İnformasiya texnologiyarının təşkili və layihələndirilməsi İnformatika

Avtomatika sözü hərfi mənada “özü-özünə yeriyən”, “özü-özünə yerinə yetirilən” mənasını verir. Burada isə avtomatika dedikdə proseslərin avtomatlaşdırılması başqa sözlə, hər hansı prosesi yerinə yetirə bilən elektron qurğu və vasitələr yığımı nəzərdə tutulur.

Qeyd olunduğu kimi informatika elminin əsas anlayışlarından biri informasiyadır.

İnformasiya termini latınca “informatio” sözündən götürülmüş və obyekt, hadisə, fakt haqqın da məlumat, xəbər verilməsi, nəyinsə izah edilməsi deməkdir.

İnformasiya –öyrənilən sistemin daxilində gedən prosesləri xarici mühitlə əlaqələndirən məlumatlardır. Başqa sözlə, informasiya –qeyri müəyyənliyi aradan götürən hər hansı bir məlumat və ya məlumatlar yığımıdır. Geniş mənada informasiya – real aləmin əksetdiricisidir.

İnformasiya –hesablama sistemlərinin (maşınlarının) emaletmə və ötürmə obyektidir. İnformasiya ümumilikdə götürüldükdə mücərrəd məhfumdur.

İnformasiya bizi əhatə edən aləmin bir hissəsi olduğu üçün həmin aləmin obyektidir. Məhz buna görə də informasiya da onu digər obyektlərdən fərqləndirən xassələrə malikdir. Bu xassələr aşağıdakılardır:

1. 
   Obyektivlik. Yəni informasiya obyektiv gerçəkliyə uyğun olmalıdır.
   
2. 
   Tamlıq. İnformasiyanın tamlığı tədqiq edilən obyekt və ya proses haqqında toplanmış informasiyanın miqdarı ilə müəyyən edilir.
   
3. 
   Dəqiqlik. İnformasiyanın dəqiqliyi onun təhrif olunmamasıdır, yəni informasiya dəqiq olmalıdır.
   
4. 
   Adekvatlıq. İnformasiyanın adekvatlığı obyekt haqqında informasiyanın bu obyektdən istifadənin məqsəd və vəzifələrinə nə dərəcədə uyğun gəldiyini əks etdirir.
   
5. 
   Aktuallıq. İnformasiya mövcud zaman anına uyğun olmalıdır.
   
6. 
   Anlaşıqlıq. İnformasiya onu qəbul edən tərəfindən tam anlanılmalı, başa düşülməlidir.
   

İnformasiyanın quruluşu dedikdə müəyyən məna daşıyan informasiya element­lərinin müəyyən məcmusu başa düşülür. Bu elementlər informasiya vahidləri adlanır. Onlar sadə və mürəkkəb olur. Sadə informasiya vahidlərini hissələrə ayırmaq mümkün deyil. Mürəkkəb informasiya vahidləri isə bir neçə sadə və mürəkkəb informasiya vahidlərinin birləşməsi nəticəsində yaranır.

Hazırda “İnformatika” elmi informasiya emalı proseslərinin (informa­siya­nın toplanması, ötürülməsi, saxlanması, dəyişdirilməsi, ləğvi və s.) kompü­ter texnikası vasitələri ilə avtomatlaşdırılmasından bəhs edən elm sahəsi kimi formalaşmışdır.

İnformatika üç ayrılmaz tərkib hissədən ibarətdir:

• 
  informasiyanın dəyişdirilməsi və ötürülməsi nəzəriyyəsi;
  
• 
  informasiya emalının alqoritmik vasitələri;
  
• 
  informasiya hesablama vasitələri.
  

1. 
   “İnformatika” termini əvəzinə daha çox “Kompüter texnologiyası” və ”İnformasiya texnologiyası” terminlərindən istifadə olunur.
   
2. 
   “Texnologiya” - (yunan sözü olub (techne (bacarıq)+logos (öyrənmə)) məhsulun hazırlanması bacarığı, istehsal proseslərinin yerinə yetirilməsi üçün üsul və vasitələr haqqında biliklər toplusudur.
   
3. 
   Kompüter texnologiyası – baxılan sahədə kompüter texnikasının aparat və proqram vasitələrindən istifadə texnologiyasıdır.
   

Hazırki dövrdə mövcud olan informasiya texnologiyalarını iki əsas növə ayırmaq olar:

1) verilənlərin emalı texnologiyası;

2) idarəetmənin informasiya təminatı texnologiyası.

Verilənlərin emalı texnologiyası lazımi ilkin verilənlərə malik olan, emal üçün alqoritmlər və digər standart prosedurlar olan yaxşı strukturlaşdırılmış məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulur. Bu səviyyədə informasiya texnologiyalarının və sistemlərinin tətbiqi əmək məhsuldarlığını artırır, onu hesablama əməliyyatlarından azad edir və bəzi hallarda işçilərin sayını azaldır.

İdarəetmənin informasiya təminatı texnologiyasının əsas məqsədi təşkilatın qərar qəbuletmə ilə bağlı olan bütün həmkarlarının informasiya tələbatını ödəməkdir. Həmin texnologiya idarəetmənin istənilən səviyyəsində faydalı ola bilər.

Yeni informasiya texnologiyalarının üç əsas prinsipi mövcuddur ki, bunlar da aşağıdakılardır:

- kompüterlə interaktiv (dialoq) rejimində işləmək;

- həm verilənlərin, həm də məsələnin qoyuluşunun dəyişdirilməsi prosesinin çevikliyi.

5. 
   Informasiya texnologiyasının xüsusiyyətləri:
   
   1. 
      Emal obyekti verilənlərdir;
      
   2. 
      Məqsəd informasiyanın alınmasıdır;
      
   3. 
      Emal prosesinin vasitələri –proqram və aparat hesablama kompleksləridir;
      
   4. 
      Verilənlərin emal prosesləri uyğun əməliyyatlara bölünür;
      
   5. 
      Proseslərin idarə olunması qərar qəbul edən şəxslər tərəfindən yerinə
      
   6. 
      yetirilir;
      
   7. 
      Proseslərin optimallaşdırılma kriterisi: informasiyanın operativliyi, onun etibarlığı, doğruluğu, dəqiqliyı və tamlığı təmin olunmalıdır.