordagi sotuvchilar raqobat yoki bozorga kirishga to'sqinlik qila olmaydi.
◼ Osonlik bilan olish mumkin bo'lgan ma'lumotlar: narxlar haqida ma'lumot osongina olinishi kerak.
◼ Mustaqillik: sotuvchi yoki xaridorlar birgalikda narxni boshqarish uchun ishlash imkoniyati deyarli mavjud emas.
Mukammal raqobatga misol Qishloq xo'jaligi bozori mukammal raqobatbardosh sohaga misol bo’la oladi.
◼ Hech bir fermer narxni nazorat qila olmaydi.
◼ Talab va taklif narxni belgilaydi.
◼ Har bir fermer bozor narxini qabul qilishlari kerak bo’ladi.
◼ Qishloq xo'jaligiga talab noyob va elastik emas.
Mukammal raqobatning foydalari
◼ Narx iste'molchiga ham, tadbirkorga ham foyda keltiradigan darajaga tushadi.
◼ Iqtisodiy jihatdan samarali
◼ Resurslardan eng samarali tarzda foydalaniladi.
Nomukammal raqobat Aksariyat sanoat korxonalari nomukammal raqobat shaklidir.
Nomukammal raqobatning 3 turi mavjud, ular sotuvchida qancha raqobat va narx ustidan nazorat borligi bilan ajralib turadi:
◼ Monopoliya
◼ Oligopoliya
◼ Monopolistik raqobat
|
